İstanbul ve Anadolu'da Rifâiyye: Ma'rifiyye Kolu
The Rifaiyya in Istanbul and Anatolia: The Maʿrifiyya Branch
- Tez No: 932414
- Danışmanlar: PROF. DR. NECDET TOSUN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Din, Religion
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Marmara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Tasavvuf Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 334
Özet
Bu çalışma, Ma'rifî meşâyihine nispet edilen ve akademik sahada nadiren başvurulmuş birincil kaynaklar, mecmualar, risâleler ve özel arşivlerin rehberliğinde, Ma'rifiyye'nin tarihine ve tekke kültürüne ışık tutmayı amaçlamaktadır. Seyyid Muhammed Ma'rifî'nin halifeleri ve onların açtığı tekkeler vasıtasıyla çok kısa bir zaman diliminde Rifâî-Ma'rifî kolu, İstanbul ve çevresi (Bursa, Edirne, Çanakkale) ile Batı Anadolu (Kuşadası, Manisa, İzmir) ekseninde geniş bir coğrafyaya yayılmıştır. Çalışmada öncelikle Seyyid Muhammed Ma'rifî'nin hayatı, ilmî ve tasavvufî şahsiyeti ele alınmıştır. Bu bağlamda pîrin nesebi, aile kökenleri, babası Ali Arîf Efendi'den müstahlef oluşu ve hırka şeceresi gibi birçok meseleye ışık tutulmuştur. Ayrıca, sadece tasavvufî risâleleri değil kimyâ ve tıp alanında yazdığı risâleler ile ulûm-i hafiyye ve ilm-i hurûf alanlardaki yazılarına da değinilerek, Seyyid Muhammed Ma'rifî'nin çok yönlü bir sûfî olduğu ortaya konulmuştur. Araştırmalarımız sırasında yeni risâlelerin ve mevcut eserlere ait yeni nüshaların keşfedilmesi, çalışmanın seyrini olumlu yönde etkilemiştir. Bununla birlikte Seyyid Muhammed Ma'rifî'nin halifeleri vasıtasıyla açılan dergâhların aslında sanılandan çok daha fazla sayıda olduğu, muhtelif belde ve semtlerde muhibbân ve temsilcilerinin bulunduğu ortaya çıkmıştır. Çalışmanın son bölümünde tarikatın âdâb ve erkânı incelenmiş; Ma'rifî kisveleri, hizmet ve müfredlik şeddi kuşanan dervişlerin dereceleri, onlara atfedilen özel isimler, zikir usûlleri ve burhan ile havârık uygulamaları gibi Rifâî geleneğini yansıtan yönler üzerinde durulmuş, Ma'rifiyye'nin karakteristik vasıfları vurgulanmıştır. Ayrıca Ma'rifî meşâyihinin velâyet ve tevhid anlayışına değinilmiş; bu bağlamda Ma'rifiyye'deki Ekberî düşüncenin izleri sürülmüştür. Yine bu bölümde turuk-ı aliyyenin birçok şubesinde olduğu gibi Ma'rifiyye'de de hâkim olan Ehl-i beyt muhabbetine dayanarak tarikatın Alevî-Bektâşî meşrebinden etkilendiğine yönelik iddialar ele alınmıştır. Söz konusu iddialar ve Ma'rifiyye'nin Sünnî bir tarikat olmadığı yönündeki görüşler tahlil edildiğinde bu kanaatlerin ciddi çelişkiler barındırdığı anlaşılmış; Seyyid Muhammed Ma'rifî başta olmak üzere Ma'rifî meşâyihinin kaleme aldıkları yazılar ve okudukları hutbeler ışığında Ma'rifîler'in sadece Ehl-i beyt'e değil, dört halife ile diğer sahabilere de (Ehl-i sünnet itikâdını yansıtacak şekilde) derin bir hürmet ve muhabbet besledikleri, şer'î esaslara da sıkı sıkıya bağlı oldukları sonucuna varılmıştır.
Özet (Çeviri)
This study aims to shed light on the history of the Ma'rifiyya order and its lodge culture by utilizing rarely referenced primary sources, compilations, treatises, and private archives attributed to the Ma'rifiyya sheikhs. Through the khalifas of Sayyid Muhammad Ma'rifī and the lodges they established, the Rifâ'ī-Ma'rifī branch rapidly spread over a wide geographical area, including Istanbul and its surroundings (Bursa, Edirne), as well as Western Anatolia (Kuşadası, Manisa, Çanakkale, Izmir). The study initially focuses on the life of Sayyid Muhammad Ma'rifī, his scholarly and Sufi personality. In this context, various aspects such as his lineage, family roots, his succession from his father Ali 'Arif Efendi, and his silsila of spiritual succession (hırka şeceresi) are elucidated. Additionally, his contributions in diverse fields, including treatises on chemistry and medicine, as well as works on esoteric sciences (ulûm-i hafiyye) and the science of letters (ilm-i hurûf), are discussed, revealing his multidimensional Sufi identity. During the research, the discovery of new treatises and new manuscripts of existing works has positively influenced the course of the study. Moreover, it has been uncovered that the number of lodges established through the khalifas of Sayyid Muhammad Ma'rifī was far greater than previously assumed, with disciples and representatives in various regions and districts. The final section of the study examines the manners and rituals ('âdâb and arkân) of the order. The distinctive aspects of the Rifâ'ī tradition, such as Ma'rifī attire, the ranks of dervishes who donned the belt of servitude and celibacy, the special names attributed to them, the methods of dhikr, and the practices of miracles and proofs (burhân and hawâriq), are highlighted, emphasizing the characteristic features of the Ma'rifiyya order. In addition, the Ma'rifī shaykhs' conceptions of walāya and tawḥīd are examined, and within this framework, traces of Akbarian thought within the Ma'rifiyya tradition are explored. Furthermore, this section addresses the claims that the Ma'rifiyya, similar to many branches of the turûq-i aliyye, was influenced by the Alevi-Bektashi tradition, based on similarities in attire and commonalities in the rules of conduct, as well as the love for the Ahl al-Bayt that dominated the order. These claims, along with the view that the Ma'rifiyya was not a Sunni order, are critically analyzed, revealing significant contradictions. It is concluded that, based on the writings and sermons of Ma'rifiyya sheikhs, especially Sayyid Muhammad Ma'rifī, the Ma'rifis exhibited profound respect and love not only for the Ahl al-Bayt but also for the four caliphs and other Companions, reflecting an adherence to Sunni belief ('aqîda), and were firmly committed to Shari'a principles.
Benzer Tezler
- Anadolu ve İstanbul'da Rifâiyye'nin Sayyâdiyye kolu
The Sayyâdiyya Branch of the Rifâiyya order in Anatolia and Istanbul
ALİYE UZUNLAR
- Balıkesir'de tasavvuf kültürü: Uşşâkıyye örneği
Sufi culture in Balıkesir: Example of Ushaqiyya
ÖZCAN METİN
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
DinBalıkesir ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ESMA SAYIN
- Rifaiyye meşayihinden Sanamerli Seyyid Hacı Ahmed Baba ve Bayburt Halifesi Hacı Şaban Efendi
Haji Ahmed Baba from Sanamer and Caliph of Bayburt Hacı Şaban Efendi from Rifaiyye maşayih
AHMET ERTAÇ
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
DinBayburt ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. AHMET ÖZKAN
- Tophane'de Kadiriler Tekkesi restorasyon projesi
Restoration project of the 'Kadiriler Dervish Logge'
GÜLŞAH KÜTÜKÇÜOĞLU