Ladikli Mehmet Çelebi'nin er-Risâletü'l-Fethiyye adlı eseri (Müzikal inceleme ve araştırma)
Lâdikli Mehmed Çelebi's treatise er-Risâletü'l-Fethiyye fi'l-Mûsîkâ (A musical analysis and research)
- Tez No: 947204
- Danışmanlar: PROF. DR. AHMET HAKKI TURABİ
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Müzik, Music
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Marmara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: İslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Türk Din Musikisi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 325
Özet
Lâdikli Mehmed Çelebi tarafından 15. yüzyılın sonlarında kaleme alınan er-Risâletü'l-Fethiyye fi'l-Mûsîkâ, günümüze ulaşan en önemli Türk müziği nazariyat eserlerinden biridir. Bu risale, Türk mûsikîsinin hem tarihini hem de bugününü anlamak açısından büyük bir öneme sahiptir. Eserde; mûsikînin tarifi ve bu tarifin ele alınmasını gerektirdiği hususlar, mûsikînin konusu, notaların oluşumu, pestlik ve tizlik sebepleri, perdelerin taksimi ve yerleştirilmesi, uyumlu ve uyumsuz aralıklar, aralıkların hesaplanması gibi temel teorik konuların yanı sıra makam, âvâze, şûbe ve usûl (îkā') sistemleri detaylı biçimde açıklanmaktadır. Eseri önemli kılan bir diğer husus ise Osmanlı dönemi Türk mûsikîsi nazariyesinde gelenekçi (kudema) ve yenilikçi (müteahhirûn) yaklaşımlar arasındaki farkları ve etkileşimleri kapsamlı şekilde ele almasıdır. Lâdikli bir yandan klasik nazariyatçıların ve icrâcıların görüşlerini aktarırken, diğer yandan kendi döneminin ihtiyaçlarına cevap veren yeni yorum ve uygulamalara da yer vermiştir. Yapılan literatür değerlendirmesinde bu denli kıymetli bir eser üzerinde yapılan çalışmaların son derece sınırlı olduğu ve eserden istifade noktasında yetersiz kaldığı; eserin geniş çaplı akademik bir inceleme ve araştırmaya tabi tutulmadığı, dolayısıyla Türk müziği literatüründe hak ettiği yerde olmadığı tespit edilmiştir. Bu eksikliği gidermek amacıyla önce Fethiyye'nin tercümesi yapılmış; ardından eserde öne çıkan bazı konular inceleme ve araştırma bölümünde tartışılmıştır. Bu çalışmada, Lâdikli'nin gelenek ile yenilik arasında nasıl bir denge kurduğu ve iki zümre arasındaki bu ayrımı nasıl temellendirdiği sorularına karşılaştırmalı analiz yöntemiyle cevap aranmıştır. Üç bölümden oluşan çalışmanın ilk bölümde, Lâdikli'nin hayatı, ilmî kimliği ve eserleri tanıtılmış; ikinci bölümde Fethiyye'nin içeriği, geçmişle bağı ve kendi dönemindeki nazarî/âmelî yeniliklerle ilişkisi incelenmiştir. Üçüncü bölümde ise eserin tercümesi ve yazma nüshası yer almaktadır.
Özet (Çeviri)
er-Risāletü'l-Fethiyye fi'l-Mûsîqâ, written written by Lâdikli Mehmed Çelebi in the late 15th century, is one of the most important surviving theoretical works on Turkish music. This treatise holds great significance for understanding both the historical and contemporary dimensions of Turkish music. The work elaborates on essential theoretical topics such as the definition of music and the aspects that necessitate such a definition, the subject matter of music, the formation of notes, causes of pitch depth and sharpness, the division and placement of frets, consonant and dissonant intervals, and the calculation of these intervals. Additionally, it offers detailed explanations of the systems of maqām, āvāze, shū'ba, and rhythmic cycles (īqā'). Another noteworthy aspect that makes this work significant is its comprehensive examination of the distinctions and interactions between the traditionalist (qudamā) and reformist (muta'akhkhirūn) approaches in Ottoman-era Turkish music theory. While Lâdikli conveys the views of classical theorists and performers on the one hand, on the other, he incorporates new interpretations and practices that respond to the needs of his own time. A review of the existing literature reveals that despite the value of this work, the number of studies conducted on it remains quite limited, and scholarly engagement with the text has been insufficient. It has not yet undergone extensive academic analysis and thus does not hold the place it deserves in the Turkish music literature. To address this gap, the Fethiyye was first translated, and then key issues in the work were discussed in the analysis and research section. This study seeks to answer, through comparative analysis, how Lâdikli established a balance between tradition and innovation and how he justified the distinction between the two intellectual currents. The study is composed of three chapters: the first introduces Lâdikli's life, scholarly identity, and works; the second examines the content of Fethiyye, its ties to the past, and its relationship to the theoretical and practical innovations of its time; and the third presents the translation of the work along with the manuscript version.
Benzer Tezler
- Lâdikli Mehmet Çelebi'nin Türkçe ?Zübdetü'l-Beyân? adlı mantık eseri üzerine bir inceleme
A dissertation of Logic Study Named ?Zübdetü?l- Beyân? which is written by Lâdikli Mehmet Çelebi in Turkish
HAVVA KIZILÇARDAK
- Zeynü'l-Elhan isimli eserin metin ve sözlük çalışması: Ladikli Mehmed Çelebi
A Textual and dictinarial study of Zeynü'l-Elhan
AHMET PEKŞEN
Yüksek Lisans
Türkçe
2002
Türk Dili ve Edebiyatıİstanbul ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MUHAMMET YELTEN
- XV. yüzyılda makâmlar
Makams in the XVth century
ÖZGEN KÜÇÜKGÖKÇE
Doktora
Türkçe
2010
MüzikDokuz Eylül Üniversitesiİslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. M. HAKAN CEVHER