Yapay zekada faillik sorunu
The problem of agency in artificial intelligence
- Tez No: 942496
- Danışmanlar: PROF. DR. MURAT ARICI
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Felsefe, Philosophy
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Selçuk Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Felsefe Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Felsefe Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 92
Özet
Bu çalışma, yapay zekâ (YZ) bağlamında failliğin doğasını ve sınırlarını tartışmayı amaçlamaktadır. İnsan faillik kavramının tarihsel, ontolojik ve etik bağlamları incelenerek, YZ'de bu kavramın gerçekleştirilme imkânına dair felsefi sorun ele alınmıştır. Çalışma,“özne”,“kişi”ve“fail”kavramlarını birbirinden ayırarak her birinin ilkesel koşullarını detaylandırır: niyet, öz bilinç, yönelimsellik, deneyimsel nitelik, rasyonellik, ahlaki sorumluluk, dil kullanımı, süreklilik ve değer atfetme yeteneği gibi nitelikler tartışılırken, özellikle bilinç ve özgür iradenin failliğin temel yapı taşları olduğu savunulmaktadır. YZ'nin failliği, farklı varlık türleri (örneğin hayvanlar) ve insan faillik modelleri ile karşılaştırılarak değerlendirilmiştir. Çalışma, Turing Testi gibi geleneksel sınamalardan yola çıkarak, bir YZ'nin bilinçli olma ve özgür irade sergileme kapasitelerinin nasıl ölçülebileceğini analiz eder. Ontolojik farklıklar, YZ'nin fiziksel bir bedene sahip olmaması ve ölüm bilgisine erişememesi gibi insan faillik özellikleriyle karşılaştırmalı bir yaklaşımla ele alınmıştır. Son olarak, YZ'nin doğal dili anlama kapasitesi, mantıksal modelleme sınırlamaları ve kendilik bilincinin nasıl oluşabileceği gibi modern YZ sistemlerinin karşılaştığı teknik ve felsefi sorunlar tartışılmıştır. İlkece mümkün olduğunu savunduğumuz, YZ'deki failliğin ancak bilinç kazanmış genel yapay zekâ (GYZ) düzeyine ulaşıldıktan sonra ortaya çıkabileceği, sadece tümdengelimsel ve tümevarımsal modellerin başarılı uygulamalarının yeterli olmayacağı, özellikle savavarımsal modellemelerin de başarılı ve insan zihnindeki zenginlik ve derinlikte modellenebilmesinin GYZ için zorunlu olduğu savunulmuştur. Veri bağımlı makine öğrenmesi yöntemlerinin model doygunluğu sorunu ile sınırlandığına dikkat çekilerek yalnızca veriye bel bağlamanın GYZ'ye ulaştıramayacağı gösterilmeye çalışılmıştır. Günümüzdeki YZ'lerin fail değil sözde-fail olduğu sonucuna ulaşılmış olup YZ'nin olası bir gelecekte faillik kazanabilmesi için mantık ve matematikteki atılımların yanı sıra yeni kavramsal buluşlar, yeni bir bilim felsefesi görüşü, yepyeni bir metafizik anlayışın da zorunlu olduğu savunulmuştur.
Özet (Çeviri)
This study aims to discuss the nature and limits of agency in the context of artificial intelligence (AI). The historical, ontological and ethical contexts of the concept of human agency are examined, and how AI can adapt to or transcend these concepts are addressed. The study distinguishes the concepts of“subject”,“person”and“agent”and details the principal conditions of each: while discussing qualities such as intention, consciousness, rationality, moral responsibility, language use, continuity and the ability to attribute value, it is argued that consciousness and free will are the fundamental building blocks of agency. The agency of AI is evaluated by comparing it with different types of beings (e.g. animals) and human agency models. The study analyzes how an AI's capacity to be conscious and exhibit free will can be measured by using traditional tests such as the Turing Test. Ontological differences are addressed with a comparative approach to human agency characteristics such as AI not having a physical body and not being able to access death information. Finally, technical and philosophical issues faced by modern AI systems, such as the capacity of AI to understand natural language, limitations of logical modeling, and free will in the context of moral responsibility, are discussed. While determining the criteria required for general artificial intelligence (AI) to be accepted as an agent, the study suggests that our understanding of human agency should also be redefined in this process. Thus, the potential agency of AI is examined in both an ethical and metaphysical framework and new theoretical approaches are suggested.
Benzer Tezler
- Yapay zekaya dayalı posthumanist argümanların kelâmi ve hukuki açıdan değerlendirilmesi
Kalāmic and legal analysis of posthumanism arguments based on artificial intelligence
NURSENA ÇETİNGÜL
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
DinMarmara ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MEHMET BULGEN
- Üniversite öğrencilerinin yapay zeka etiğine ilişkin tutumları üzerine bir karma yöntem araştırması
A mixed methods study on university students' attitudes towards artificial intelligence ethics
NESLİHAN VERDA ÖZMEN
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Yönetim Bilişim SistemleriAkdeniz ÜniversitesiYönetim Bilişim Sistemleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. TAYFUN YÖRÜK
- Yapay zekâda etik
Ethics in artificial intelligence
KEVSER İNCİ
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
Elektrik ve Elektronik MühendisliğiBatman ÜniversitesiElektrik ve Elektronik Mühendisliği Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ÖMER FARUK ERTUĞRUL
- Yapay zekada anlam sorunu: Hubert L. Dreyfus'un eleştirileri
The problem of meaning in artificial intelligence: Hubert L. Dreyfus' criticisms
CÜNEYT YAŞAR
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
FelsefeAnkara ÜniversitesiFelsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. CELAL TÜRER
- Machine learning in artificial intelligence
Yapay zekada bilgisayarla öğrenme
TARDU ERCAN
Yüksek Lisans
İngilizce
2006
Bilgisayar Mühendisliği Bilimleri-Bilgisayar ve KontrolÇankaya ÜniversitesiBilgisayar Mühendisliği Ana Bilim Dalı
DR. ALİ RIZA AŞKUN