Zaman-mekânsal sahnenin skenografik mimarisi

Scenographic architecture of the spatiotemporal scene

PDF İndir

Tez No: 941167
Yazar: ALİ İSTİKBAL
Danışmanlar: DOÇ. DR. OĞUZ HAŞLAKOĞLU
Tez Türü: Yüksek Lisans
Konular: Mimarlık, Sahne ve Görüntü Sanatları, Architecture, Performing and Visual Arts
Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
Yıl: 2025
Dil: Türkçe
Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
Ana Bilim Dalı: Mimarlık Ana Bilim Dalı
Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
Sayfa Sayısı: 135

Özet

Sahneye koyma sürecindeki teatral edimin emektarları dışında, mimarlık disipliniyle olan bağ nasıl kurulmuştur sorusu, bu çalışmanın temasını oluşturmaktadır. Mimara teatral pratiğin tasarımcısı rolü verilmesindeki etki, oynamayı bilenin oyuncu kabul edilmesi gibi, mekânsal tasarım ustasının da mimar olduğu kanaatidir. Sorunsalı derinleştirebilmek için temsilin daha ilksel formlarına bakmak gereklidir. Skenografi, sahnenin ilksel formlarında resimsel bir arka fon tekniğidir. Bugün ise tiyatroyu her bakımdan gündeme alarak kapsayan, teatral sahne mekânını ve yapısal karakterini anlama ve tasarlama sanatı ve tekniğidir. Çeperi mimarlığı da kapsayacak biçimde genişlemiştir. Mimar yalnızca tiyatro binalarını tasarlarken, mimari edimsel yetenekleri neticesinde, skenografik üretimin parçası olmuştur. Teatral üretimin icracılarıyla birlikte sahne tasarımları yapmaya başlamış; sahneyi ve sahnelemenin mekânsal olma hâlini sorgulayan, oyuncu-seyirci ilişkisini ve etkileşimini yeniden ele alan bir rol üstlenmiştir. En sonunda, tiyatronun yapısal karakteristiğini ortaya koyan olmanın yanında, pratiğin bütüncül değerlendirmesini yapan skenograf olmuştur. Skenograf; mesleğin formasyonuna sahip olmadan da yazar, dramaturg, yönetmen ve hatta mimar olmak, pratikleri tek potada eritmek durumundadır. Araştırmanın konusu, zaman-mekânsal olarak yaklaşılan tiyatro sahnelemesinde skenografi disiplininin mimarlığı da kapsayan çalışma alanı ve mimarlığa ilişkin pozisyonudur. Konunun gelişmesine bir tiyatro atölyesinde gerçekleştirilen temsilin yol açtığı bu tez, atölyede gerçekleştirilen çalışmanın, tezin söylemi odağında, skenografik açıdan değerlendirilmesiyle sonlandırılmıştır. Bu araştırma; mimarlığın skenografi disipliniyle olan etkileşimini ve skenografik sahneleme sürecindeki mimari niteliği açıklamayı, iki pratik arasındaki ilişkinin sınırlarını tartışmayı amaçlamaktadır. Araştırma, skenografinin mimari yeteneklere ne derece ihtiyacı olduğunu ve mimarın, skenograf olarak yenilikçi pozisyonunu işlemesi bakımından önemlidir. İnsanın bir amaç doğrultusunda gerçekleştirdiği her hareketi, belirli bir zamana ve bulunulan yere bağlıdır. Temelde, işlevsel bir etki-tepki durumu söz konusudur. Eyleme geçme, durumun ve mekânın potansiyel etkilerine verilen bir tepkidir. Aynı zamanda, mekânlar da değişen koşullar çerçevesinde farklılaşarak biçimlenir. Süreç, bireyin belirli koşullar altında bir hacmi işgali ile başlar ve bu hacmi, kendi yaşamsal organizasyonu doğrultusunda değiştirip mekân kılması ile devam eder. Zaman; geçen, süregelen ve gelecek olanla belirlenen bir tekilliktir. Ancak geçmişte olan bir an, artık zaman olarak değerlendirilmez. Çünkü zaman, akışı (hareketi) gerektirir. Yerdeki ve andaki değişimlerdir. Süre dendiğinde zaman, bir değişimin ifadesidir. Başlangıcı ve bitişi itibariyle pozisyondaki farklılaşmadır. Mekân kurmak yalnızca geometrik bir hacmi işlevsel olarak bölme işi değil, yere ait mekânsal potansiyelleri ortaya çıkarma işidir. Talep edilen işlevin gereksinimlerini karşılayan konstrüktif ve strüktürel elemanların optimum geometrik oranlarda bir araya getirilmesi ve oluşan son hacmin işleve uygun ögelerle donatılması, yerin mekânsal potansiyellerinin bir bölümüdür. Diğer potansiyelleri görebilmek için eylemin varlığına ihtiyaç vardır. Geometrik özellikler, gerçekliğe dair işlevsel olan üzerinde sınırlayıcı bir etkiye sahiptir. Mimardan beklenen, mekânın hacmi içerisinde istenen işlevi estetik ve etkili bir formülle çalışır hâle getirmesidir. Skenografın işi ise kurmaca gerçekliğin en etkili ifadesini sağlayacak olan biçimin arayışıdır. O, çoğunlukla metaforun peşindedir. Kurmaca gerçeklik içinse geometrik sınırlar önemsizdir. Zaman-mekân biçiminde veya zaman ve mekân olarak bağımsız ifade edilmesi fark etmeksizin devinim (hareket), bu kavramlara anlamlarını kazandıran esas olgudur. Hareket, yer değiştirmeyle gelen değişim demektir ve değişim olmadan zamanı, mekânı ve bunların birlikteliklerini açıklamak olası değildir. Tezin 'Zaman-Mekân' isimli ikinci bölümü içerisinde, bu kavramlara ilişkin getirilen açıklamalardan anlaşılabileceği üzere, zaman ve mekânın birbirini var eden ve zaman-mekân biçimindeki birlikteliği üzerinde fikir birliğine varılmıştır. 'Mimesis', özünü gerçekten alan şeyin sanat süzgecinden geçirilerek yeniden biçimlendirilmesi ve sunulmasıdır. Taklit ya da temsil kelimeleri, kavramı karşılamada yetersizdir. Bu, temsilde çeşitli nitelikleri bakımından şeyleri kopyalamayan, fakat onların yorumunu özsel nitelikleri bakımından görünür kılan bir duruştur. Sahnelemede, zaman-mekânı ifade edecek özsel nitelikler sahneye taşınarak, seyircinin zihinselleştirme süreci tetiklenir. Temsilin gerçekleşeceği sahne mekânının seçiminden, oyuncunun kurmaca oyununa ve zaman-mekânsal eylemin tasarımına kadar tüm kararların alt metninde olan budur. Antik Yunan dönemi şehrin sakinlerine iletilmek istenen mesajların ve öğretilerin iletim aracı olan teatral edimin, dinî ritüellerle ve daha genel bağlamda oyun kurma ve oynama edimiyle güçlü bir ilişkisi vardır. Her ne kadar biçim ve uygulama farkları olsa da oyun, tiyatronun ortaya çıkışında öncü bir olgudur. Teatral eylem, kendisine yüklenen anlam bakımından oyun değildir. Ama oyunsu niteliklere sahiptir. Tez boyunca bu oyunsu niteliklerin zaman-mekânsal yönüne vurgu yapılmıştır. Daha kapsayıcı bir ifadeyle oyun, teatral bir edimdir ve sahnelemeye dair yapılacak derinlemesine bir bakış atmak için oyuna, kavramsal açıdan değinilmiştir. Tiyatronun Antik dönemdeki anlatı olma misyonu sürmektedir; ancak bugün yalnızca anlatmamakta, düşündürürken sorgulatmakta ve kalıpları yıkarak yeniden yapmaktadır. Söze aktarılması fark etmeksizin teatral eylem, seyre konu olanı, çeşitli formlarda yeniden üretmektedir. Teatral eylemin yeniden üretildiği bir düzlemin varlığı, üretimin gerçekleşmesini gerektiren etkiler olduğu anlamına gelir. Bu etkiler, gerçek yaşamdan ya da gerçek yaşamın farklı biçimlerde tezahür ettiği zihinsel temsillerden elde edilir. Sahneleme, yazarın kaleme aldığı metnin sahneye konulmasından ibaret değildir. Aynı zamanda metin içerisindeki sayısız potansiyelin görünür kılınması ve mimetik eylemin sahne formunda sunulmasıdır. Diğer bir deyişle, yazarın yazıya aktardığı mutlak gerçekliğin içindeki muğlak yanın söze aktarılmasıdır. Temsilin zaman-mekânsal yönünü görünür ve seyre değer kılar. Sorunsalı sadece metin, sahne ve unsurları değil; aynı zamanda seyirciye karşı duruşudur. Oyuncu, eyleyen olarak seyirliği oluşturan en önemli unsurdur. Fakat sahneleme sürecinde, tek başına seyirliğe değerini veren şey değildir. Oyuncunun seyirciye karşı o an aldığı pozisyonu da dikkate almaya değerdir. Karşısında tepki verecek herhangi biri ya da bir şey olmayan etkinin boşluktaki bir yer değiştirmeden başka bir anlamı olmaması gibi, seyircinin olmadığı bir alımlama da anlamsızdır. Tasarım kararları aşamasında sergilenen bütüncül yaklaşımlar neticesinde, her açıdan başarılı bir temsil ortaya koymak mümkündür. Tasarım problemine ilişkin verilen yanıtlar zihinde başlar ve tasarım araçları vasıtasıyla dile gelir. Bu araçlar, söz konusu disiplinin yapısına göre değişiklik gösterir; ancak ilkin zihinseldir. Probleme verilen yanıtlar, pratiğe ilişkin üretimin karmaşıklığıyla doğru orantılı olarak tekil ya da kolektif olabilir. Fakat etkili bir tasarım sürecinin anahtarı, mutabık kalınan bir öz fikir olmasıdır. Farklı fikirlerle çeşitlendirilmesi ya da geliştirilmesi fark etmeksizin, fikir birliğine varılan özle ilişkili olması gerekir. Yoksa, kolaj biçiminde bir araya getirilmiş fikirler yığını olacak ve istenen etkili sonucu vermeyecektir. Teatral üretim söz konusu olduğunda metne içkin mimetik eylemin ve zaman-mekânın sahnelenmesi, bir tasarım problemi olarak örneklenebilir. Teatral üretimin tasarım problemine dair verilen yanıtlardaki özün yürütücüsü, skenograftır. Skenografi ve mimarlık ilişkisi, yalnızca sahnenin zaman-mekânsallığı ile sınırlı değildir. Oyuncu ve seyircinin birbirlerine karşı olan pozisyonunun sorgulanmasını ve yeniden tasarlanmasını da içermektedir. Aynı zamanda, sahneye konu tüm yapının mekânsal potansiyelleriyle de ilgilidir. Sahne tasarımındaki mimari niteliğin değerlendirmesinin yanı sıra, sahnenin kavramsal olarak sorgulanıp yeniden ele alınması da mümkündür. Bu bağlamda, tez süresince skenografın tasarım sürecinde aldığı mekânsal tasarım kararlarının mimari niteliği üzerine tartışılmış ve skenografın mimarlık da yaptığı iddiasında bulunulmuştur. Bu iddianın akabinde mimarın, sahneyi skenografik bir perspektifle ele alarak tasarladığından söz edilmektedir. Tez boyunca mimarlığın skenografiye olan yaklaşımı ve çeşitli pratiklerle olan etkileşimleri tartışılmış, ilgili örneklere yer verilmiştir. Verilen örneklerden anlaşılacağı üzere, mimarlık hem sahneleme sürecinin zaman-mekânsal arayışı hem de tiyatro binasının yenilikçi yapısal denemeleri için skenografik olanın icrasında etkili bir disiplindir. Mimar da mimari yeteneklerine ek olarak, temsile ilişkin gereken bilgi ve tecrübeye sahip olduğu müddetçe etkili bir skenograf adayıdır. Mekânsal bakış açısı ve tasarım becerisiyle, sahnelemenin ve tüm sahne mekânının potansiyel tasarımcısıdır.

Özet (Çeviri)

The question of how the connection with the discipline of architecture was established outside the veterans of theatrical performance during the staging process constitutes the theme of this study. The effect of assigning the role of designer of theatrical practice to the architect is the belief that the architect is the master of spatial design, just as the one who knows how to act is accepted as an actor. To deepen the problem, it is necessary to look at the more primitive forms of representation. Scenography is a pictorial background technique in the primitive forms of the stage. Today, it is the art and technique of understanding and designing theatrical stage space and its structural character, which includes theatre in every aspect. Its periphery has expanded to include architecture as well. While the architect was only designing theatre buildings, he became a part of the scenographic production because of his architectural performative skills. He started to make stage designs together with the performers of the theatrical production, and he took on a role who questions the spatiality of the stage and staging and reconsiders the actor-audience relationship and interaction. Finally, in addition to revealing the structural characteristics of the theatre, he became the scenographer who made a holistic evaluation of the practice. Even without having the training of the profession, scenographer has to be a writer, dramaturge, director and even an architect, and has to combine the practices in one pot. The subject of the research is the field of study of the discipline of scenography in theatre staging, which is approached from a spatiotemporal perspective, and its position in relation to architecture. This thesis, which was prompted by a performance in a theatre workshop, was concluded with a scenographic evaluation of the work carried out in the workshop in terms of the discourse of the thesis. This research aims to explain the interaction of architecture with the discipline of scenography and the architectural quality in the scenographic staging process, and to discuss the limits of the relationship between the two practices. The research is important in terms of examining the extent to which scenography requires architectural talents and the innovative position of the architect as a scenographer. Every action that a person performs for a purpose is dependent on a certain time and place. Basically, there is a functional action-reaction situation. Taking action is a reaction given to the potential effects of the situation and place. At the same time, places are also shaped by differentiating within the framework of changing conditions. The process begins with the individual occupying a volume under certain conditions and continues with changing and spatializing this volume in line with his/her own vital organization. Time is a singularity determined by what has passed, is ongoing and is to come. But a moment in the past is no longer considered as time. Because time requires flow (movement). It is changes in place and moment. When it comes to duration, time is the expression of a change. It is a differentiation in position in terms of its beginning and end. Establishing a space is not only the task of functionally dividing a geometric volume, but also the task of revealing the spatial potentials of the place. Bringing together the constructive and structural elements that meet the requirements of the requested function in optimum geometric proportions and equipping the final volume with elements appropriate to the function is a part of the spatial potentials of the place. The existence of action is needed to see other potentials. Geometric features have a limiting effect on the functional regarding reality. What is expected from the architect is to make the desired function within the volume of the space work with an aesthetic and effective formula. The scenographer's job is to seek the form that will provide the most effective expression of fictional reality. He is mostly after metaphor. However, geometric boundaries are unimportant for fictional reality. Regardless of whether it is expressed independently as time and space or unified as space-time, motion (movement) is the main phenomenon that gives these concepts their meaning. Movement means change that comes with displacement and it is not possible to explain time, space and their togetherness without change. As can be understood from the explanations given regarding these concepts in the second section of the thesis titled 'Space-Time', a consensus has been reached creating each other and space-time partnerships of time and space. 'Mimesis' is the reshaping and presentation of what really takes its essence by passing it through the filter of art. The words imitation or representation are inadequate to meet the concept. This is a stance that does not copy things in terms of their various qualities in representation but makes their interpretation visible in terms of their essential qualities. In staging, the essential qualities that will express space-time are brought to the stage and the mentalization process of the audience is triggered. This is what is in the subtext of all decisions regarding the selection of the stage space where the representation will take place, the actor's fictional game and the design of the space-time action. Theatrical performance, which was a means of conveying messages and teachings to the residents of the ancient Greek city, has a strong relationship with religious rituals and, in a more general context, with the act of setting up and playing a game. Although there are differences in form and application, the game is a pioneering phenomenon in the emergence of theatre. Theatrical action is not a game in terms of the meaning attributed to it. But it has game-like qualities. Throughout the thesis, the spatiotemporal characteristic of these game-like qualities has been emphasized. In a more comprehensive sense, the game is a theatrical act, and the game is conceptually addressed in order to take an in-depth look at staging. The narrative mission of theatre in ancient times continues, but today it does not only tell, it also questions while making us think and recreates by breaking the mold. Theatrical action, regardless of whether it is verbalized, reproduces the subject of the view in various forms. The existence of a plane where theatrical action is reproduced means that there are effects that require the production to take place. These effects are obtained from real life or from mental representations in which real life manifests itself in different ways. Staging is not just putting the text written by the author on stage. It is also making the countless potentials in the text visible and presenting the mimetic action in stage form. In a sense, it can be called transferring the ambiguous side of the absolute reality that the author has transferred to the written word to the spoken words. It makes the spatiotemporal aspect of the representation visible and worth watching. Its problematic is not only the text, the scene and its elements, but also its stance towards the audience. The actor is the most important element that constitutes the spectacle as the actor, but it is not the only thing that gives the value of the staging to the spectacle. It is also worth considering the position that the actor takes towards the audience at that moment. Just as an effect without anyone or anything to react to will have no meaning other than a movement in the void, a reception without an audience is meaningless. As a result of holistic approaches shown in the design making phase, it is possible to present a successful representation from each perspective. The answers given to the design problem start in the mind and are expressed through design tools. These tools vary according to the structure of the discipline, but they are initially mental. The answers given to the problem can be singular or collective in direct proportion to the complexity of the production related to the practice. However, the key to an effective design process is to have an agreed core idea. Regardless of whether it is diversified or developed with different ideas, it must be related to the agreed core. Otherwise, it will be a pile of ideas brought together in a collage form and will not produce the desired effective result. In the case of theatrical production, the staging of the mimetic action and space-time inherent in the text can be exemplified as a design problem. The scenographer is the executor of the core in the answers given to the design problem of theatrical production. The relationship between scenography and architecture is not limited to the space-time of the stage. It also includes questioning and redesigning the position of the actor and the audience towards each other. It is also related to the spatial potentials of the entire structure on stage. In addition to evaluating the architectural quality in stage design, it is also possible to question and reconsider the stage conceptually. In this context, the architectural quality of the spatial design decisions taken by the scenography during the design process has been discussed throughout the thesis and it has been claimed that the scenographer can act like an architect. Following this claim, it is said that the architect designs the stage by considering it from a scenographic perspective. Throughout the thesis, architecture's approach to theatre and scenography and its interactions with various practices are discussed and related examples in the field are given. As can be understood from the examples given, architecture is an effective discipline in the execution of the scenographic one for both the spatiotemporal search of the staging process and the innovative structural experiments of the theatre building. The architect is also an effective candidate scenographer as long as he/she has the necessary knowledge and experience regarding representation in addition to his/her architectural skills. He/she is the potential designer of the staging and the entire stage space with his/her spatial perspective and design skills.

Benzer Tezler

Tez No
731699
Cinsiyetli mekânsal hareketlilikler: İş ve evin müzakere alanları
Gendered spatial mobilities: Negotiation territories of work and home
OYA YEŞİM ARMAĞAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Mimarlık İstanbul Teknik Üniversitesi
Mimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. İPEK AKPINAR AKSUGÜR
Tez No
445057
Simülasyon modellerinin doğruluğu üzerine bir araştırma
A research about the accuracy of simulation models
CANAN YEMENİCİOĞLU
Yüksek Lisans
Türkçe
2016
Jeodezi ve Fotogrametri İstanbul Teknik Üniversitesi
Geomatik Mühendisliği Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ŞİNASİ KAYA
Tez No
841873
Impacts of sensory visual effects on gamers' spatial exploration behavior
Algısal görsel efektlerin oyuncuların çevresel keşif davranışları üzerine etkileri
BÜLENT KORAY ÖZ
Yüksek Lisans
İngilizce
2022
Bilim ve Teknoloji İstanbul Teknik Üniversitesi
Oyun ve Etkileşim Teknolojileri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HATİCE KÖSE
Tez No
559249
Storefront logo recognition and stereo vision based distance estimation
Mağaza logosu tanıma ve stereo görüntü tabanlı mesafe kestirimi
MEHMET BİBERCİ
Yüksek Lisans
İngilizce
2019
Bilgisayar Mühendisliği Bilimleri-Bilgisayar ve Kontrol İstanbul Teknik Üniversitesi
Bilgisayar Mühendisliği Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ULUĞ BAYAZIT
Tez No
883414
Deep learning-based keypoints driven visual inertial odometry for GNSS-denied flight
Yapay sinir ağları tabanlı nokta çıkarıcılı görsel-ataletsel odometri ile GPS'siz ortamda uçuş
ARSLAN ARTYKOV
Yüksek Lisans
İngilizce
2023
Uçak Mühendisliği İstanbul Teknik Üniversitesi
Uçak ve Uzay Mühendisliği Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. EMRE KOYUNCU

Geri Dön