Geri Dön

Gre Filla kazıları ışığında Yukarı Dicle Havzasında çanak çömleksiz Neolitik Dönem mimarisi

Pre-pottery Neolithic architecture in the Upper Tigris Basin in the light of Gre Filla excavations

  1. Tez No: 910640
  2. Yazar: ÖZLEM EKİNBAŞ CAN
  3. Danışmanlar: PROF. DR. AYŞE TUBA ÖKSE
  4. Tez Türü: Doktora
  5. Konular: Arkeoloji, Archeology
  6. Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
  7. Yıl: 2024
  8. Dil: Türkçe
  9. Üniversite: Kocaeli Üniversitesi
  10. Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Arkeoloji Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Arkeoloji Bilim Dalı
  13. Sayfa Sayısı: 461

Özet

Gre Fılla, Yukarı Dicle Havzası'nın kuzey kenarında yer alan ve kalibre edilmiş tarihlere göre MÖ 9300-7500 yılları arasında kesintisiz iskân edilmiş bir Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem yerleşimidir. Kazılar Kuzey Alan'da on iki ve Güney Alan'da dört açmada yürütülmüştür. Çanak Çömleksiz Neolitik A (ÇÇNA) evresine tarihlenen Gre Fılla V dönemine ait üç mimari tabaka Kuzey Alan'da açığa çıkmıştır. Bu tabakalarda tanımlanan 28 yuvarlak çukur barınak, Yukarı Dicle Havzası'ndaki çağdaş yerleşimlerle benzer biçimdedir. Bu mimari ile birlikte küçük buluntular, Gre Fılla'nın bu dönemde küçük bir köy olduğunu göstermektedir. Bu dönemin erken tabakalarında“C”biçimli yapıların ve yuvarlak planlı bağımsız yapıların yanı sıra birbiriyle ilişkili inşa edilen yapı kompleksleri de bulunmaktadır. Çanak Çömleksiz Neolitik B (ÇÇNB) evresine tarihlenen Gre Fılla IV dönemine ait 13 tabaka, dört aşama biçiminde değerlendirilmiş olup, konutlar, kamusal yapılar ve yerleşme düzeni her aşama içinde devamlılık ya da değişimler göstermiştir. Birinci Aşama'da (Erken ÇÇNB) yerleşim, şiddetli mevsimsel yağışlar nedeniyle sele maruz kalmış ve bazı alanlarda 1 m derinliğe ulaşan sel birikintileri oluşmuştur. İkinci ve Üçüncü aşamalarda dönemin sembolik dünyasına yönelik bulgular içeren kamusal yapılar ile bu yapıların çevresine inşa edilen konutlardan oluşan bir mimari şema ortaya çıkmıştır. Üçüncü Aşama konut tipolojisi bakımından çeşitlilik göstermektedir. Bazı duvarlar payanda ile desteklenmiş ve ilk kez pisé duvar tekniği denenmiştir. Bu yeniliklere karşın, sokakların her tabakada yaklaşık aynı konumda bulunması ile kamusal yapıların ve konutların yaklaşık aynı konumda üst üste inşa edilmesi, yerleşimin önceden planlandığını göstermektedir. Bazı sokaklar bazı evrelerde konutların dış duvarları ile birleştirilerek çıkmaz sokağa dönüştürülmüştür. Sokak dolgularında ele geçen yoğun hayvan kemiği, sokakların günlük yaşamda aktif olarak kullanıldığını göstermektedir. Gre Fılla IV döneminin tüm aşamalarında mimari tipolojik ayrıma olanak tanıyan 125 yapı hücre planlı, tek ya da çok mekânlı geniş yapılar, ızgara planlı yapılar, çukur barınaklar ile kamusal çukur yapılar olmak üzere beş ana tip üzerinden değerlendirilmiştir. Buna göre yaşam alanı olarak en çok tercih edilen yapı tipi %67'lik oran ile tek ya da çok odalı konutlar iken, en az görülen konut tipini de %3 oranla ızgara planlı konutlar oluşturmaktadır. Yukarı Dicle Havzası'nda yer alan çağdaş yerleşimlerin neredeyse tamamı, ÇÇNA evresine tarihlenirken ÇÇNB evresine ait bilgiler sadece Çayönü ve Boncuklu Tarla ile sınırlı kalmıştır. Gre Fılla'nın her iki evrede de kesintisiz iskân edilmesi gerek Yukarı Dicle Havzası'nın bu dönemde nasıl bir mimari geleneğe sahip olduğunun anlaşılması gerek çevre havzalardaki mimari anlayışlarla olan ilişkisinin anlaşılması açısından önemlidir. Gre Fılla kazıları ile ortaya çıkan güçlü mimari, özellikle ÇÇNB evresindeki boşluğun giderilmesine önemli katkı sunmuştur.

Özet (Çeviri)

Gre Fılla is a pre-Pottery Neolithic settlement located on the northern edge of the Upper Tigris Basin and was continuously inhabited between 9300-7500 BC according to calibrated dates. The excavations were conducted in 12 trenches in the northern area and four trenches in the southern area. Three architectural levels belonging to the Gre Fılla V period dating to the Pre-Pottery Neolithic A (PPNA) were exposed in the northern area. The 28 rounded pit shelters identified in these levels are similar to those in the contemporary settlements in the Upper Tigris region. The architecture together with the small finds indicate that Gre Fılla was a small village during this period. In the early layers, in addition to the“C”shaped buildings and independent buildings with rounded plans, there are also building complexes constructed in relation to each other. The 13 levels belonging to the Gre Fılla IV period dating to the Pre-Pottery Neolithic B (PPNB) were evaluated in four phases. The dwellings, public buildings and settlement layout show continuity or changes within each phase. During the First Phase (Early PPNB), the settlement was subjected to flooding due to heavy seasonal rains, and flood deposits up to 1 m height were accumulated in some areas. In the Second and Third phases, an architectural scheme emerged, consisting of public buildings containing findings on the symbolic world of the period and dwellings built around public buildings. The Third Phase shows diversity in terms of architectural typology. Some walls were supported with buttresses and pisé wall technique was experienced for the first time. Although these innovations were introduced, the streets are located in approximately the same position in each level, and the public buildings and dwellings are built on top of each other in the same position, indicating that the settlement was planned in a pre-designed manner. In some phases, some of the streets were converted into culde-sac by merging with the outer walls of the houses. The large amount of animal bones found in the street deposits indicate that the streets were actively used in daily life. The 125 buildings, which allow a typological distinction in all phases of Period IV, are classified into five main types. These are cell-planned, single or multi-roomed large buildings, grill-planned buildings, pit shelters and public pit structures. Accordingly, the most preferred building type for dwelling is single or multi-room houses with a rate of 67%, while the least common type is grill-planned buildings with a rate of 3%. Whereas almost all the contemporary settlements in the Upper Tigris Basin are dated to the PPNA, data on the PPNB settlements is limited to Çayönü and Boncuklu Tarla. The settlement in Gre Fılla in both phases, bear important data in terms of understanding the architectural conventions of the Upper Tigris Basin during this period, and its relationship with the architectural conceptions of the neighboring regions. The comprehensive excavations at Gre Fılla contribute significantly to fill the gap in the PPNB phase.

Benzer Tezler

  1. Jeomorfolojik veriler ışığında DiyarbakırHavzası'nın (Diyarbakır) holosen jeoarkeolojisi

    The holosen geoarchaeology of the Diyarbakır basin (Diyarbakır) in the light of geomorphological data

    ALADDİN AL

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2023

    ArkeolojiBatman Üniversitesi

    Arkeoloji Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. GÜLRİZ KOZBE

  2. Üç eski Anadolu topluluğunda biyolojik uzaklık çalışması

    A study of biological distance in three ancient Anatolian populations

    ERGE BÜTÜN

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2023

    AntropolojiHacettepe Üniversitesi

    Antropoloji Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. SERPİL EROĞLU ÇELEBİ

  3. Günlük kullanılan multivitamin efervesan tabletlerin farklı dental kompozit rezinlerin renk parametreleri üzerine etkileri

    Effects of daily used multivitamin efervesent tablets on color parameters of different dental composite resins

    YELİZ HAYRİYE YAZICIOĞLU PİRPİR

    Diş Hekimliği Uzmanlık

    Türkçe

    Türkçe

    2024

    Diş HekimliğiAkdeniz Üniversitesi

    Restoratif Diş Tedavisi Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. OSMAN TOLGA HARORLI

  4. Gre Abdurrahman Höyüğü Yeni Asur seramikleri

    Neo Assyrian ceramics of Gre Abdurrahman

    ABDULLAH LEYGARA

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2022

    ArkeolojiDicle Üniversitesi

    Arkeoloji Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. VECİHİ ÖZKAYA

  5. Eğitsel veri okur yazarlığı eğitim programının öğretmenlerin karar verme stilleri ve veriye dayalı karar verme becerileri üzerindeki etkisi

    The effect of educational data literacy training program on teachers' decision-making styles and data-based decision-making skills

    ÖMER YAVUZ

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2024

    Eğitim ve ÖğretimNecmettin Erbakan Üniversitesi

    Eğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. ERCAN YILMAZ