Türkiye'de sağlık haberciliği ve haber üretim süreçlerinin etik analizi
Health journalism in Turkey and ethical analysis of news production process
- Tez No: 936567
- Danışmanlar: PROF. DR. ALİ MURAT VURAL
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Gazetecilik, İletişim Bilimleri, Journalism, Communication Sciences
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Gazetecilik Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 832
Özet
Sağlık, hem bireysel hem de toplumsal açıdan en önemli konulardan biri olarak kabul edilmektedir. Bireylerin kendilerine sunulan temel sağlık hizmetlerinden yararlanabilmesi, sahip oldukları hakları öğrenebilmesi, taleplerini sunabilmesi, doğruya yönlendirilmesi, toplumsal sağlığın bir üst düzeye taşınması gibi tüm bireysel ve toplumsal bilgilendirmelerde sağlık iletişimine gereksinim duyulmaktadır. Bu aşamada kitle iletişim araçları sağlık iletişimine ilişkin bu işlevlerin yerine getirilmesinde önemli bir konuma sahiptir. Özellikle de kitle iletişim araçlarıyla ulaştırılan haberler, sağlık iletişiminde bir köprü görevi görmektedir. Ancak gazetecilik ilkelerine ve doğru davranış kurallarına uyulmayan bir medya yapısı, bu işlevlerin doğru şekilde yerine getirilmesinde aksaklıklara neden olmaktadır. Bu bağlamda çalışma, Türkiye'de yayımlanan sağlık haberlerinde karşılaşılan güncel sorunları ortaya koyarken sorunların kök sebeplerini soruşturmaktadır. Çalışma kapsamında, sağlık haberlerinde yapılan etik ihlallere ilişkin mevcut durumu bilimsel bir yöntemle ortaya koymak ve etik ilkelere uyulmamasına neden olan unsurları tespit etmek üzere iki aşamalı bir araştırma gerçekleştirilmiş ve araştırmada karma yöntem kullanılmıştır. Bu kapsamda çalışmanın ilk aşamasında; Ocak 2022'de Türkiye'de Yeniçağ, Nisan 2022'de Türkiye, Temmuz 2022'de Aydınlık ve Ekim 2022'de Yeni Akit gazetelerinin internet haber sitelerinde yayımlanan sağlık haberleri, içerik analizi tekniği kullanılarak analiz edilmiş ve sağlık haberlerinde karşılaşılan mevcut sorunlar ortaya konulmuştur. Bu aşamada, haber fotoğraflarında ve haber metinlerinde var olan problemler derinlikli şekilde ayrı ayrı irdelenmiştir. Çalışmanın ikinci aşamasında ise birinci adımda elde edilen verilerden hareketle; Türkiye'de sağlık haberlerinin üretiminde aktif olarak rol oynayan ve Açık Mert Korkusuz, Akşam, Analiz, Aydınlık, Cumhuriyet, Diriliş Postası, Doğru Haber, Dünya, Günlük Evrensel, Halkın Gazetesi Birgün, Hürriyet, Karar, Milat, Millî Gazete, Milliyet, Posta, Sabah, Sözcü̈, Şok, Takvim, Türkgün, Türkiye, Türkiye'de Yeniçağ, Yeni Akit, Yeni Birlik, Yeni Mesaj ve Yeni Şafak isimli medya kuruluşlarında çalışan 15 medya profesyoneli ile 12 Kasım-6 Aralık 2024 tarihleri arasında yarı yapılandırılmış görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Bu görüşmelerde hem gazetecilerin gazetecilik etiğine yaklaşımları hem de sağlık haberciliğinde karşılaşılan sorunların kök sebepleri bulunmaya çalışılmıştır. Ayrıca, medya profesyonellerinin sağlık haberi üretim süreçleri de analiz edilmeye çalışılmıştır. Çalışma sonucunda, haberi oluşturan unsurlardan fotoğraflar ve metinlerde sorunlar olduğu tespit edilmiştir. Özellikle derleme haber üretiminin yoğunlukta olduğu, stok türünde hazır fotoğrafların kullanıldığı, haber metinlerinde ve görsellerde reklam yapıldığı, sansasyonel ifadelere yer verildiği, imza atılmadığı ve tavsiyelerde bulunulduğu tespit edilmiştir. Elde edilen sonuçlar dört farklı medya kuruluşu ekseninde karşılaştırıldığında haber üretim süreçleri ve haber üreticileri farklı olmasına karşın haberlerde karşılaşılan sorunların benzerlik taşıdığı anlaşılmıştır. Medya profesyonelleri ile yapılan görüşmelerden elde edilen verilerden hareketle sorunların kök sebeplerine bakıldığında ise derleme haber sorununun bütüncül olduğu düşüncesi, haberi uzatma çabası, özgün olduğu düşüncesi, haberler arası sebep-sonuç ilişkisi kurma, editörlerin ağır iş yükleri, haberi zenginleştirdiği düşüncesi, bilgilerin hatırlatılması, günü geçirme güdüsü, kolaylık/pratiklik ve hız; stok fotoğraf kullanımının telif açısından zora sokmaması, bir fotoğrafın birden fazla haberde kullanılabilir olması, haber üretim sayıları, yüksek kalite ve çözünürlük, tıklanma, zamansızlık, masabaşı üretim, pratiklik, editörlerin sahaya çıkmaması ve hızın önemli görülmesi; reklam yapma sorununun reklama ya da finansöre duyulan ihtiyaç, kurum politikaları, editör bilinçsizliği, kurumun ücret alması, gazetecilerin ücret alması, yaygınlaşan reklam anlayışı, medya mensupları ile doktorlar arasında karşılıklı çıkar ilişkisi kurulması, ekonomik kazancın öncelenmesi, özel kuruluşlara ve çalışanlarına erişimde kolaylık ve kamu kuruluşlarına ve çalışanlarına erişimde zorluklar; sansasyonel ifade kullanımı sorununun medya kuruluşlarının ekonomik kazanç elde etme arzusu, okuru habere çekme ve haberde tutma, tıklanma alma arzusu, gazetecilerin mesuliyetlerini unutması, medya kuruluşlarının beklentisi, medya kuruluşlarının okunma arzusu, okurda zorundalık hissi uyandırmak, haberi çekici kılmak, trafik kaygısı ve medya kuruluşlarının zenginleşmesine hizmet etme; imzasız haberler yayınlama sorununun denetim eksikliği, Basın İlan Kurumu'nun politikaları, gazetecilerin gizli kalma düşüncesi, gazetecilerdeki emin olmama hissi ve kaygı duyma, gazetecilerin baskı altında hissetmeme isteği, gündemin çabuk değişmesi, sağlık muhabirlerinin niceliksel yetersizliği, özel haber yapan gazetecilerin azlığı, sağlık haberciliğinde uzmanlaşmanın azlığı ve özgün olmama; tavsiye verme sorununun eğitim alanındaki boşluk, medya kuruluşlarının pazarın dışında kalmama arzusu, kitlenin toplumsal yapısı, Google algoritmasında öne çıkma, arz-talep ilişkisi, dayatmaktan ziyade önerme düşüncesi, ekonomik kazanç elde etme, halkın tedaviye yönlendirilmesi, SEO habercilik anlayışı ve gazetecilerin doktorlaşması gibi çok sayıda kök sebep ile ilişkilendirildiği tespit edilmiştir.
Özet (Çeviri)
Health is considered one of the most important issues both individually and socially. Health communication is needed in terms of individuals being able to benefit from the basic health services provided to them, learning about their rights, presenting their demands, guiding them to the truth, and taking social health to the next level. At this stage, mass media have an important position in fulfilling these functions related to health communication. Health news, especially those conveyed to the masses through mass media, serve as a bridge in health communication. However, a media structure that does not comply with the principles of journalism and the rules of correct behavior causes problems in fulfilling these functions correctly. In this context, the study reveals the current problems encountered in health news published in Turkey and investigates the root causes of the problems. Within the scope of the study, a two-stage research was carried out in order to scientifically present the current situation regarding ethical violations in health news and to identify the factors that cause non-compliance with ethical principles, and a mixed method was used in the research. In the first stage of the study, which was carried out with the mixed method; The health news published on the internet news sites of the newspapers Türkiye'de Yeniçağ in January 2022, Türkiye in April 2022, Aydınlık in July 2022 and Yeni Akit in October 2022 were analyzed from various perspectives using the content analysis technique and the current problems encountered in health news were revealed. At this stage, the problems existing in news photographs and news texts were examined separately in depth. In the second stage of the study, based on the data obtained in the first step; Semi-structured interviews were conducted with 15 media professionals who play an active role in the production of health news in Turkey and who work in the media organizations Açık Mert Korkusuz, Akşam, Analiz, Aydınlık, Cumhuriyet, Diriliş Postası, Doğru Haber, Dünya, Günlük Evrensel, Halkın Gazetesi Birgün, Hürriyet, Karar, Milat, Millî Gazete, Milliyet, Posta, Sabah, Sözcü̈, Şok, Takvim, Türkgün, Türkiye, Türkiye'de Yeniçağ, Yeni Akit, Yeni Birlik, Yeni Mesaj and Yeni Şafak between November 12 and December 6, 2024. Through these interviews, both the journalists' approaches to journalism ethics and the root causes of the problems encountered in health news were attempted to be found. Moreover, it was aimed to analyze the health news production processes of media professionals. As a result of the study, it was determined that there were problems with the photographs and texts which are the elements that make up the news. It was found that especially the production of compilation news was intense, stock type ready photographs were used, advertisements were made in news texts and visuals, sensational expressions were included, signatures were not put and recommendations were made. In this context, when the results obtained were compared on the axis of four different media organizations, it was understood that although the news production processes and news producers were different, the problems encountered in the news were similar. When the root causes of the problems were examined based on the data obtained from the interviews with media professionals, the thought that the problem of compilation news was holistic, the effort to extend the news, the thought that it was original, establishing a cause-and-effect relationship between news, heavy workloads of editors, the thought that it enriches the news, reminding information, the motivation to get through the day, convenience/practicality and speed; not making the use of stock photos difficult in terms of copyright, a photo being usable in more than one news, news production numbers, high quality and resolution, clicks, lack of time, desk-based production, practicality, editors not going out to the field and speed being considered important; the problem of advertising the need for advertising or financiers, institutional policies, editorial unconsciousness, the institution charging a fee, journalists charging a fee, the widespread understanding of advertising, the establishment of a mutual interest relationship between media members and doctors, prioritization of economic gain, ease of access to private institutions and their employees and difficulties in accessing public institutions and their employees; the problem of sensational expression the desire of media organizations to gain economic gain, attracting and keeping readers to the news, the desire to get clicks, journalists forgetting their responsibilities, the expectations of media organizations, media organizations' desire to be read, creating a feeling of obligation in the reader, making the news attractive, traffic anxiety and serving the enrichment of media organizations; the problem of publishing anonymous news lack of control, the policies of the Press Advertisement Institution, journalists' thought of remaining anonymous, the feeling of uncertainty and anxiety in journalists, journalists' desire not to feel under pressure, rapid change of agenda, quantitative insufficiency of health reporters, the scarcity of journalists who make exclusive news, lack of specialization in health journalism and lack of originality; It has been determined that the problem of giving advice is associated with many root causes such as the gap in education, the desire of media organizations not to be left out of the market, the social structure of the audience, being prominent in the Google algorithm, the supply-demand relationship, the idea of suggesting rather than imposing, gaining economic gain, directing the public to treatment, the SEO journalism approach and the doctoring of journalists.
Benzer Tezler
- Sağlık iletişiminde medyanın rolü: Covid-19 pandemisi üzerine bir inceleme
The role of media in health communication: A study on Covid-19 pandemic
PINAR SARIÇAM
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Halkla İlişkilerMarmara ÜniversitesiHalkla İlişkiler ve Tanıtım Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. SAMET KAVOĞLU
- Türkiye'nin ilk sağlık konulu gazetesi: Medimagazin
Health on Turkeys first newspaper: the Medimagazine
HİLAL DOĞRUEL
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
GazetecilikAnadolu ÜniversitesiBasın ve Yayın Ana Bilim Dalı
PROF. ERKAN YÜKSEL
- Türkiye'de bilim haberciliğine yönelik sorunların sağlık haberciliği üzerinden değerlendirilmesi: CNN Türk, NTV ve TRT Haber sağlık muhabirleri örneği
Evaluating the problems related to science journalism in Turkey through health journalism: The example of CNN Türk, NTV and TRT Haber health reporters
AYŞEGÜL KÖSE
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
GazetecilikÜsküdar ÜniversitesiYeni Medya ve Gazetecilik Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ YILDIRAY KESGİN
- Suriyeli sığınmacı çocuklara yönelik haberlerin hak haberciliği bağlamında değerlendirilmesi
Evaluation of news about Syrian asylum seeker children in the context of rights-based journalism
HANDE ULUSOY
Doktora
Türkçe
2021
Gazetecilikİstanbul ÜniversitesiGenel Gazetecilik Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AYŞE CEYDA ILGAZ BÜYÜKBAYKAL