MÖ 3. binden MÖ 2. bine Avrasyalı göçebe toplumlar: Kökenleri, yaşam biçimleri ve Eski Yakın Doğu kültürlerinde bıraktıkları etkiler
Eurasian nomadic societies from the 3rd millennium BC to the 2nd millennium BC: their origin, lifestyle and impact on Ancient Near Eastern cultures
- Tez No: 946747
- Danışmanlar: PROF. DR. ŞEVKET DÖNMEZ
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Arkeoloji, Archeology
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2024
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Arkeoloji Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 438
Özet
Avrasyalı prehistorik-protohistorik toplumlara gösterilen ilgi Yakın Doğulu benzerlerine gösterilen ilgiyle karşılaştırıldığında oldukça düşük seviyelerde kalmaktadır. Diğer nedenlerle birlikte, bunda söz konusu toplumlardan bazılarının yaşam biçimi olarak göçebeliği benimsemiş olması rol oynamaktadır. Yerleşikliğin yokluğunda basitten karmaşığa, geçici ve/veya dayanıksızdan kalıcı olana doğru gelişen güçlü ve hayranlık uyandıran anıtsal mimariye pek az rastlanmaktadır. Toplum içi veya toplumlararası hızı düşük meta paylaşımı özel süreçlere ihtiyaç duymaksızın olasılıkla basit kayıt tutma işleriyle halledilmektedir. MÖ 3. bin boyunca Avrasya Bozkırı (Büyük Bozkır) batıda Yamnaya (Çukur Gömüt) ve Katakombnaya (Oda Gömüt), doğuda ise Afanasyevskaya (Afanasevo) adlı prehistorik-protohistorik göçebe toplumlara ev sahipliği yapmıştır. MÖ 4. binin sonunda kendini göstermeye başlayan göçebelik kurgan, evcilleştirilmiş at ve teker-araba teknolojisiyle kültürel kimliğini inşa ederken, Büyük Bozkır'ın her bir coğrafyası adına eşit oranda bir temsiliyet yaratamamış, sayılan ana unsurların coğrafyalara göre şekil ve hacimleri farklı resimler sunmuş, ancak temelde ortak bir tanım yapılmasını sağlayacak türdeşliği ortaya koyabilmiştir. MÖ 3. binde doğudan batıya doğru hareket eden göçebeleri ve onların aynı istikamette genişleyen teritoryal sınırlarını Büyük Bozkır'ın batısında rastladığımız arkeolojik bulgularla izleyebiliyoruz. Güney-güneybatıda Aşağı Tuna havzasına indikten sonra yönünü batıya Macar Ovası'na çeviren söz konusu genişleme uzunca bir süredir ilgili haritalarda kendini göstermektedir. Ancak, 2015 yılında İstanbul Arkeoloji Müzeleri'nce gerçekleştirilen kurtarma kazısıyla keşfedilen ve tarafımızca tanımı ve göreli tarihlendirmesi yapılan Cambaztepe kurganı, şimdilik Türkiye Trakyası (Doğu Trakya) adına yerel bir varyant tanımlaması için erken olmakla birlikte, Çukur Gömüt'le ilerleyen genişlemenin güneyde Doğu Trakya'ya kadar indiğini kanıtlamaktadır. 20. yüzyılın ortalarında gerçekleştirilen çalışmalar ile kaleme alınan eserler, bugün halen popüler kültür ve bazı akademik çevrelerde Mezopotamya'yı prehistorik-protohistorik çağların değişmez-şaşmaz teknoloji merkezi kılmaktadır. Mezopotamya teknolojik ilerlemelerin gerçekleştirildiği bir merkez olma kimliğinin yanı sıra, unutulmamalıdır ki, uzak coğrafyalarla yapılagelen ticaretin merkeziydi. Uzun binlere dayanan yerleşik yaşam biçimi sayesinde kayıt tutma sistemi gelişkin Mezopotamya, ticaret alanındaki geniş hinterlandıyla, arkeolojik kazılar sayesinde ulaştığımız her teknolojinin yaratıcısı olmak yerine geliştiricisi de pek ala olabilir. Teker-araba teknolojisi de bu bağlamda Avrasyalı prehistorik-protohistorik göçebe toplumların etkisinin aranabileceği bir araştırma başlığıdır. MÖ 2. binin başına gelindiğinde devam eden etkileşimlerin bir sonucu olarak yozlaşan göçebe toplumların yerlerini yerleşik karakteri ağır basan toplumlara bıraktığı anlaşılmaktadır. Büyük Bozkır'ın orta batısında izlenebilen arkeolojik bulgular bu sefer aksi yönde, batıdan doğuya doğru, bir ilerleme ve genişlemeyi göstermektedir.
Özet (Çeviri)
The attention giving to the prehistoric-protohistoric societies of Eurasia is significantly less than Near Eastern ones. One of the reasons for this is that some of Eurasian cultures under consideration exhibit a nomadic lifestyle. In the absence of sedentism, admirable and monumental architecture which shows a development from simple to complex, temporary and/or perishable to permanent was rare. The exchange of good such as daily supplies, food or metal production, both within and between communities, likely involved in basic record keeping without the necessity for a specific process. In the 3rd millenium BC, Great Steppe of Eurasia was home to ancient nomadic societies called Yamnaya (Pit-Grave) and Katakombnaya (Catacomb) in the western region, and Afanasyevskaya (Afanasevo) in the eastern region. Ancient nomadism, emerging towards the end of the 4th millennium BC, established its cultural identity through the use of kurgan, domesticated horses and wheel-cart technology. However, it did not achieve uniform representation across all regions of the Great Steppe. The shapes and sizes of the key components varied depending on the geography, yet it managed to demonstrate a level of consistency that allowed for a shared definition to be formulated. It can be seen that ancient nomads moving from the east to west and its expanding territorial borders in 3rd millenium BC through archaeological evidence in the western regions of Great Steppe. The expansion in question has been clearly depicted on the relevant maps, as it extended towards the Hungarian Plain by first passing to the south-southwest of the Lower Danube basin. However, Cambaztepe, which is a kurgan discovered during the rescue excavation in 2015 by Istanbul Archaeology Museums and decribed and dated by me, is too early to define a local variant of Pit-Grave in Turkish Thrace (Eastern Thrace) for now. Nevertheless, it proves that the expansion of Pit-Grave reached Eastern Thrace in the south. The studies and papers written in the mid-20th century still consider Mesopotamia the technology center of the prehistoric-protohistoric ages as there was no other places in popular culture and some academic networks. In addition to its identity as a center where technological advances were made, Mesopotamia was also the center of trade with distant geographies. Consequently, Mesopotamia, which had a well-developed record-keeping system thanks to its settled lifestyle dating back thousands of years, could be the developer of every technologies detected in archaeological excavations rather than being the creator. In this context, the wheel-cart technology is a research topic in which the impact of the prehistoric-protohistoric nomadic societies of Eurasia can be sought. By the beginning of the 2nd millennium BC, it is understood that nomadic societies, which degenerated as a result of ongoing interactions, were replaced by societies with a predominant settled character. Archaeological findings that can be traced in the midwest of the Great Steppe show a progress and expansion in the opposite direction, from west to east.
Benzer Tezler
- M.Ö. 2.bine tarihlendirilen Panaztepe süs eşyasının Ege arkeolojisindeki yeri ve önemi (2 cilt)
Place and importance in aegean archaeology of Panaztepe jewellerys which are dated back to 2 nd millennium B.C.
NAZLI ÇINARDALI
- Fethiye Müzesi'ndeki atlı tasvirli adak stelleri
Votive stelae with rider depiction from Fethiye Museum
MURAT TOSUN
Yüksek Lisans
Türkçe
2014
ArkeolojiMuğla Sıtkı Koçman ÜniversitesiArkeoloji Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AYŞE AYDIN
- Mö. 3 üncü - mö 2 inci binde mezopotamya ve yakın çevresinde bulunan ajurlu kaideler, kaidesi ajurlu çanaklar
Bc.3000. - bc 2000. hemstitch bowls around mesopotamia
PINAR DÖĞERLİ
Yüksek Lisans
Türkçe
1985
ArkeolojiHacettepe ÜniversitesiArkeoloji ve Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ARMAĞAN ERKANAL
- Urla Yarımadası prehistorik merkezleri
The Prehistoric settlements of Urla Penisula
TAYFUN CAYMAZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2002
ArkeolojiHacettepe ÜniversitesiArkeoloji Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HAYAT ERKANAL