Siirtli Şeyh Muhammed Kazım'a yazılmış şiirlerin Arap Belâgatı açısından incelenmesi
An analysis of poems written for Sheıkh Muhammad Kâzım of siirt in terms of Arabic Rhetoric
- Tez No: 948957
- Danışmanlar: DOÇ. DR. MEHMET NAFİ ARSLAN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Doğu Dilleri ve Edebiyatı, Eastern Linguistics and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Siirt Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 405
Özet
Bu çalışma, Siirt'in edebî ve kültürel mirasını Arap şiir geleneği bağlamında ele alarak özellikle Şeyh Muhammed Kâzım'a ithaf edilen methiye ve mersiyelerin belâgat açısından analizini amaçlamaktadır. Siirt, tarih boyunca İslam coğrafyasının önemli kültürel merkezlerinden biri olmuş Arap edebiyatı ve şiiri bu bölgede derin izler bırakmıştır. Özellikle Abbâsîler ve Hamdânîler döneminde zirveye ulaşan Arap şiir geleneği Selçuklular ve Osmanlılar zamanında medreseler ve dinî yapılar aracılığıyla bölgede güçlü bir şekilde varlığını sürdürmüştür. Siirt'teki medreseler, şer'î ilimlerin yanı sıra Arap dili ve edebiyatına da önemli bir yer vermiştir. Bu durum, bölgenin Arap kültürüyle derin bağlarını yansıtmaktadır. Medrese ve tekkelerin etkisiyle Siirt, Osmanlı döneminden itibaren İslamî ilimler açısından önemli bir merkez olmuştur. Bu vesileyle, Arap edebiyatının klasik nazım biçimlerini benimseyen Siirtli şairler, güçlü bir edebî miras oluşturmuşlardır. Tarihsel kayıtlara göre Siirt'te önemli şahsiyetlerin etrafında şekillenen şiir geleneği, Arap şiirinin klasik nazım biçimlerinin yanı sıra müşeccer, muvaşşah ve mülemma gibi özgün şiir türlerine de yer verilerek zenginleşmiştir. Bu şiir geleneği genellikle tasavvufla iç içe işlenmiş olup Sultan Memduh, İsmail Fakirullah, Şeyh Muhammed el-Hazîn, Şeyh Süleyman el-Hâlidî ve Şeyh Müşerref gibi önemli isimler, bu kültürün öncüsü olarak öne çıkmışlardır. Siirtli şairler, özellikle Hz. Peygamber, İslam âlimleri ve kanaat önderlerine yazmış oldukları methiyeler ve mersiyelerle şiir geleneğini günümüze kadar taşımışlardır. Bu geleneğin önemli örneklerinden biri de Siirt'te yaşamış ve ilmî faaliyetleri ile tanınan Şeyh Muhammed Kâzım'a yönelik yazılmış olan methiye ve mersiyelerdir. Bu şiirler, başta kendisinden icazet almış öğrencileri olmak üzere birçok kanaat önderi ve ilim erbabı tarafından kaleme alınmıştır. Çalışmanın temel kaynağı, Şeyh Muhammed Kâzım'a yazılmış şiirleri içeren Mecmû'atu'l-Kasâidi'l-Kâzımiye adlı eser olup eserde derlenen 29 Arapça şiirin yanı sıra, tarafımızca tespit edilen 11 ek şiir de incelenmiştir. Bu şiirler, arûz vezni, kafiye düzeni ve edebî sanatlar açısından analiz edilerek Arap dili ve belâgatı çerçevesinde değerlendirilmiştir.
Özet (Çeviri)
This study aims to examine the literary and cultural heritage of Siirt within the context of the Arabic poetic tradition, focusing particularly on the rhetorical analysis of panegyrics and elegies dedicated to Sheikh Muhammad Kâzım. Throughout history, Siirt has been one of the significant cultural centers of the Islamic world, and Arabic literature and poetry have left a profound mark on the region. The Arabic poetic tradition, which reached its peak during the Abbasid and Hamdanid periods, continued to maintain a strong presence in the region through madrasas and religious institutions during the Seljuk and Ottoman eras. The madrasas in Siirt gave considerable importance to the Arabic language and literature alongside religious sciences, reflecting the region's deep connections with Arab culture. Due to the influence of madrasas and Sufi lodges, Siirt became a prominent center for Islamic sciences from the Ottoman period onward. Consequently, poets from Siirt who adopted the classical verse forms of Arabic literature created a strong literary heritage. According to historical records, the poetic tradition in Siirt, which evolved around notable figures, was enriched by incorporating not only the classical forms of Arabic poetry but also unique styles such as mushaʿshar, muwashshah, and mulammaʿ. This poetic tradition often intertwined with Sufism, with prominent figures like Sultan Memduh, Ismail Fakirullah, Sheikh Muhammad al-Hazîn, Sheikh Suleyman al-Khâlidî, and Sheikh Musharraf emerging as pioneers of this cultural expression. The poets of Siirt preserved this poetic tradition by composing panegyrics and elegies especially for the Prophet Muhammad, Islamic scholars, and spiritual leaders. A notable example of this tradition is the body of poems written for Sheikh Muhammad Kâzım, a respected scholar from Siirt known for his scholarly contributions. These poems were written by many scholars and spiritual leaders, especially his students who had received ijazah (certification) from him. The primary source of this study is the work titled Majmūʿat al-Qaṣāʾid alKāzimiyya, which contains poems written for Sheikh Muhammad Kâzım. In addition to the 29 Arabic poems compiled in this collection, 11 additional poems identified by the author are also analyzed. These poems are examined in terms of prosody (ʿarūḍ), rhyme schemes, and literary devices, and are evaluated within the framework of Arabic language and rhetoric.
Benzer Tezler
- Şeyh Abdurrahman eş-Şâvırî ve Mir'âtul-iʻRâb Câddetu's-avâb adlı eseri
Şeyh Abdurrahman eş-şavirî and Mir'âtul-İrab Jadidetu's-Savab
MEHMET KAYAR
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
DilbilimDicle ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MEHMET CEVAT ERGİN
- Miftâhu'l-'Arab li Muğlakât-i Kısmi'l-Edeb ve Hâşiyetun 'alâ Mevâdi'a Min'ez-Zurûf adlı eserlerin tahkiki
The assignment of Miftâhuinl-li Arab li Muğlakât-i Kismievl-Edeb and the un alâ Mevâdđ ka Minâez-Zur lf works
MEHMET YAKIŞIK
Doktora
Arapça
2019
DilbilimBingöl ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MUSTAFA AGAH
- İbnü'l-Lebbân (Ö. 749/1349) ve hadis ilmindeki yeri
Ibn al-Lebbân (Ö. 749/1349) and his place in the hadith science
SİBĞETULLAH ÇELİK
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
DinSiirt ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ABDURRAHMAN ECE
- Belediye bütçelerinin etkinlik ve hizmet memnuniyeti açısından değerlendirilmesi: Siirt Belediyesi örneği
Evaluation of municipal budgets in terms of effectiveness and service satisfaction: The example of Siirt Municipality
ESRA NUR AY
- Diyarbakır ve Mardin İllerinde yetiştirilen üzüm çeşitlerinin ampelografik özelliklerinin saptanması üzerine bir araştırma
Determination of the ampelographic characters of grape variaties grown in Diyarbakır and Mardin
NEJDET KAPLAN