Kentsel politikaların kentsel projeler aracılığıyla dönüştürülme süreci: Tarihi Yarımada örneği
The process of transformation of urban policies through urban projects: The example of the Historical Peninsula
- Tez No: 949148
- Danışmanlar: PROF. DR. FATMA ÜNSAL
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Şehircilik ve Bölge Planlama, Urban and Regional Planning
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Şehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Kentsel Planlama Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 234
Özet
Tarihi Yarımada, geçmişten günümüze üç imparatorluğa başkentlik yapmış, bünyesinde her bir topluluğun kendine özgü değerlerini ve yaşayışını taşıyan, evrensel niteliklere sahip eserler barındıran çok katmanlı tarihi bir alandır. Bu sebeple tarih boyunca birçok yönetimin farklı dönem koşulları ve planlama yaklaşımıyla faaliyet alanını oluşturmuştur. Tarihi alan, kentleşme süreci boyunca pek çok kentsel projeyle ve bu projelerin dönüştürdüğü kentsel politika süreçleriyle öne çıkmıştır. Oysa kentsel politikaların, rasyonel bir planlama ve demokratik bir yönetim çerçevesi içinde bütüncül bir planlama ve söz konusu alan için kentsel koruma yaklaşımıyla oluşturulması gerekmektedir. Ancak Tarihi Yarımada'da bu gerekliliğe karşıt bir süreç işlemiştir. Enformel süreç, çeşitli kanun düzenlemeleri, propaganda araçları ve dönemin koşullarının da etkisiyle benimsenen politika anlayışıyla kamufle edilmeye çalışılmıştır. Bu sebeple bu çalışmada, Tarihi Yarımada üzerinden kentsel politikaların kentsel projeler aracılığıyla dönüştürüldüğünün ortaya konulması amaçlanmıştır. Çalışmanın sorunsalı kapsamında ilk olarak Tarihi Yarımada'nın kentleşme süreci; dönüşümünün başladığı 1828 yılından günümüze kırılma noktaları gözetilerek altı dönemde ele alınmıştır. Bu dönemler; fiziksel, sosyal, ekonomik ve siyasi olmak üzere dört kriter çerçevesinde incelenmiştir. Böylelikle dönemin ekonomik yapısı ve siyasi ortamının, kentsel projelerin belirlenmesine olan etkisinin ve dolayısıyla siyasi yönetimin sahip olduğu güce paralel şekilde kentsel politikaları dönüştürmedeki gücünün genel çerçevede kavranması sağlanmıştır. Ardından tarihsel anlatı aracılığıyla ulaşılan dönemin karakteristik özellikleri ışığında; çalışmanın sorunsalının açıklıkla çözümlenebilmesi için Cumhuriyet Dönemi'nden günümüze uzanan beş döneme ait vakalar irdelenmiştir. Bu irdelemenin çerçevesi ise kentleşme sürecindeki bulguların ışığında, projelerin politikaları dönüştürmedeki itici gücünü oluşturan ve arka planını yansıtabilecek dört parametre üzerinden çizilmiştir. Bu kapsamda dönemin yönetim yaklaşımını ortaya koyan belediyecilik anlayışı, projelerin yapılma sürecini yansıtan plan ve kanun düzenlemeleri, projelerin sunuluşundaki söylemler ve mekana nasıl yansıdığı irdelenmiştir. Dört parametre üzerinden ele alınan vakalar, çalışmanın sorunsalı için dönemin yapısının sınırları çerçevesinde kimi zaman siyasi ve ekonomik kazanım amacıyla atılan adımlarla bir örnek olmuş, kimi zaman ise planlı kentleşme adımlarıyla örnek olmaktan uzaklaşmıştır. Cumhuriyet Dönemi'nin öne çıkan vakası olan Prost Planı'nda şehir planlama, toplum ve yönetimin dönüştürülmesinin nitelikli bir aracı olarak görülmüştür. Bu kapsamda sosyal adaletin sağlanması ve çağdaş bir kent hayatının oluşturulması amacıyla kullanılmıştır. Bu amaçların yanında bazı önerilerle koruma kaygısından uzak olan plan, dönemin siyasi yönetiminin aracılığıyla tamamen hayata geçirilmemiştir. Ancak plan, 1950 sonrasında Menderes'in mekan siyasetinin bir ürünü olarak kullanılmış ve böylece günümüze uzanan kentsel mekan üzerinden siyaset üretilmesi yönteminin temelleri atılmıştır. 1960'tan 1980'e uzanan dönemde ise hem Menderes'in mekandan siyasi kazanç elde etme adımlarına hem de planlı kentleşmeye yönelik uygulama örneklerine rastlanmıştır. Böylelikle 1960-1980 dönemi, Menderes ve Dalan dönemleri arasında farklı siyasi grupların elinde bulunan gücün etkisiyle ikircikli bir yapı oluşturarak büyük ölçekli projelerin yapılmasını engellemiştir. Ancak ekonomide ve dolayısıyla politika dönüşümünde kırılma yaratan 1980 sonrası dönemde, Menderes dönemine benzer şekilde şiddetli kentsel müdahaleler gerçekleştirilmiştir. Öyle ki kentsel mekan yalnızca siyasi kazanç için değil ekonomik kazanımın da önemli bir kaynağı haline gelmiştir. 2000 sonrasında ise siyasi gücün tek bir elde toplanmasına paralel olarak kentsel müdahaleler şiddetlenmiştir. Artık tarihi kentsel mekan, yıkılıp yeni baştan inşa edilebilecek bir müdahale ortamı çerçevesinden planlanmaya başlamıştır. Bu projelerin gerçekleştirilebilmesi, dolayısıyla mülkiyet haklarının ve planlama sisteminin devre dışı bırakılabilmesi için ise yasal bir dayanak olarak 5366 sayılı Yasa yürürlüğe konulmuştur. Sistemin devamını sağlayan politika dönüşümündeki tüm bu adımlara, Menderes'in propaganda yöntemi ve 1980 sonrasındaki yasal yapılandırmaların giderek sertleştirilmesiyle otoriterleşmenin pekiştirilmeye çalışılması eşlik etmiştir. Böylelikle kentsel politikaların kentsel projeler aracılığıyla dönüştürülme süreci bir döngü halini almıştır.
Özet (Çeviri)
The Historical Peninsula is a multilayered area that has served as the capital for three major empires throughout history and houses culturally unique values and lifestyles of various communities, along with universal monuments of historical importance. Due to its symbolic and strategic importance, it has continuously been subjected to interventions shaped by the prevailing political, social, and economic paradigms of different periods. The area has come to the fore with numerous urban projects and the transformation of urban policy processes throughout its urbanization. Urban policies, in this context, should be developed within a rational framework of planning and democratic governance, adopting a holistic planning approach and an urban conservation perspective specific to this historical area. However, in the case of the Historical Peninsula, this necessity has often been neglected. Informal processes have been masked by various legal regulations, propaganda tools, and policy understanding influenced by the conditions of the time. This research therefore aims to reveal how urban policies have been systematically transformed through urban projects using the Historical Peninsula as a case study. Within the scope of the research problem, the urbanization process of the Historical Peninsula is first analyzed through six distinct periods, beginning with the transformation in 1828 and continuing to the present day, with attention to critical turning points. These periods are examined through four criteria: physical, social, economic, and political. In doing so, the impact of the economic structure and political atmosphere of each period on the determination of urban projects, and consequently the political power's capacity to reshape urban policies, is comprehensively understood. Furthermore, in light of the characteristic features identified through historical narrative, five case studies from the Republican Era to the present are examined in depth to address the research problem more precisely. In this context, the understanding of municipality that reveals the management approach of the period, the planning and legal regulations that reflect the process of making projects, the discourses in the presentation of the projects and how they are reflected in the space were analyzed. The cases examined through these four parameters have, depending on the period, sometimes served as examples of actions taken for political and economic gain, and at other times have diverged from the ideal of planned urbanization. In the prominent case of the Republican Era—the Prost Plan—urban planning was regarded as a qualified tool for transforming both society and governance, aiming to establish social justice and a modern urban life. Despite these intentions, certain proposals lacked concern for preservation and were not fully implemented due to political constraints of the time. However, the plan was later utilized as a tool for spatial politics during Menderes's administration after 1950, laying the foundation for the use of urban space as a medium for political production—a trend that continues today. During the period from 1960 to 1980, both Menderes's spatially motivated political strategies and efforts toward planned urbanization were observed. Consequently, the 1960–1980 period, positioned between the Menderes and Dalan administrations, exhibited an ambivalent structure due to the shifting control of various political groups, ultimately obstructing the realization of large-scale urban interventions. In the post-1980 period, which marked a turning point in the economy and consequently in policy transformation, radical urban interventions reminiscent of the Menderes era were carried out. Urban space became not only a tool for political gain but also a vital source of economic profit. After 2000, with political power consolidated in a single authority, urban interventions intensified. Historical urban spaces began to be approached as sites for demolition and complete reconstruction. To enable such interventions and circumvent property rights and to disable planning systems, Law No. 5366 was enacted. All these steps in the policy transformation that sustained the continuity of the system were accompanied by Menderes's propaganda methods and the increasing rigidity of post-1980 legal restructurings, which aimed to reinforce authoritarianism. Thus, the transformation of urban policies through urban projects evolved into a cyclical process.
Benzer Tezler
- Kültürel miras çevrelerinin planlama, koruma ve yönetim süreçleriyle bütünleşik bir etki değerlendirme modeli
Integrated impact assessment model for planning, conservation, and management processes of cultural heritage environments
BURCU CAN ÇETİN
Doktora
Türkçe
2022
Şehircilik ve Bölge Planlamaİstanbul Teknik ÜniversitesiŞehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NURAN ZEREN GÜLERSOY
- Gayrimenkul geliştirme stratejisi olarak mekânın yeniden üretimi: Çanakkale Kepez örneği
Reproduction of space as a real estate development strategy: The case of Çanakkale Kepez
PINAR KOÇ
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Şehircilik ve Bölge PlanlamaÇanakkale Onsekiz Mart ÜniversitesiGayrimenkul Geliştirme Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ İPEK SAKARYA BALKIR
- Dilemmas and hopes attributed to Büyükada as a creative city
Yaratıcı bir şehir olarak Büyükada'nın ikilemleri ve umutları
MAHSA SAFAEI
Doktora
İngilizce
2021
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FAZİLET YURDANUR DÜLGEROĞLU
- İstanbul'da apartmanlaşma sürecindeki konut değişiminin mekan dizimsel ve anlamsal olarak irdelenmesi
Space syntax and semantic examination of the change in the housing plans in apartment building process in İstanbul
BAŞAK CENGİZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MEHMET EMİN ŞALGAMCIOĞLU
- Türkiye'de 2000 sonrası neoliberal politikalar çerçevesinde imar mevzuatındaki değişimler ve yeni kentleşme pratikleri: İstanbul örneği
Changes about development law and new urbanization practises in the frame of neoliberal politics in Turkey after 2000's: The case study of Istanbul
EYLEM BAL
Doktora
Türkçe
2011
Şehircilik ve Bölge PlanlamaDokuz Eylül ÜniversitesiŞehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
PROF. DR. EMEL GÖKSU