A generative theory of makam music: An integrated cognitive and semiotic approach to compositional analysis
Makam musikisinin üretici teorisi: Eser analizi için entegre edilmiş bir bilişsel ve semiyotik yaklaşım
- Tez No: 924166
- Danışmanlar: PROF. DR. NERMİN KAYGUSUZ, PROF. DR. EERO TARASTI
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Müzik, Music
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2024
- Dil: İngilizce
- Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Müzikoloji ve Müzik Teorisi Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Müzikoloji ve Müzik Teorisi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 533
Özet
Çağdaş makam teori ve analiz anlayışı, geleneksel bilgi, bireysel görüşler ve çağdaş kültürel devrimler ile ideolojilerden temellenip genellikle hüküm veren bir çerçevede sunulmaktadır. Bu çalışma, Klasik Osmanlı Türk Sanat Musikisine odaklanarak geleneksel makam musikisi için alternatif bir görüş önermektedir. Rakip bir hüküm veren makam teori sistemini sunmaktansa yazar, makam musikisi analizine insani bilişsel prenziplerden bazlanmış olan nispeten ampirik bir yöntem teklif etmektedir. Böylece bu teori, makam kimlikleri eserde bilişsel olarak en çok somut müziksel olaylarının hiyerarşisine göre tanımaktadır. Makam Musikisinin Üretici Teorisi'nin (GTMM) kuramsal esası, müzik bilişimi prenziplerinden türetilmiş üretici kuralların bir sistemine göre indirgemeli ve uzatmalı analizi yönlendiren Lerdahl ve Jackendoff'un Tonal Musikisinin Üretici Teorisi (GTTM). Dolayısıyla, makam musikisine üretici yaklaşım hangi üretici kurallar hem tonal hem makam musikisine evrensel olduğunu, hangi kurallar uyarlama gerektirdiği ve hangi kurallar yeniden yaratılması gerektiğini değerlendirmektedir. Bu çalışma ayrıca Greimas'çı semiyotik karelerin özgün bir sisteminden kaynaklı semiyotik analizinin entegrasyonuyla üretici makam teorisi sistemini takviye edip geliştirmektedir. Bu semiyotik kareler, makam sentaksının belirli öğelerini ve üretici analizin her aşaması boyunca bulunan ilişkilerini tespit etmek ve temsil etmek için yaratılmıştır. Sonucunda, eserdeki müziksel olayların ilişkilerini açıklayan bir takım semiyotik kareler tarafından desteklenmiş üretici kuralların bilişimini açıklayan bir analiz sistemi ortaya konulmaktadır. Bu tez dört ana bölümünden oluşturulmaktadır. İlk bölümü, tezin kapsamını içermekle beraber eleştirel bir literatür taraması olarak hem çağdaş makam nazariyatı hem müzik bilişimi teorilerini değerlendirmektedir. Yirminci yüzyılda hüküm süren Yekta-Arel Ezgi sisteminin makamsal anlayışını açıkladıktan sonra, yirmi birinci yüzyılda en çok rekabet sunan Makamsal Ezgi Çekirdek teorisiyle kıyas edilmektedir. Sonuç olarak, her iki teorinin geçerli tespitleri ve faydaları olduğu halde, ikisi de müziks bilişiminin sürecini tam temsil etmez ve dolayısıyla nesnel değerlendirmeye yatkın olmamaktadır. Makam teorisi ve eser analizinden ortaya çıkan makam tanımında bazı sıkıntıların bulunmasından dolayı bilişim bazlı, indirgemeli ve uzatmalı bir eser analiz yöntem teklif edilmektedir. Müzik bilişimiyle ilgili üç farklı kuramsal kategori tanımlanmaktadır: Tonal Musikisinin Üretici Teorisi ve Schenker Teorisi gibi indirgemeli ve uzatmalı teoriler, hiyerarşik veya ağ modelleriyle temsil edilen sentaks teorileri ve Şema Teorisi. Bu çeşitli bilişel teorilerinin faydalarını ve eksiklerini tartıştıktan sonra, üretici teorisinin indirgemeli, hiyerarşik ve uzatmalı düzeni ve bilişsel prenziplerin üzerinden analiz yaratması sebebiyle makam musikisine uyarlanması en uygun bulunmaktadır. İkinci ana bölümü Makam Musikisinin Üretici Teorisi'nin (GTMM) esasları ve metodolojisini anlatmakla başlamaktadır. Lerdahl ve Jackendoff'un tonal musikisi modeli gibi üretici kurallarından oluşup dört analiz parametreden ibarettir. Üretici tonal musikisi teorisinden ayrılarak, üretici makam musikisi teorisi hem devirsel hem çizgisel perde uzatması hem yerel hem küresel analiz seviyelerinde kullanmaktadır. Semiyotik (göstergebilimi) teorisinin bilişsel esaslarından dolayı üretici teorisiyle eşleşen bir yöntem teklif edilmektedir. Böylece müzik sentaksındaki işaret edilen içsel ilişkilerin bağlantısı dinleyicinin bilişimiyle bağdaştırılmaktadır. Greimas'ın semiyotik kare şeması makam musikisindeki iç işaretler ve anlamlarına uyarlanıp analiz sürecinde önemli ilişkileri temsil etmek için kullanılmaktadır. Sonuçta makam sentaksını anlamlandıran on altı adet semiyotik kare sunulmaktadır. Üretici makam teorisini doğrudan işlemeden önce, makam musikisi diğer geleneksel sanatlarıyla kıyaslanarak bilişsel ve semantic bir bağlama göre değerlendirilmektedir. Birden fazla algısal öğenin eşdeğerli ve dönüşümlü olarak algılanması çoklu stabilite (multistability) kavramıyla açıklanarak anlamsal boyutunda Greimas'ın kompleks izotopi (complex isotopy) kavramına benzetilmektedir. Makamsal eser analiz sürecinde sıklıkla ortaya çıkan muallak ve birbiriyle örtüşen yapısal ilişkiler bu iki benzer kavramına bağdaştırılmaktadır. Bundan dolayı, çoklu stabilite makam musikisinin bilişsel analizini etkileyecek önemli bir prenzip olarak açıklanmaktadır. Üçüncü ana bölümü, yerel ve küresel seviyelerine ayırarak dört analiz kategorisini tanıyıp GTMM geliştirmektedir. Öncelikle, Gruplama analizi yerel seviyelerdeki ezgisel düzeni yapılandıran bilişsel prenziplerine odaklıdır. Aralıksal cins kavramı küçük perdesel kimliklerini tanırken merkezi perde kavramı ile makamsal ezgi çekirdek kavramı ezgilerin işlevselliğini anlatmaktadır. Makamsal ezgilerin daha büyük yapıları olarak cümlecik ve 'önerti-sonurtu' çift cümle gruplamaları semiyotik kare şemasıyla incelenmektedir. Diğer yerel analiz parametresi olan Usûl konusunda, öncelikle yazar tarafından gerçekleştirilmiş röportaj bilgisine dayanarak usûl vuruşlarının göreceli algısal ağırlığını açıklanmaktadır. Sonucunda usûl devri şemasıyla vuruşları düzenleyen özgün bir 'önerti-sonurtu' modeli teklif edilmektedir. Böylece usûl içindeki algısal düzenini çözümledikten sonra, ezgisel oluşumları nasıl etkilediği açıklanmaktadır. Makam musikisine has olan yerel devirsel uzatma teorisiyle tekrarlanan usûl vuruşlarına denk gelen aynı perdelerinin daha belirli olarak algılandığını öne sürmektedir. İlk küresel analiz parametresi olarak, Zaman Aralığı İndirgemesi (Time-Span Reduction) her iki yerel analiz öğesini bir araya getirerek zaman dilimleri hiyerarşik bir düzeye koymaktadır. Özellikle makam musikisinde, tonal musikisinden farklı olarak örtüşen zaman aralığı bölütlemeleri tanınmaktadır. Bununla beraber belirli indirgeme seviyelerinde tek bir perde değil,“çoklu stabil”olarak bir perdeden fazla bir arada algılanma ihtimali tanınmaktadır. Son küresel analiz parametresi olan Uzatmalı İndirgemesi (Prolongational Reduction) zaman aralığı indirgemesinden temellenip hiyerarşık düzeyde merkezi perdelerin belirginliğini tespit etmektedir. GTMM modelini özgün kılan çizgisel ile devirsel uzatma ayrımı, zaman aralığı örtüşmeleriyle birlikte makam musikisinin yapısal gerilim-çözülüm imkanlarını çoğaltmaktadır. Dördüncü ana bölümünde GTMM analiz yöntemiyle Rast ve Buselik makamından seçilmiş toplam on adet örnek eser incelemektedir. Bu eser analizlerinin çoğu iki ayrı asır içinde yer alıp her iki makamda besteleme anlayışı ile makam evrim açısından farklılık göstermektedir. Sonuç olarak her eserin esas makamsal seyrini tespit edilmesiyle birlikte en üst analiz seviyelerine denk gelen uzatmaların semiyotik karelerdeki karşılıkları niceliksel olarak hesaplanıp alternatif bir şemayla göreceli belirginliği sunulmaktadır. Bu tezden kaynaklı birkaç sonuç vardır. Öncelikle makam musikisinin üretici analizi, dinleyicinin bilisşel gerçeğine göre bir makamın esas seyrinin tanımlanması için bir yöntem sağlamaktadır. Bu suretle, makam yapısı ve kimliğiyle ilgili geleneksel bilgi teyit edilirken kuramsal dogma kaçınılmaktadır. İkinci olarak, GTMM modeli ya yalnızca üretici kurallarıyla ya da semiyotik analiz destegiyle birlikte işlenmektedir. Dolayısıyla, GTMM semiyotik kare özgün bir şekilde istifade ederek bilişsel teoriyle uyumlu bir semiyotik analiz yöntemi teklif etmektedir. Sonuçta, GTMM tarihsel makam kimliklerini kiyas etmek için bir analiz standartı sağlamaktadır. Makam Musikisinin Üretici Teorisi teklifi makam teorisi, müzik bilişimi ve müziksel semiyotik alanlarında yeni çalışmalara yol açması beklenmektedir.
Özet (Çeviri)
The modern understanding of makam theory and analysis is presented in a generally prescriptive framework, based on a mixture of traditional knowledge, individual perspectives, and modern cultural reforms and ideologies. This study offers an alternative view of traditional makam music that focuses on Classical Ottoman Turkish art music repertoire. Instead of presenting a rival system of prescriptive makam theory, the author proposes a relatively empirical approach to makam music analysis based on principles of human cognition. In doing so, this theory identifies makam identities based on a hierarchy of the most cognitively salient musical events in a composition. The theoretical basis of A Generative Theory of Makam Music (GTMM) is Lerdahl and Jackendoff's A Generative Theory of Tonal Music (GTTM), which guides reductional and prolongational analysis according to a system of generative rules that are derived from principles of musical cognition. The generative approach to makam music thereby evaluates which generative rules are universal to both tonal and makam music idioms, which rules require adaptation, and which rules need to be created anew. This study additionally supplements and develops the system of generative makam theory with the integration of semiotic analysis based on an original system of Greimassian semiotic squares. These semiotic squares have been created to identify and represent significant elements of makam syntax and their interrelationships throughout each stage of generative analysis. The result is a system of analysis that explains the cognition of makam music through generative rules, which are corroborated by semiotic squares that explain relationships between musical events in a composition. This thesis is composed of four main chapters. The first chapter involves a preliminary evaluation of modern makam theory in order to establish the need for a cognitive approach to makam analysis. Theories of musical cognition are then evaluated in comparison to the place and purpose of generative theory in makam music. The second chapter begins with an outline of GTMM, and continues with an exploration of the connection between semiotic theory and musical cognition. After the function and significance of the original system of sixteen semiotic squares is established, a short foray into the aesthetics of Turkish makam music in relationship to traditional arts is conducted in order to supports the cognitive claims of generative makam music analysis. The third chapter develops GTMM, using similar four categories of analysis as the GTTM model, recognizing the division between local and global levels of analysis. Firstly, Grouping analysis focuses the cognitive principles that structure melodic organization at relatively local levels. The second local parameter of analysis, Usûl (rhythmic cycles), establishes the perception of beat structures within usûl identities, drawing upon ethnographic research conducted by the author. The relative salience of musical events according to usûl structures is then considered in analysis. Both local parameters of analysis are combined in Time-Span Reduction, which explains how events are reduced into a global hierarchy. Building upon this reductional hierarchy, Prolongational Reduction explains the tension and release scheme of salient events that manifest as central perde in makam analysis. The fourth chapter concludes with a selection of ten exemplary compositional analyses in Rast and Buselik makams. In these analyses, the principles established in the third chapter are applied to determine the essential seyir, or melodic progression, suggested by each makam composition. There are several conclusory points drawn from this thesis. Firstly, generative analysis of makam music provides a means of defining the essential progression of a makam according to the cognitive reality of the listener. In this manner, theoretical dogma is avoided while traditional wisdom regarding makam structure and identity is verified. Secondly, the GTMM model functions with its generative rules alone, or can be supported with semiotic analysis. GTMM theory therefore proposes a method of semiotic analysis that is compatible with cognitive theory, utilizing the semiotic square in a novel way. Finally, GTMM provides a standard of analysis from which to compare historical makam identities. In the analyses provided in the fourth chapter, a change in conception of both Rast and Buselik makams can be observed, with a more drastic evolution suggested by the analyses of compositions in Buselik makam. The proposal for a Generative Theory of Makam Music is expected to open the way for further studies in makam theory, music cognition, and musical semiotics.
Benzer Tezler
- Tanburi Cemil Bey'in saz eserlerindeki Perde/Çeşni ilişkilerinin haritalandırılması
Mapping the Perde/Çeşni relationships in Tanburî Cemil Bey's instrumental works
BURAK KESGİN
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
Müzikİstanbul Teknik ÜniversitesiMüzikoloji ve Müzik Teorisi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. OZAN BAYSAL
- Türk makam müziğinde farklı dinleyici grupları ve hesaplamalı modellerden elde edilen melodik gruplama sınırlarının karşılaştırmalı incelemesi
A comparison of makam music segmentation by three computational models and trained and not-trained listeners
ZEYNEP FUNDA YAZICI
Doktora
Türkçe
2016
Müzikİstanbul Teknik ÜniversitesiMüzikoloji ve Müzik Teorisi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NİLGÜN DOĞRUSÖZ DİŞİAÇIK
- Ulvi Cemal Erkin'in piyano konçertosu eserinin tonal müzik için üretici bir teori (A generative theory of tonal music) yaklaşımıyla incelenmesi
An analysis of Ulvi Cemal Erkin's piano concerto with a generative theory of tonal music approach
ÜMİT FIŞKIN
Doktora
Türkçe
2023
MüzikMimar Sinan Güzel Sanatlar ÜniversitesiMüzikoloji Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. İLKE BORAN
- Gelenek kurguları, Darülelhan ve aktörlerı̇nden Rauf Yekta Bey
Construction of tradition, Darülelhan and one of its actors Rauf Yekta Bey
DUYGU TAŞDELEN
Doktora
Türkçe
2021
Müzikİstanbul Teknik ÜniversitesiMüzikoloji ve Müzik Teorisi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NİLGÜN DOĞRUSÖZ DİŞİAÇIK
PROF. DR. ALİ ERGUR
- Müziğin dünyadaki gelişim süreci içinde Türk müziğinin yeri ve problemleri
Place of Turkish music and it's problems during development of music in the world
FATMAGÜL DEMİRSÜ