Mâtürîdî'nin Te'vîlâtü'l-Kur'ân'ında rivâyet kullanımı –el-İsrâ ve el-Fetih Sûreleri örneği-
The use of narration in al-Māturīdī's Ta'wīlāt al-Qur'ān - the example of Surahs al-İsrā and al-Fatīh
- Tez No: 918029
- Danışmanlar: PROF. DR. BURHAN BALTACI
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Din, Religion
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Kastamonu Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 457
Özet
Kur'ân'ın nazil olmaya başladığı ilk andan itibaren Hz. Peygamber başta olmak üzere sahâbe, tâbiûn ve onları takip eden nesiller vahyin nasıl anlaşılacağı ve yorumlanacağı konusunda bizlere yol göstermişlerdir. Onların ortaya koyduğu bu özverili çalışmalar sayesinde Kur'ân yorumu belli bir temele oturmuş ve Kur'ân'ın menfi amaçlar doğrultusunda tefsir edilmesinin önüne geçilmiştir. Bu açıklamalar sonraki dönemlerde sünnîlik ya da Ehl-i sünnet adı etrafında şekillenmiştir. Araştırmamız, İmam Mâtürîdî'nin Te'vîlâtü'l-Kur'ân adlı eserinde nakledilen rivâyetleri ve bu rivâyetlerin kullanım metotlarını değerlendirmektedir. İlk dirâyet tefsirleri arasında mütalaa edilen Te'vîlât'ın odaklandığı konular, kullandığı rivâyetler, naklettiği te'vîller hem Mâtürîdî'nin yaşadığı dönemdeki problemleri anlamak hem de âyetlerle ilgili yapılan ilk yorumlardan haberdar olmak açısından önem arz etmektedir. H. 4. yüzyıla kadar önemli bir boşluğu dolduran rivâyet tefsir geleneği Mâtürîdî'nin de içinde bulunduğu bazı müfessirlerle beraber dirâyet tefsirine doğru evrilmiştir. İhtiva ettiği yöntemin ağırlık noktasını dirâyetin oluşturduğu Te'vîlât'ın aynı zamanda pek çok rivâyeti içerrmesi, onun rivâyet tefsir geleneği içindeki yerini tespit etmeyi zorunlu kılmaktadır. Çalışmamızın amacı Mâtürîdî'nin tefsirini ihtiva ettiği rivâyetler açısından analiz edip bu tefsirin ne oranda ve hangi şekillerde rivâyetlere yer verdiğini belirlemektir. Aynı zamanda bu çalışmayla Mâtürîdî'nin tefsir yaparken rivâyetlere atfettiği değer rivâyetin farklı türleri açısından sorgulanmaktadır. Tefsir tarihinde önemli izler bırakmış bir müfessir olan Mâtürîdî'nin kendisine ulaşan rivâyet ve te'vîllerden istifade ederken ortaya koyduğu metotları bilmek tefsir bilimine katkı sağlayacaktır. Araştırmamız hem tefsir tarihindeki önemli bir eserin incelenmesini hem de bu tefsirdeki el-İsrâ ve el-Fetih sûreleri özelinde yararlanılan rivâyetlerin ele alınmasını içermektedir. Bundan dolayı öncelikle örneklem metodunun kullanılmasının uygun olacağı düşünülmüştür. Çalışmadaki bu sınırlandırmanın sebebi araştırmaya başlamadan önce yapılan ön incelemede Te'vîlât'ta kullanılan rivâyet ve te'vîllerin araştırmanın sınırlarını aşacak kadar yoğun kullanıldığının tespit edilmesidir. Örnek alınan sûrelerdeki rivâyetlerin ne kadar, ne şekilde ve neden kullanıldığını ortaya çıkarmak için de nicel ve nitel araştırma metotları kullanılmıştır. Çalışma her ne kadar bu sûrelerle sınırlandırılsa da müfessirin bilgi nazariyesi, haberin bu nazariyedeki yeri ve rivâyet ilimleriyle ilgili kullandığı kavramlardan ne kastettiği gibi genel konular Te'vîlât'ın tamamı gözetilerek araştırılmıştır. Mâtürîdî, tefsir yaparken faydalandığı rivâyetlerin isnad ve kaynaklarını neredeyse hiç belirtmemiştir. Çalışmada özellikle hicrî ilk dört asırda kaleme alınan eserler incelenerek onun meçhul sîgalarla kullandığı rivâyetlerdeki râvi, rivâyet ve te'vîllerin ilk sahibine ulaşılmaya ve yararlandığı eserler tespit edilmeye çalışılmıştır. Mâtürîdî, el-İsrâ ve el-Fetih sûrelerinde başta Resûlullah'ın hadisleri olmak üzere sahâbe görüşlerinden, tâbiûn nesli ve sonrasının sözlerinden olabildiğince istifade etmiştir. Bu konuda sahâbeden İbn Abbâs ve İbn Mesʿûd, tâbiûndan Hasan-ı-Basrî ve Katâde b. Diâme, sonraki dönemlerden ise Mukâtil b. Süleymân, Zeccâc ve İbn Kuteybe öne çıkmaktadır. Mâtürîdî rivâyet ilimlerine yönelik derin bir bilgi birikimine sahip olmasına rağmen rivâyetleri aktarırken son derece serbest davranmıştır. Çoğunlukla isnad kullanmadan istifade ettiği haber ve te'vîllerin ya tam metnini veya kısmî metnini ya da sadece rivâyetin manasını çağrıştıracak yönünü tefsirine almıştır. Ahkâm konularında birkaç rivâyeti peş peşe sıralaması dikkat çekmektedir. İmam Mâtürîdî'nin tefsirinde isimlerinden bahsettiği müelliflerin kitaplarından yararlandığı düşünülmektedir. Fakat meçhul rivâyetleri araştırırken kaynaklarda yoğun bir şekilde karşımıza çıkan ancak tefsirinde isimleri anılmayan müelliflerin eserlerinden yararlanıp yararlanmadığı kesin değildir. Mâtürîdî'nin, Te'vîlâtü'l-Kur'ân'da kendisine ulaşan rivâyet malzemesini son derece yoğun bir şekilde kullandığı, naklettiği haber ve te'vîllerle ilgili karşılaştırma ve yorumlarından derin bir rivâyet alt yapısına sahip olduğu anlaşılmıştır. Sonuç olarak Te'vîlât'ın rivâyeti ihmal etmeyen, hatta rivâyetleri etkin şekilde kullanan bir tefsir olduğu ortaya çıkmıştır.
Özet (Çeviri)
From the first moment the Qur'an began to be revealed, the Prophet, the Companions, the Tâbiûn and the generations that followed them have guided us on how to understand and interpret the revelation. Thanks to their devoted efforts, the interpretation of the Qur'an was established on a certain basis and the interpretation of the Qur'an for negative purposes was prevented. These explanations were shaped around the name of Sunnism or Ahl al-Sunnah in later periods. Our research evaluates the narrations transmitted in Imam al-Māturīdī's al-Ta'wīl al-Qur'ān and the methods of using these narrations. The topics that al-Ta'wīlāt, which is considered among the first direct exegesis, focuses on, the narrations it uses, and the commentaries it conveys are important both for understanding the problems of Māturīdī's time and for being aware of the first interpretations of the verses. The tradition of narrative exegesis, which filled an important gap until the 4th century AH, evolved into direct exegesis with some commentators, including al-Māturīdī. The fact that al-Ta'wīlāt, whose methodology is centered on direct exegesis, also contains many narrations makes it necessary to determine its place in the tradition of narrative exegesis. The aim of our study is to analyze al-Māturīdī's tafsīr in terms of the narrations it contains and to determine to what extent and in what ways this tafsīr includes narrations. At the same time, this study questions the value that al-Māturīdī attributed to narrations in his exegesis in terms of different types of narrations. Knowing the methods of al-Māturīdī, a commentator who left important traces in the history of tafsīr, while making use of the narrations and commentaries that reached him will contribute to the science of tafsīr. Our research includes both the examination of an important work in the history of tafsīr and the discussion of the narrations utilized in this tafsīr with a special focus on Surahs al-Isrā and al-Fatih. Therefore, it was thought that it would be appropriate to use the sampling method first. The reason for this limitation in the study is that the preliminary examination before the beginning of the research revealed that the narrations and the interpretations used in al-Ta'wīlāt were used so intensely that they exceeded the limits of the study. Quantitative and qualitative research methods were used to reveal how much, how, how and why the narrations in the sampled suras were used. Although the study was limited to these suras, general issues such as the commentator's theory of knowledge, the place of news in this theory, and what he meant by the concepts he used in relation to the sciences of narration were investigated by considering the whole of al-Ta'wīlāt. Māturīdī almost never specified the isnad and sources of the narrations he utilized in his exegesis. In this study, especially the works written in the first four centuries of Hijri were examined to reach the first owner of the narrators, narrations and the interpretations in the narrations he used with unknown sīgas, and to identify the works he benefited from. In Surahs al-Isrā and al-Fatih, al-Māturīdī utilized as much as possible the hadiths of the Messenger of Allah, the opinions of the Companions, and the sayings of the tābiūn and later generations. In this regard, Ibn 'Abbās and Ibn Masʿūd from the Companions, Hasan al-Basrī and Qatāda b. Diāma from the tābiūn, and Muqātil b. Suleimān, Zajjāj, and Ibn Qutayba from the later periods stand out. Although al-Māturīdī had a deep knowledge of the sciences of narration, he was extremely loose in his transmission of narrations. He included either the full text or partial text of the narrations and commentaries, which he mostly utilized without using isnad, or only the aspect that would evoke the meaning of the narration in his commentary. It is noteworthy that he lists several narrations one after the other in matters of provision. It is thought that Imam Māturīdī utilized the books of the authors whose names he mentioned in his tafsīr. However, it is not certain whether he made use of the works of the authors who appear extensively in the sources but whose names are not mentioned in his tafsir, while investigating the unknown narrations. It has been understood that al-Māturīdī used the narration material he received in his Tafsīr al-Ta'wīlāt al-Qur'ān very intensively, and that he had a deep narration background from his comparisons and interpretations of the news and the interpretations he narrated. As a result, it has become clear that al-Ta'wīlāt is a tafsīr that does not neglect narration and even makes effective use of narration.
Benzer Tezler
- Nisâ ve A'râf Sûresi özelinde Taberî ve Mâtürîdi tefsirlerinin mukayesesi
Comparison of Surat al-Nisa and Surat al-A'râf in the view of the commentary of Tabari and Maturidi
AYŞE RANA MUSLU
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
DinAnkara Hacı Bayram Veli ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. DAVUT ŞAHİN
- Tefsir'de lafzî kaideler Taberî ve Matürîdî tefsirleri üzerinden mukayeseli bir araştırma
Literary principles (Qaida) in tafsir a comparative study on Tabari and Maturidi commentaries
ELİF TURAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
DinTrabzon ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. SÜLEYMAN GÜR
- Mâturîdî'nin Te'vîlâtü'l-Kur'an'ında fıkhî görüşleri (Bakara suresi- ibadetler ve helaller-haramlar
Mâturîdî's juridical opinions in his work Ta'wilât al-Qur'ân; The case of (Surah al-baqara-worships and halals-harams
CAVİT YILDIZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
DinNecmettin Erbakan ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. İSMAİL BİLGİLİ
- Mâtürîdî'nin Te'vîlâtü'l-Kur'ân'ında Peygamberlere yönelik uyarılar
Warnings to Prophets in Maturidi's Te'vîlâtü'l-Qur'an
MEHMET FERİT KIZILALTUN
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
DinAnkara Hacı Bayram Veli ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. NURDOĞAN TÜRK
- Mâtürîdî'nin te'vîlâtü'l-Kur'ân'ında kıssa-ahkâm ilişkisi
The relationship between kissa and al-ahkâm in Māturīdī's Tafsīl al-Qur'ān
HALİL İBRAHİM DOLGUN
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
DinPamukkale ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. HARUN ABACI