Osmanlı ekonomisinde iktisadî sistem, problem ve zihniyet
Economic system, problem and mentality in the Ottoman economy
- Tez No: 948674
- Danışmanlar: DR. ÖĞR. ÜYESİ GÖKHAN ORUÇ ÖNALAN
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Ekonomi, Economics
- Anahtar Kelimeler: Osmanlı İktisat Tarihi, Osmanlı İktisat Zihniyeti, Tımar Sistemi, Çift-Hane Düzeni, İaşecilik, Ayan, Ottoman Economic History, Ottoman Economic Mentality, Tımar System, Çift-Hane System, Iaşecilik, Ayan
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Karabük Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: İktisat Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 89
Özet
Bu tez, Osmanlı iktisadi sistemini, bu sistemi şekillendiren özgün“zihniyet”dünyasını, temel kurumlarını ve tarihsel süreçte dönüşümüne yol açan“problem”alanlarını bütüncül bir yaklaşımla incelemektedir. Çalışma, Osmanlı iktisat politikasının kâr maksimizasyonuna odaklı kapitalist bir anlayıştan farklı olarak; piyasada mal bolluğunu hedefleyen iaşecilik (provizyonizm), sosyal düzeni koruyan gelenekçilik ve devlet gelirlerinin sürekliliğini önceleyen fiskalizm gibi ilkeler tarafından yönlendirildiğini savunmaktadır. Bu zihniyetin kurumsal yansıması olarak, toprağın mülkiyetinin devlete ait olduğu (miri arazi) ve kullanım hakkının küçük köylü ailelerine (çift-hane) verildiği Tımar Sistemi, hem tarımsal üretimi, hem vergilendirmeyi hem de sefere hazır bir eyalet ordusunu finanse eden merkeziyetçi bir yapı oluşturmuştur. Toplumsal düzen, bu yapının bir yansıması olarak, vergi vermeyen yönetici“askerîler”ile üretimden sorumlu vergi mükellefi“reaya”arasındaki keskin ayrıma dayanmıştır. Ancak 16. yüzyılın sonlarından itibaren fetihlerin durması, ateşli silahların yaygınlaşmasıyla Tımarlı Sipahilerin askeri önemini yitirmesi ve Amerika'dan gelen gümüşün tetiklediği Fiyat Devrimi gibi birbiriyle ilişkili iç ve dış dinamikler, bu klasik düzeni temelden sarsmıştır. Devletin artan nakit ihtiyacı, tımar arazilerinin iltizam usulüyle mültezimlere devredilmesine ve taşrada ayan adı verilen yeni güç odaklarının ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır. 19. yüzyılda uygulamaya konan Tanzimat Fermanı ve Arazi Kanunnamesi gibi modernleşme hamleleri ise, serbest ticaret anlaşmalarının da etkisiyle, yerli sanayiyi korumakta yetersiz kalmış ve Osmanlı ekonomisinin dünya kapitalist sistemine bir çevre ekonomisi olarak eklemlenmesiyle sonuçlanmıştır. Sonuç olarak çalışma, özgün bir zihniyete dayalı olan Osmanlı iktisadi sisteminin, değişen dünya koşulları karşısında basit bir gerilemeden çok, sancılı bir dönüşüm süreci yaşadığını ve bu süreçten Cumhuriyet'e güçlü bir devlet geleneği ile küçük üreticiliğe dayalı bir toplum yapısı miras bıraktığını ortaya koymaktadır.
Özet (Çeviri)
This thesis examines the Ottoman economic system, the unique“mindset”that shaped this system, its fundamental institutions, and the“problematic”areas that led to its transformation throughout history, using a holistic approach. The study argues that Ottoman economic policy was guided by principles such as provisionism (aiming for abundance of goods in the market), traditionalism (preserving social order), and fiscalism (prioritizing the continuity of state revenues), rather than a capitalist approach focused on profit maximization. As an institutional reflection of this mindset, the Tımar System, in which land ownership belonged to the state (miri arazi) and usage rights were granted to small peasant families (çift-hane), established a centralized structure that financed agricultural production, taxation, and a provincial army ready for military campaigns. Social order, as a reflection of this structure, was based on a sharp distinction between the tax-exempt ruling“military”and the tax-paying“reaya”responsible for production. However, from the late 16th century onwards, the cessation of conquests, the widespread use of firearms leading to the loss of military importance of the timar sipahis, and the Price Revolution triggered by silver from America, among other interrelated internal and external dynamics, fundamentally shook this classical order. The state's growing cash needs paved the way for the transfer of timar lands to tax farmers through the iltizam system and the emergence of new power centers in the provinces known as ayan. Modernization efforts such as the Tanzimat Edict and the Land Code implemented in the 19th century, combined with the effects of free trade agreements, proved insufficient to protect local industry and resulted in the Ottoman economy being integrated into the world capitalist system as a peripheral economy. In conclusion, the study reveals that the Ottoman economic system, based on a unique mindset, underwent a painful transformation process rather than a simple decline in the face of changing world conditions, and that this process left behind a strong state tradition and a society based on small-scale production for the Republic.
Benzer Tezler
- Türkiye iktisat politikalarının belirlenmesinde iktisadi kurum-kural ve kuruluşların rolleri
Başlık çevirisi yok
İBRAHİM GÜRAN YUMUŞAK
- Türkiye'de kamu iktisadi teşebbüsleri gelişimi-hukuki yapısı özelleştirme çalışmaları
Başlık çevirisi yok
MİNE ÖZAYDINLIK
- Toplumsal değişim ve dönüşüm sürecinde Adana'nın sosyo-ekonomik ve kültürel yapısı (1923-1960)
The cultural and the socio-economic structure of Adana through the process of social change and transformation (1923-1960)
ÖZLEM YAKTI
Doktora
Türkçe
2014
TarihAnkara ÜniversitesiAtatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. HAKAN UZUN
- İktisadi ve idari yönleriyle umumi müfettişlikler (1863-1952)
The general inspectorate with aspects of the economic and administrative (1863-1952)
VOLKAN HAN