İmam Mâtürîdî'nin düşünce sisteminde sebeplilik ve kaynakları
Causality in Imam Maturidi's thought system and his sources
- Tez No: 932415
- Danışmanlar: PROF. DR. HATİCE KELPETİN ARPAGUŞ
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Din, Religion
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Marmara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Kelam Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 297
Özet
Sebeplilik diğer bir ifadeyle nedensellik kelâm ilminin temel konularını oluşturan Allah-âlem ilişkisi, insan fiilleri-özgür irade ve sorumluluk meseleleriyle ilgili olması bakımından İmam Mâtürîdî'nin kelâm sisteminde kilit bir role sahiptir. Matürîdî'nin Kitâbü't-Tevhîd isimli eserine baktığımızda onun hem varlık anlayışının hem de küçük bir âlem olarak tanımladığı insana yönelik temel algısının arka planında, sebeplilik anlayışı ile yaratıcının sınırsız kudret ve hikmet sahibi olduğu ilkeleri olduğu görülmektedir. Bu çerçevede Mâtürîdî'nin kelâm sistemin anlaşılabilmesi için onun sebeplilik anlayışının bilinmesi ve onun kelâmî fikirlerine bu anlayış perspektifinden bakılması gerekmektedir. Aynı zamanda sebeplilik meselesi din-bilim ilişkisi bağlamında günümüzde hala güncelliğini korumakta olup, İmam Mâtürîdî'nin bu konudaki görüşlerinin ortaya konulması meseleye dair güncel tartışmalara katkı sağlayacaktır. Gerek İslâm filozofları gerekse de mütekellimûn farklı yaklaşımlarla da olsa sebepliliğe sistemlerinde yer vermişlerdir. Onların sebepliliğe dair yaklaşımlarının farklılaşması varlık anlayışlarındaki farklılaşmanın bir yansımasıdır. Nitekim farklı varlık teorilerini benimseyen Mu'tezilî ile Eş'âri kelâmcıları arasında da meseleye yaklaşım bakımından farklılıklar görülmektedir. Onların sebeplilik konusundaki farklılaşmaları dikkatlice incelendiğinde de; kader, insan fiilleri- özgürlük-sorumluluk ve ahlak anlayışlarındaki farklılaşmalarının temelinde sebeplilik meselesine dair yaklaşımları olduğunu görülmektedir. Bu noktada İmam Mâtürîdî'nin sebeplilik meselesine yaklaşımına baktığımızda; onun kendisinden önce bazı Mutezîlî kelâmcılarda görülen varlıkta tabiat düşüncesini kabul ettiğini ve bu nokta itibariyle kendisinden sonra gelen Mâtürîdîyye mezhebine mensup mütekkelimûndan ayrıştığını veya daha sonraki dönemde Mâtürîdî kelâmcıların imamlarının bu görüşünü benimsemediğini söyleyebiliriz. Bu tespit, İmam Mâtürîdî'nin Kitâbü't-Tevhîd ve Tevîlâtü'l-Kur'ân isimli eserlerindeki açıklamaları ile mezhebin ikinci kurucusu olarak nitelenebilecek Ebu'l-Müîn en-Nesefî'nin Tebsiretu'l-edille fî usulî'd-dîn isimli eserindeki ifadeleri karşılaştırıldığında açıkça görülmektedir. Bu durumda Nesefî elinde teşekkülünü tamamlamış Mâtürîdîyye mezhebinin sistematik varlık anlayışı ile Mâtürîdî'nin varlığa dair görüşlerinin farklılaştığı tespitinde bulunmak, İmam Mâtürîdî'nin düşünce sisteminin anlaşılması için yapılacak çalışmaların başlangıç noktası olmalıdır. Bu tespit bize İmam Mâtürîdî'yi kendisine nispet edilen Mâtürîdîyye mezhebinin sistematik kelâm görüşlerinin dışında bir yere konumlandırılma gereksinimi yüklemektedir. Bu durumda İmam Mâtürîdî'nin düşünce sisteminin anlaşılmasında kendisinden sonraki Mâtürîdî geleneğin ortaya koymuş olduğu fikirlerden ziyade, kendisinden önceki kelâmî geleneğe başvurulmasını zorunluğu ortaya çıkmaktadır. Bu kapsamda onun düşünce sistemini şekillendiren ve İmam Mâtürîdî'nin kendisinden yararlandığı kaynakların ortaya konulması oldukça önemlidir. Öyle ki ancak bu çerçevede İmam Mâtürîdî'nin özgün düşünce sistemi gerçeğe uygun olarak anlaşılabilecektir. Bu amaçlar ve nedenler çerçevesinde bizde çalışmamızda da sebeplilik anlayışı temelinde Mâtürîdî'nin kendi açıklamaları temelinde Matürîdî'nin varlık, insan filleri ve ahlaka dair anlayışlarını olduğu şekliyle yansıtacak, onun kendisinden önceki kelâmî gelenekle ilişkisini ortaya koyup; kelâm tarihi içerisindeki konumunu belirlemeye de gayret edeceğiz.
Özet (Çeviri)
Causality in other words causal relation is related to the relationship between Allah and the world, human actions-free will-responsibility which are main issues of kalam. Thus Causality plays a key role in Mâtürîdî's kalam system. When we look at Maturîdî's Kitâbü't-tevhîd, in the background of both his understanding of existence and his basic perception about man as a small world it is seen that principles of causal relation, the creator having unlimited power and wisdom. In this context in order to understanding the theological system of Mâtürîdî, it is necessary to know his understanding of thought about causality and his theological ideas from this perspective. Same time a matter of Causality is up to date in the context of the relationship between religion and science. Both Islamic philosophers and mutakallimun have given place to their systems although they have had different approaches. Differentiation of their attitudes towards causality is a reflection of differentiations about their understanding of existence. Thus it is seen differences in approach to the issue between Mu'tezilî and Eş'âri theologians who adopt different theories of existence in terms of approach to causality. When their differences on the issue of causality are examined carefully, fate, it is seen that there are approaches to the issue of causality on the basis of their differentiation about human actions-freedom-responsibility and ethics. At this point, when we look at the approach of Imam Mâtürîdî to the matter of causality, we can say that he had accepted the notion of nature in the presence of some Mutazîlî theologians before him and as of this point he was separated from the subsequent mutakallimun of Mâtürîdîyya or Mâtürîdî theologians did not adopt this view in the following period. When The statements of Imam Mâtürîdî in Kitâbü't-Tevhîd and Tevîlâtü'l-Kur'ân compare with expressions of Tebsiretu'l-edille fî usulî'd-dîn which is book of Ebu'l-Müîn en-Nesefî who is second founder of Mâtürîdiyya, this detection is clearly seen. In this case, it should be the starting point of the studies about understanding the system of Imam Mâtürîdî's thought that to determine the views of Mâturîdî on existence differs from the systematic conception of entity of the Mâturîdîyye sect which has completed its formation in the hands of Nesefî. This determination loads with a charge of Imam Mâtürîdî positioning requirement apartting from the systematic theological views of the Maturidiyya sect to us. İn this instance in the understanding of Imam Mâturîdî's thought system, it emerge necessity to apply the theological tradition before him rather than the ideas of the Maturid tradition after him. In this context, it is very important to reveal the sources which shaped his thought system and which Imam Mâturîdî took advantage of. It is only in this context that the original thought system of Imam Mâturîdî can be understood in real terms. Within the framework of these aims and reasons in our work on the basis of causal relation and by Mâturîdî's own explanations, reflect Maturîdî's understanding of existence, human actions and ethics as are, as well put forward his relation with the theological traditions before him and we will also try to determine its position in the kalam history.
Benzer Tezler
- İmam Mâtürîdî'nin düşünce sisteminde ahlak
The morality in the thought system of İmam Mâtürîdî
NİMET ATEŞ
Doktora
Türkçe
2020
DinNecmettin Erbakan ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SÜLEYMAN TOPRAK
- İmam Mâturîdî'ye göre hüsün ve kubuh
Good and evil according to İmam Maturidi
RECEP EKİZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2010
DinCumhuriyet ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MEHMET BAKTIR
- Mâturîdîlik kelâm geleneğinde insan anlayışı
Understanding of human in maturidi kalam convention
NESLİHAN KUTLU KARAMAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
DinOndokuz Mayıs ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FETHİ KERİM KAZANÇ
- Matürîdî'de imtihan olgusu
The case of testing in Al-Māturīdī
TUĞÇE GÖKMEN
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
DinBartın ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. VEYSEL GENGİL