Bâkıllânî'nin kelam sistemi'nde mâna sıfatları (Sıfat-ı Maânî) meselesi
Entitative of attributes (Ṣifāt al-Ma'ānī) in al-Bāqıllānī's theological system
- Tez No: 932413
- Danışmanlar: PROF. DR. YUSUF ŞEVKİ YAVUZ
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Din, Religion
- Anahtar Kelimeler: Bâkıllânî, Aklî Hüküm, İllet, Mâna sıfatları, Hâl, İlim, Bāqillānī, rational judgement (al-ḥukm al-'aqlī), cause ('illa), entitative of attributes (Ṣifāt al-Ma'ānī), state (ḥāl), knowledge ('ilm)
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Marmara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Kelam Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 160
Özet
Bâkıllânî (ö. 403/1013) hicri dördüncü yüzyılda yaşamış, Eş'arî mezhebinin sistemleşmesinde katkı sağlayan önemli bir Eş'arî âlimidir. Bu çalışmada onun mâna sıfatları meselesindeki görüşleri incelenmektedir. Mâna sıfatları bir illet dolayısıyla verilmiş aklî hükümlerdir. Bu kapsamda ilk olarak Bâkıllânî'nin düşünce sisteminde aklî hükmün durduğu yeri gösterebilmek adına onun inşâ ettiği hüküm teorisi detaylı bir şekilde anlatılmıştır. Bu şekilde“Allah âlimdir, kâdir ve haydır”şeklindeki hükmün istidlâlî bilgi olup sadece akıl yoluyla bilindiği ortaya konulmuştur. Sonrasında ilâhî sıfatlarla ilgili temel kavramlar olan zât, sıfat, hâl, vasıf ve illet kelimelerine Bâkıllânî ve muhatabı Mu'tezile'nin yüklediği anlam üzerinde durulmuştur. Kavramsal çerçevenin akabinde Mu'tezile ve Eş'arî mezhep mensuplarının ilâhî sıfatlarla ilgili düşünceleri aktarılmıştır. Bu çerçeve çizildikten sonra“Allah âlimdir”şeklinde ilâhî zâta yüklenen hükmün ifade ettiği anlam, Bâkıllânî'nin Temhîdü'l-Evâîl ve Telhîsü'd-Delâil ile Hidâyetü'l-Müsterşidîn adlı eserlerinden karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Bâkıllânî ilk eseri olan Temhîd'de ilmi sıfat kabul edip âlimin“söz”yani“vasıf”olduğunu savunurken, Hidâye'de ise hâlleri benimsemesinin bir gereği olarak âlimi“sıfat”kabul etmekte ve âlimin zâta zâid bir gerçekliğinin olduğunu savunmaktadır. Bâkıllânî ilk defa Ebû Hâşim tarafından ortaya atılan ahval teorisinin Eş'arî yorumlamasını yaparak sıfatları açıklama noktasında iki yöntemi de benimsemiş olmaktadır. Çalışmada Bâkıllânî'nin bu görüş değişikliğine gitme nedenleri üzerinde durulmuş, illetli hükmün hakikati ve taşıması gereken şartlar detaylı olarak incelenmiştir. Son olarak da bu değişikliğinin daha net görülebilmesi adına“ilim”sıfatı örnek alınarak Bâkıllânî'nin sıfatlar meseleleri delillendirme biçimi Mu'tezilî düşünce ile karşılaştırılmalı olarak ele alınmıştır.
Özet (Çeviri)
Bāqillānī was one of the most prominent Ash'arī scholars in the fourth century and played a significant role in systematizing the Ash'arī school. This study analyses his views on the attributes of entitative (Ṣifāt al-Ma'ānī) in Bāqillānī's theological system. The attributes of entitative are rational judgments based on a cause. In this context, first, in order to show the place of rational judgment (al-ḥukm al-'aqlī) in Bāqillānī's system, I explained in detail the theory of judgment. My argument thus demonstrates that the judgment“Allah is the All-knowing (al-'Ālim), All-wise (al-Ḥakīm), All-powerful (al-Qādir), All-living (al-Ḥayy)”is an indicative knowledge (al-'ilm al-istidlālī) that can only be obtained through reason. My next step is to introduce the meanings that al-Bāqillānī and his opponent the Mu'tazilites attributed to the basic concepts of divine attributes—namely essence (dhāt), attribute (ṣifa), state (ḥāl), quality (waṣf), and cause (ʿilla)—. Following the conceptual framework, the viewpoints of the Mu'tazilites and Ash'arites on divine attributes are presented. Thereafter, I analyzed the meaning of the judgment (ḥukm) attributed to the divine essence (dhāt ilāhī) as“God is the All-knowing (al-'Ālim)”comparatively from Bāqillānī's Tamhīd al-Awā'il wa Talkhīs al-Dalā'il and Hidāyat al-Mustarshidīn. In his first book, Bāqillānī acknowledges that knowledge ('ilm) as an attribute. Also, he argues that 'ilm is a“word”(qawl), that is, an“waṣf”, whereas in al-Hidāya he accepts 'ilm as an“ṣifa”. Because he adopted the theory of statement (aḥwāl). Again, he argues that the 'ālim has an additional reality to the essence. Bāqillānī adopts both methods in explaining the attributes by providing an Ash'arite interpretation of the ahwāl theory first proposed by Abū Ḥāshim. In this study, I focused on the reasons for al-Bāqillānī's shift in position and examined in detail the essence of a causal judgment (al-ḥukm bi-l-'illa) and its essential requirements. Finally, in order to see this change more clearly, I addressed Bāqillānī's argumentation of the attributes in comparison with Mu'tazilī thought by taking the attribute of“knowledge”as an example.
Benzer Tezler
- İmam Mâtürîdî'nin düşünce sisteminde sebeplilik ve kaynakları
Causality in Imam Maturidi's thought system and his sources
OSMAN SEZGİN
Doktora
Türkçe
2025
DinMarmara ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HATİCE KELPETİN ARPAGUŞ
- Gazzâlî'nin ahlâk felsefesinde hikmet erdemi
The virtue of wisdom in Ghazali's moral philosophy
SÜMEYYE YAZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
DinTrakya ÜniversitesiFelsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ MUSTAFA NECİP YILMAZ
- Eş'ariliğin sistemleşmesi ve gelişim sürecindeki eklektik yapı
Eclectic structure in the systematization and development praces of solidarity
EBRU MORAY
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
DinÇukurova ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ İSMAİL YÜRÜK
- İlahi hitabın mahiyeti çerçevesinde Bâkıllânî'nin usul düşüncesi
Al-Bāqillānī's Islamic legal theory within the framework of the nature of divine speech
ŞUHEDA BOZYEL
Doktora
Türkçe
2024
AntropolojiMarmara ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. NAİL OKUYUCU
- Mağrib'te Eş'arîliğin teşekkül süreci (5/11. Yüzyıl) ve Ebû Bekir el-Murâdî el-Hadramî'nin kelâm yöntemi
The formation of Ash'arism in the Maghreb (5th/11th Century) and Abū Bakr al-Murādī al-Hadramī's method of theology
MEHMET MESUT KAPLAN