Derviş Mahmûd-ı Mesnevî-hân el-Konevî'nin Sevâkıbu'l-Menâkıb Tercümesi: Tercüme-i Sevâkıb (İnceleme-Metin)
Dervish Mahmud-i Mesnevi-han el-Konevi's Translation of Sevakibu'l-Menakib: Tercüme-i Sevakib (Analysis-Text)
- Tez No: 926008
- Danışmanlar: DR. ÖĞR. ÜYESİ BİLAL ALPAYDIN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 882
Özet
Türk Edebiyatı'na birçok yönden ciddi katkılar sağlayan Mevlevîlerin kalem oynattıkları edebî türlerden birisi de menakıbnamelerdir. Mevlevîlerin Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî'nin menkabelerini yazma serüveni, derli toplu hâlde Mecdeddin Sipehsâlâr'ın Risâle-i Sipehsâlâr be-Menâkıb-ı Hazret-i Hudâvendgâr'ı ile başlamış, onu Menâkıbu'l-Ârifîn ile Ahmed Eflâkî, ardından Sevâkıbu'l-Menâkıb-ı Evliyâullâh ile Abdülvehhab-ı Hemedanî izlemiştir. Abdülvehhab-ı Hemedanî'nin Sevâkıbu'l-Menâkıb'ı, Mevlevîlerin oluşturduğu menakıbname silsilesi içerisindeki üçüncü halkadır. Bu eser, Osmanlı Devleti coğrafyasında kısa sürede yankı bulmuş, ilkin Derviş Halil Senâî tarafından ve ikinci olarak da Derviş Mahmud-ı Mesnevihan el-Konevî tarafından Türkçeye çevrilmiştir. Derviş Mahmud Dede'nin Tercüme-i Sevâkıb adını verdiği Sevâkıbu'l-Menâkıb tercümesini çeşitli açılardan inceleyip tenkitli metnini ortaya koymayı hedefleyen bu çalışma, Giriş ve Ekler bölümleri dışındaki dört ana bölümden teşekkül etmektedir. Giriş bölümünde Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî'yi konu edinen menakıbnamelerin tarihî seyrine ve Tercüme-i Sevâkıb'ın bu eserler arasındaki konumuna değinilmiştir. Birinci bölüm, Sevâkıbu'l-Menâkıb müellifi Abdülvehhab-ı Hemedanî ve Tercüme-i Sevâkıb sahibi Derviş Mahmud Dede'nin hayatı, şahsiyeti ve eserlerine ayrılmıştır. Bu bölümün inşasında mümkün mertebe birincil kaynaklara itimat edilmiş; müellif ile mütercimin hayatları, eserlerindeki belirsizlikler ve tartışmalı hususlar aydınlatılmaya çalışılmıştır. İkinci bölüm Tercüme-i Sevâkıb'ın genel çerçevesinin çizilmesi ile şekil ve muhteva özelliklerinin değerlendirilmesinden ibarettir. Bu bölümün ilk kısmında eserin adı, sebeb-i telifi, saraya takdimi, yazılışı, tarihi, bölümleri, kaynakları, minyatürleri ve intihapları üzerinde durulmuş; ikinci kısmında ise tarihî ve tasavvufî önemi, dili ve tercüme üslubu ile nazım şekilleri, seciler vb. unsurları kapsayan şekil hususiyetlerine temas edilmiştir. Üçüncü bölüm Tercüme-i Sevâkıb'ın nüshaları hakkındadır. Bu bölümde eserin tespit ve temin edilen nüshaları aracılığıyla nüsha tasnifleri yapılmış, nüshaların hangi esaslara göre ayrıştırıldığı ve seçildiği açıklanmış, bir nüsha şeceresinin oluşturulmasına gayret edilmiş ve tenkitli metnin ne gibi etkenlere istinaden kurulduğu belirtilmiştir. Dördüncü bölüm Tercüme-i Sevâkıb'ın tenkitli metninden müteşekkildir. Eserin tenkitli metninin kurulmasında üç ana nüsha ve iki yedek nüsha olmak üzere toplamda beş nüsha kullanılmıştır. Çalışmanın nihai bölümünü temsil eden Ekler bölümünde ise evvela Derviş Mahmud Dede'nin Tercüme-i Sevâkıb'ı genişletmeden önce bir taslak mahiyetinde hazırlayıp III. Murad'a gönderdiği muhtasar tercümedeki mukaddimenin transkripsiyonlu metnine yer verilmiştir. Bu metni müteakiben Sevâkıbu'l-Menâkıb ve Tercüme-i Sevâkıb'ın başlıkları bir tabloyla karşılaştırılmış; Tercüme-i Sevâkıb ve Tercüme-i Sevâkıb Muhtasarı'na ait ulaşılabilen ve ulaşılamayan nüshaların tavsifleri yapılmış; eserin New York Pierpont Morgan Library, no. M 466'da ve Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Revan Köşkü, no. 1479'da kayıtlı iki nüshasındaki 51 minyatür ile Tercüme-i Sevâkıb'dan kopartıldığı düşünülen 2 minyatür metindeki kronolojik sıralamalarıyla sunulmuş; akabinde diğer nüshalardan dikkat çeken bazı görüntüler paylaşılmıştır.
Özet (Çeviri)
One of the literary genres written by the Mevlevis, who made significant contributions to Turkish Literature in many ways, is the menakibnames. The systematic compilation of accounts of the menkabes of Mevlana Celaleddin-i Rumi by the Mevlevi began with Mecdeddin Sipehsalar's Risale-i Sipehsalar be-Menakib-i Hazret-i Hudavendgar, followed by Ahmed Eflaki's Menakibu'l-Arifin and Abdulvehhab-i Hemedani's Sevakibu'l-Menakib-i Evliyaullah. Abdulvehhab-i Hemedani's Sevakibu'l-Menakib is the third link in the chain of Mevlevi menakibnames. This work quickly gained popularity within the Ottoman Empire and was translated into Turkish, initially by Dervish Halil Senai and secondly by Dervish Mahmud-i Mesnevihan el-Konevi. This study aims to examine the translation of Sevakibu'l-Menakib, which Dervish Mahmud Dede titled Tercume-i Sevakib, from various perspectives and to present its critical edition. Apart from the Introduction and Appendices sections, the study consists of four main chapters. In the Introduction, the historical development of the menakibnames written about Mevlana Celaleddin-i Rumi and the place of Tercume-i Sevakib among these works are discussed. The first chapter is devoted to the life, personality, and works of Abdulvehhab-i Hemedani, the author of Sevakibu'l-Menakib, and Dervish Mahmud Dede, the translator of Sevakib with Tercume-i Sevakib. In constructing this chapter, primary sources have been relied upon as much as possible; the lives of the author and translator, ambiguities and controversial issues in their works have been attempted to be clarified. The second chapter is devoted to outlining the general framework of Tercume-i Sevakib and evaluating its formal and content characteristics. In the first part of this chapter, the work's title, reason for its composition, presentation to the palace, writing, date, sections, sources, miniatures, and choices are examined; while in the second part, its historical and sufi significance, language and translation style, poetic forms, secis, etc... formal aspects are addressed. The third chapter is about the manuscripts of Tercume-i Sevakib. This chapter offers classifications of the located and procured manuscripts, elucidating the criteria employed for their categorization and selection. Additionally, an effort has been made to construct a manuscript genealogy, and the factors considered in establishing the critical edition are outlined. The fourth chapter consists of the critical edition of Tercume-i Sevakib. A total of five manuscripts, including three primary and two secondary manuscripts, were used in establishing the critical text of the work. The Appendices section, comprising the final part of the study, initially presents a transcription of the introduction to the abridged translation that Dervish Mahmud Dede prepared and sent to Murad III as a draft before expanding Tercume-i Sevakib. Following this text, a table compares the titles of Sevakibu'l-Menakib and Tercume-i Sevakib. Subsequently, descriptions of both accessible and inaccessible copies of Tercume-i Sevakib are given with Tercume-i Sevakib Muhtasari's copies, and the 51 miniatures in the two copies of the work registered in the New York Pierpont Morgan Library, no. M 466; and the Topkapi Palace Museum Library, Revan Köşkü, no. 1479, along with two miniatures believed to have been detached from Tercume-i Sevakib, are presented in chronological order of text, followed by the sharing of notable images from other manuscripts.
Benzer Tezler
- Osmanlı minyatüründe Mevlana'nın yaşam öyküsü: Menakıbü'l arifin ve Tercüme-i Sevakıb-ı Menakıb nüshaları
The life story of Mevlânâ in Otoman miniature painting: Manâkib al-ârifîn and Tarjuma-i Thawâqib-i Manâqib copies
HESNA HARAL
Doktora
Türkçe
2014
Sanat TarihiMimar Sinan Güzel Sanatlar ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FATMA BANU MAHİR
- Ramiz Mehmet Efendi Divanı (edisyon-kritik-metin-inceleme)
Ramiz Mehmet Efendi's Divan (edition criticism-text-examination)
FATİH POLAT
Yüksek Lisans
Türkçe
2003
Türk Dili ve EdebiyatıCumhuriyet ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MEHMET ARSLAN
- Mehmet Hazmi Tura
Mehmet Hazmi Tura
FATMA SENA YÖNLÜER
Yüksek Lisans
Türkçe
2010
BiyografiMarmara ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. NECDET TOSUN
- Kaygulu Halil Efendi - Hâdi'l-uşşâk (İnceleme-metin-sözlük-dizin)
Kaygulu Halil Efendi - Hâdi'l-uşşâk (Examination-text-glossory-index)
NUH MUSTAFA BEĞENMEZ
Doktora
Türkçe
2025
Türk Dili ve EdebiyatıRecep Tayyip Erdoğan ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ORHAN KEMAL TAVUKÇUOĞLU