Afet sonrası geçici barınma birimlerine yönelik tasarım ve değerlendirme parametrelerinin belirlenmesi: İyileştirme temelli öneriler
Determining design and evaluation parameters for temporary shelter units after disasters: Improvement-based recommendations
- Tez No: 938042
- Danışmanlar: DOÇ. DR. İSMAİL EMRE KAVUT
- Tez Türü: Doktora
- Konular: İç Mimari ve Dekorasyon, Interior Design and Decoration
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: İç Mimarlık Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: İç Mimarlık Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 262
Özet
6 Şubat 2023 tarihinde meydana gelen Kahramanmaraş merkezli depremler, afet sonrası geçici barınma çözümlerinin yalnızca fiziksel değil, aynı zamanda sosyopsikolojik, ergonomik, çevresel boyutlar gibi çok katmanlı yaklaşımlarla ele alınması gerektiğini bir kez daha ortaya koymuştur. Geçici barınma birimlerinin mevcut durumunun kullanıcı ihtiyaçlarını karşılamada yetersiz kaldığı bu süreçte, barınma mekânlarının sadece“barınacak bir yer”olmanın ötesinde, iyileştirici ve sürdürülebilir yaşam koşulları sunması gerektiği anlaşılmıştır. Bu tez, afet sonrası kurulan konteyner kentlerdeki geçici barınma birimlerini, kullanıcı deneyimlerini temel alarak çok boyutlu bir yaklaşımla incelemekte ve bu alanların fiziksel, işlevsel ve duygusal gereksinimlere daha etkin bir şekilde yanıt verebilmesini sağlamak amacıyla kapsamlı bir tasarım ve değerlendirme parametreleri geliştirmektedir. Temel hedef, afet sonrası geçici barınma birimlerine yönelik Tasarım ve Değerlendirme Parametreleri (TADEP) belirlemek ve bu doğrultuda kısa, orta ve uzun vadeli iyileştirme temelli öneriler (İTEM) sunmaktır. TADEP modeli yalnızca literatürdeki parametrelere değil, aynı zamanda afetzedelerin deneyimleri ve uzman görüşlerine dayanan verilere dayanmaktadır. Bu kapsamda, kısa vadede Kahramanmaraş depremi sonrası edinilen deneyimler doğrultusunda acil ihtiyaçlara yanıt verecek ve Türkiye'nin sosyal yapısına uygun mekânsal organizasyonlar önerilmektedir. Orta vadede malzeme kullanımı ve detay çözümleri temelinde uygulanabilir ve etkili müdahale önerileri geliştirilmiş; uzun vadede ise geçici birimlerin sürdürülebilir barınma çözümlerine evrilmesini hedefleyen öneriler tanımlanmıştır. Tez sürecinde nitel ve nicel yöntemler bir arada kullanılmış; katılımcı tasarım yaklaşımı esas alınarak kullanıcıların sürece aktif katılımı sağlanmıştır. Çalışma: araştırma, keşif ve prototipleme olmak üzere üç temel aşamada yürütülmüştür. Araştırma aşamasında, PRISMA protokolüne uygun sistematik literatür taraması, Hatay ili özelinde yarı yapılandırılmış görüşmeler ve gözlemler ile dört turlu Delphi yöntemiyle uzman görüşleri toplanmıştır. Bu süreçte TADEP modeli yapılandırılmıştır. Keşif aşamasında, mevcut konteyner yapıların teknik ve mekânsal özellikleri değerlendirilmiş; kullanıcı sorunları ve ihtiyaçları tanımlanarak tasarım sürecine yön verecek veriler elde edilmiştir. Prototipleme aşamasında ise elde edilen bulgular doğrultusunda CAD ve dijital modelleme teknikleriyle üç boyutlu prototipler geliştirilmiştir. Tüm bu yönleriyle çalışma, afet sonrası geçici barınma birimlerinin tasarım ve değerlendirilmesine yönelik özgün bir yaklaşım sunmakta hem teorik hem de saha temelli verileri sentezleyerek kapsamlı bir çerçeve ortaya koymaktadır. Mevcut literatürde geçici barınma birimlerine ilişkin çeşitli tasarım kriterleri ve stratejiler yer almakla birlikte, bu çalışmaların büyük bölümü teorik yaklaşımlara dayalıdır. Oysa bu çalışma, hâlâ konteyner kentlerde yaşamını sürdüren afetzedelerle gerçekleştirilen saha görüşmeleri, mekânsal tespit çalışmaları ve çok aşamalı Delphi yöntemiyle uzmanlardan elde edilen veriler aracılığıyla, TADEP çerçevesini geliştiren ilk çalışmalardan biri olma niteliği taşımaktadır. TADEP çerçevesi; verimlilik, esneklik, iç mekânda konfor, ergonomik tasarım, güvenlik/emniyet, sağlık ve hijyen, mahremiyet, sürdürülebilirlik, evrensel tasarım ve estetik tasarım olmak üzere 10 ana kategori ve 42 alt parametreden oluşmaktadır. Her kategoriye yönelik müdahale senaryoları oluşturulmuş ve toplamda 91 iyileştirme önerisi geliştirilmiştir. İkinci özgün yön olarak araştırma yalnızca genel geçer, uzun vadeli çözümler sunmakla yetinmemekte; aynı zamanda afetin hemen ardından uygulanabilecek kısa vadeli müdahale önerilerinden başlayarak, orta ve uzun vadeye yayılan çok katmanlı çözüm önerileriyle mevcut geçici barınma modeline eleştirel bir katkı sunmaktadır. Ayrıca araştırma, deprem bölgelerinden biri olan Hatay ili İskenderun ilçesi özelinde yürütülmüş olup, hâlâ aktif olan konteyner kentlerdeki kullanıcı deneyimlerinden elde edilen güncel verilerin sistematik biçimde arşivlenmesi açısından da önemli bir kaynak niteliğindedir. Kullanıcı temelli ve veri odaklı yaklaşımıyla, geçici barınma birimlerinde yaşanan temel sorunların saptanmasına ve bu sorunlara yönelik uygulanabilir tasarım önerilerinin geliştirilmesine olanak tanımaktadır. Bu yönüyle tez, afet sonrası geçici mekân üretimine ilişkin ilk kullanıcı odaklı, çok katmanlı, güncel veriler ve müdahaleye açık değerlendirme çerçevesini sunarak literatüre önemli bir katkı sağlamaktadır. Araştırma kapsamında geliştirilen prototipler, kısa vadeli önerilerin uygulanabilirliğini test ederek mevcut konteyner yapıların kullanıcı konforunu artırarak iyileştirme potansiyelinin %49,5 olduğunu göstermiştir. Orta ve uzun vadeli senaryolar ise gelecekteki tasarım ve politika üretim süreçlerine yön verebilecek altyapılar sunmaktadır. TADEP çerçevesi, afet yönetimi bağlamında daha esnek, dirençli ve insan odaklı barınma modelleri geliştirilmesine katkı sağlayabilecek özgün bir referans modeli olarak değerlendirilebilir. Bu yönüyle TADEP hem akademik araştırmalar hem de uygulayıcı kurumlar için yol gösterici nitelik taşımakta; gelecekteki afet yönetimi ve barınma politikalarının şekillendirilmesinde sürdürülebilir bir model olarak önemli bir boşluğu doldurmaktadır. Sonuç olarak, bu tez çalışması; bilimsel temelli, kullanıcı odaklı ve sürdürülebilir bir yaklaşımla geçici barınma birimlerine yönelik; afet sonrası barınma politikalarına rehberlik edecek yenilikçi bir model ile iyileştirmeler önermektedir. TADEP ve İTEM önerilerinin gelecekteki araştırmalara rehberlik etmesi ve afet yönetimi süreçlerinde politika yapıcılar ile tasarımcılar için bir referans noktası oluşturması beklenmektedir.
Özet (Çeviri)
The earthquakes centered in Kahramanmaraş on February 6, 2023, have once again revealed the necessity of addressing post-disaster temporary shelter solutions not only from a physical standpoint but also through multi-layered approaches encompassing socio-psychological, ergonomic, and environmental dimensions.During this period, it became evident that existing temporary housing units were inadequate in meeting user needs, and that these living spaces must offer not merely a“place to stay,”but also provide rehabilitative and sustainable living conditions. This thesis examines temporary shelter units in post-disaster container settlements through a multidimensional approach grounded in user experiences, aiming to develop comprehensive design and evaluation parameters that better respond to physical, functional, and emotional needs. The primary objective is to establish Design and Evaluation Parameters for Temporary Shelters (DEPTS) and, accordingly, to propose short-, medium-, and long-term improvement-based recommendations (Improvement-Based Recommendations – IBR). The DEPTS model is informed not only by existing literature but also by data derived from the lived experiences of disaster survivors and expert opinions. In the short term, spatial organizations that address urgent needs and align with the social fabric of Türkiye are proposed based on experiences gained in the aftermath of the Kahramanmaraş earthquake. In the medium term, effective and implementable intervention strategies focusing on material use and detail solutions have been developed. In the long term, recommendations targeting the transformation of temporary units into sustainable housing solutions are outlined. The research process employed both qualitative and quantitative methods and was conducted in three primary phases: research, exploration, and prototyping. The research phase included a systematic literature review in accordance with the PRISMA protocol, semi-structured interviews and observations specifically in the province of Hatay, and a four-round Delphi method to gather expert opinions. This phase formed the foundation of the DEPTS model. In the exploration phase, the technical and spatial characteristics of existing container units were assessed, user problems and needs were identified, and data to inform the design process were collected. In the prototyping phase, three-dimensional prototypes were developed using CAD and digital modeling techniques based on the findings. In its entirety, this study presents an original approach to the design and evaluation of temporary post-disaster shelter units by synthesizing both theoretica and field-based data within a comprehensive framework. While existing literature includes various design criteria and strategies for temporary shelters, most of these studies rely heavily on theoretical approaches. By contrast, this study stands out as one of the first to develop the DEPTS framework through field interviews with disaster survivors currently residing in container settlements, spatial observations, and multi-stage Delphi data collected from experts. The DEPTS framework comprises 10 main categories and 42 sub-parameters: efficiency, flexibility, indoor comfort, ergonomic design, safety/security, health and hygiene, privacy, sustainability, universal design, and aesthetic design. Intervention scenarios have been developed for each category, resulting in a total of 91 improvement proposals. As a second original contribution, the study does not merely offer general and long-term solutions, but also presents a critical approach to the current temporary shelter model through multi-layered recommendations extending from immediate post- disaster interventions to medium- and long-term strategies. Furthermore, the research, conducted specifically in the İskenderun district of Hatay—one of the earthquake-affected regions—serves as a significant resource by systematically archiving up-to-date data derived from user experiences in still-active container settlements. With its user-centered and data-driven approach, the study enables the identification of key issues in temporary shelters and the development of feasible design proposals to address these issues. In this respect, the thesis provides a pioneering, multi-dimensional, and intervention-oriented assessment framework for the post-disaster production of temporary spaces, thereby making a valuable contribution to the literature. The prototypes developed within the scope of the research have demonstrated that the implementation of short-term recommendations can improve user comfort in current container structures by up to 49.5%. Medium-and long-term scenarios, on the other hand, offer infrastructures that may guide future design and policy-making processes. The DEPTS framework can thus be considered an original reference model that contributes to the development of more flexible, resilient, and human-centered shelter models in the context of disaster management. Accordingly, DEPTS serves as a guiding tool for both academic research and practical applications, and fills a critical gap by offering a sustainable model that may shape future disaster management and shelter policies. In conclusion, this thesis proposes scientifically grounded, user-oriented, and sustainable improvements for temporary shelter units, presenting an innovative model that may inform post-disaster housing policies. The DEPTS and IBR proposals are expected to serve as guiding references for future research and for policymakers and designers involved in disaster management processes.
Benzer Tezler
- Using analytic hierarchy process as a decision-making tool in the design process of building elements: A case study on a portable dwelling unit
Yapı elemanı tasarım sürecinde bir karar alma aracı olarak analitik hiyerarşi yönteminin kullanılması: Taşınabilir bir barınma birimi örneği
MERİÇ ALTINTAŞ
Yüksek Lisans
İngilizce
2018
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. FATİH YAZICIOĞLU
- Architectural form exploration by soft computing: The case of post-disaster shelter
Esnek hesaplama aracılığıyla mimari biçim arayışları: Afet sonrası barınak örneği
FÜSUN CEMRE KARAOĞLAN
Yüksek Lisans
İngilizce
2018
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiBilişim Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ SEMA ALAÇAM
- Afet sonrası geçici konut alanlarının organizasyonuna yönelik alternatif bir yaklaşım: İstanbul fuar merkezi örneği
An alternative approach to the organization of post-disaster temporary housing areas: the case of İstanbul expo center
SEYEDEHBITA REZAZADEHBAEE
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
Mimarlıkİstanbul Aydın ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ SÜLEYMAN BALYEMEZ
- Mobil ev uygulamaları ve afet sonrası geçici barınma potansiyelleri
Mobile homes and their potentials as temporary shelter after disasters
EMRE BİRER
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
İç Mimari ve DekorasyonIşık Üniversitesiİç Mimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FATMA AHSEN ÖZSOY
- Afet sonrası geçici barınmanın çevresel ekonomik ve sosyal sürdürülebilirliğinin değerlendirilmesi
Evaluation of environmental economic and social sustainability of temporary housing after disasters
SİMGE YILMAZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2021
MimarlıkBursa Uludağ ÜniversitesiYapı Bilgisi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NİLÜFER TAŞ