Afganistan'da Yesevîlik ve Yesevîliğe ait bir hikmet mecmuası
Yasawi order and a collection of wisdom in Afganistan
- Tez No: 950371
- Danışmanlar: DOÇ. DR. ÖMER SARAÇ
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ondokuz Mayıs Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 506
Özet
Bu çalışma, Afganistan'da Yesevîlik ve Yesevîliğe ait bir hikmet mecmuasını konu etmektedir. Dîvân-ı Hikmet, Ahmed Yesevî'nin dinî-tasavvufî hikmetlerini içeren sade bir dille söylediği, hece ve aruz vezniyle manzumeleri oluşturmaktadır. Günümüzde bu eserin farklı yazma ve matbu nüshaları, dünyanın birçok kütüphanesinde bulunmaktadır. Söz konusu çalışma, Afganistan'ın kuzey bölgesinde bulunan ve şimdiye kadar bilim dünyasında bilinmeyen Dîvân-ı Hikmet'in 1798-1807 yılları arasında istinsah edilen nüshası esas alınarak hazırlanmıştır. Üzerinde çalışılan Ser-i Pul nüshası 11 farklı el yazması nüsha ve basılmış eserlerle mukayese edilmiştir. Mukayese neticesinde, 84 hikmetten oluşan bu nüshanın Türkçe olan 36 ve Farsça olan 11 hikmetinin Türkiye'de yapılan çalışmalar içinde yer almadığı tespit edilmiştir. Diğer 37 hikmet ise büyük oranda Türkiye'deki başka nüshalarla benzerlik göstermektedir. Dîvân-ı Hikmet'in bulunan bu yeni nüshasının Yesevîlik araştırmalarında yeni ufuklar açacağı kanaatindeyiz. Çalışmanın giriş bölümünde; tezin konusu, amacı, önemi, kapsamı ve yöntemi, sınırlılıkları yer almaktadır. Birinci bölümde ise, Hoca Ahmed Yesevî'nin hayatı, tasavvufi kimliği, edebî şahsiyeti, Yesevîlik geleneğini yaşatan atalar, Yesevîlik, Afganistan'da Hoca Ahmed Yesevî ve Yesevîlik, Afganistan'daki Yesevî geleneğini yaşatan atalar/silsile, Dîvân-ı Hikmet'in Afganistan nüshası/ları, hikmetlerin sayısı, diğer nüshalardan farklılıkları ve muhtevası hakkında genel bilgiler verilmiştir. Metin bölümünde de Çağatay Türkçesinin özelliklerini taşıyan nüshanın transkripsiyonu ile Türkiye Türkçesine serbest çevrilip mevcut nüshalarla karşılaştırılmıştır. Tezin son kısmında ise nüshada geçen kelime ve kavramların listesi, sonuç, kaynakça, dizin, orijinal metin ve eklerden ibarettir. Bu çalışmanın, halkbilimi ve ilgili diğer alanlara (dilbilim, sosyoloji, antropoloji vd.) veri sağlamanın yanı sıra benzer tarzdaki aynı konulu araştırmalara ışık tutması, Afganistan'daki diğer Türk (Özbek, Türkmen, Kazak, Kırgız) topluluklarına ait Dîvân-ı Hikmet çalışmaları ile Yesevîyye tarîkatı araştırmalarına da katkı sağlaması beklenmektedir.
Özet (Çeviri)
This study focuses on Yesevism in Afghanistan and a manuscript collection of Hikmets attributed to the Yesevi tradition. Dîvân-ı Hikmet, composed in a plain language by Ahmed Yesevî, includes his religious and mystical teachings in poetic form using both syllabic and aruz meters. Today, various manuscript and printed copies of this work are preserved in libraries around the world. This particular research is based on a manuscript copy transcribed between 1798 and 1807, found in the northern region of Afghanistan, which had remained unknown to the academic community until now. The Ser-i Pul manuscript examined in this study was compared with eleven other manuscript and printed versions. The comparative analysis revealed that out of the 84 Hikmets in the manuscript, 36 in Turkish and 11 in Persian do not appear in previously known versions studied in Turkey. The remaining 37 Hikmets largely correspond to those found in other Turkish copies. It is believed that this newly discovered manuscript will open new horizons in Yesevi studies. The introduction of the thesis outlines the research subject, aim, significance, scope, methodology, and limitations. The first chapter provides general information on the life, literary and mystical identity of Hoca Ahmed Yesevî; the lineage of figures who preserved the Yesevi tradition; Yesevism in Afghanistan; and an overview of Afghan copies of Dîvân-ı Hikmet, their unique features, and content. The text section includes the transcription of the manuscript—written in Chagatai Turkish—its free translation into modern Turkish, and a comparison with other known versions. The final part of the thesis contains a glossary of words and concepts found in the manuscript, the conclusion, references, index, original text, and appendices. This study is expected to contribute not only to folklore but also to related fields such as linguistics, sociology, and anthropology. Furthermore, it aims to guide future research on similar topics and support further studies on Dîvân-ı Hikmet among other Turkic communities in Afghanistan (e.g., Uzbeks, Turkmens, Kazakhs, Kyrgyz), as well as broader investigations into the Yesevi order.
Benzer Tezler
- Hoca Ahmed Yesevi ve Türklerin din anlayışına etkileri
The effects Khoja Ahmed Yesevi and Turks on the perception of religion
EBUBEKİR OĞUZ UTKU
Yüksek Lisans
Türkçe
2016
DinSüleyman Demirel ÜniversitesiFelsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. KEMALEDDİN TAŞ
- XIX. Yüzyılda Fergana Vadisi ve Büyük Güçlerin Hakimiyet Mücadelesi
The Fergana Valley And Struggle For Dominance Of The Great Powers in XIX. Century
İLKER TÜRKMEN
Doktora
Türkçe
2019
TarihNevşehir Hacı Bektaş Veli ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ TELLİ KORKMAZ
- Afganistan'da modernleşme çabaları: 1834 - 1919
The struggle modernism of Afhganistan
ABDUL METİN ÇELİKBİLEK
Yüksek Lisans
Türkçe
2016
TarihBilecik Şeyh Edebali ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. HALİM DEMİRYÜREK
- Afganistan'da bölgesel ve küresel bir güvenlik sorunu: DEAŞ Horasan Terör Örgütü
A regional and global security problem in Afghanistan: DAESH Khorasan Terrorist Organization
RAHMİ BERK ŞENÖZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Siyasal BilimlerUfuk ÜniversitesiSiyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. İSKENDER KARAKAYA
- The rise of ISIS in Afghanistan: Islamic State-Khorasan (IS-K)
Afganistan'da DEAŞ'ın yükselişi: DEAŞ Horasan
İSMET HORASANLI
Yüksek Lisans
İngilizce
2024
Uluslararası İlişkilerAnkara Yıldırım Beyazıt ÜniversitesiGüvenlik Çalışmaları Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MERVE SEREN YEŞİLTAŞ