Alâeddin es-Semerkandî'nin tahsis anlayışı
Alāeddin al-Semerqandī's concept of takhsis
- Tez No: 950859
- Danışmanlar: DOÇ. DR. HACER YETKİN
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Din, Religion
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Marmara Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: İslam Hukuku Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 90
Özet
Fıkıh usûlü konuları içerisindeki elfâz bahisleri etrafında gerçekleşen tartışmalar, fıkhın tedvin döneminden itibaren fakihlerin problem sahalarından biri olmuştur. Fıkıh usûlü ilminin oluşumuna belirli ölçüde öncülük eden bu tartışmalar, fıkıh usûlü ilmi içerisinde en önde gelen meselelerdendir. Fıkıh usûlünün ortaya çıktığı dönemde, âmm lafzın tahsisi, delâleti ve buna bağlı olarak gündeme gelen birçok mesele üzerinden gerçekleşen tartışmalar, usûlcüler arasında farklı görüşlerin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Hanefî usûl geleneği incelendiğinde Hanefî mezhebinin görüşleri Cessâs'la (ö. 370/981) beraber Irak'ta ortaya çıkmış daha sonra Debusî (ö. 430/1039), Serahsî (ö. 483/1090) ve Pezdevî (ö. 482/1089) üzerinden, Maveraünnehir bölgesine intikal etmiştir. Bu çizgi neticesinde ortaya koyulan görüşler gelenek içerisinde Hanefî mezhebinin mutlak görüşü olarak kabul edilmiş ve aktarılmıştır. Bu görüşlere hâkim Hanefî usûl görüşleri adını vermek yerinde olacaktır. Ebu Mansur el-Mâtûrîdî (ö. 333/944) ise Hanefî mezhebine müntesip olmasının yanında Hanefî mezhebinin ana damarını oluşturan Irak bölgesinin dışında, Semerkand bölgesinde yaşamıştır. Onun öğretileri doğrultusunda, hâkim Hanefî usûl görüşlerine muhalif görüşler ortaya koyan Semerkand Hanefî ekolü vücuda gelmiştir. Bu ekolün en önemli temsilcisi ise Alâeddin es-Semerkandî (ö. 539/1144)' dir. Âmm lafzın tahsisi ve tahsis için gerekli olan şartlar ile ilgili olan, âmm lafzın delâleti, istisnası, neshi gibi meselelerde, Semerkandî'nin görüşleri, takipçisi olduğu Mâtûrîdî gibi hâkim Hanefî usûl görüşlerinden ayrılmıştır. Bu görüşlerin birçoğunda Hanefî mezhebinin karşısında duran Şâfiî mezhebine benzerliği dikkat çekse de kritik noktalarda iki görüş arasında orta bir yol tutma gayreti, hâkim Hanefî ve Şafiî görüşleri arasında eklektik bir duruşu yansıttığı için ayrıca değerlendirilmelidir. Semerkand ekolü fıkıh usûlü ile ilgili meselelerde kelamî hassasiyetlere oldukça önem vererek hareket etmiştir. Bu hassasiyetler ise Semerkandî'nin ele alacağımız meselelerdeki kabulleri üzerinde etkili olmuştur.“Alâeddin es-Semerkandî'nin Tahsis Anlayışı”başlığı altında ele alacağımız çalışmada, Semerkandî'nin âmm lafzın delâleti ile ilgili görüşleri, âmm lafzın tahsisi ve tahsisini şartlarıyla beraber nesih ve bunlara bağlı kelamî meseleler ele alınacaktır. Bu çalışmada, Semerkandî'nin hâkim Hanefî usûl anlayışına karşı çıktığı noktalar, bu karşı çıkışın gerekçeleri ve fıkıh usûlü üzerindeki etkileri analiz edilecektir.
Özet (Çeviri)
Discussions surrounding al-alfāẓ (linguistic expressions) within the discipline of legal theory (uṣūl al-fiqh) have constituted one of the central areas of contention among jurists since the formative period of Islamic law. These debates, which to a certain extent prefigured the emergence of the discipline of legal theory itself, have long occupied a prominent place within uṣūl al-fiqh. During its formative stage, disputes particularly revolved around the designation (taḫṣīṣ), scope of denotation, and interpretive implications of general terms (ʿāmm), giving rise to a variety of differing views among legal theorists. From the perspective of uṣūl al-fiqh, the views of the Ḥanafī school initially emerged in Iraq with al-Jaṣṣāṣ, and subsequently developed further through the works of al-Dabūsī, al-Sarakhsī, and al-Pazdawī, eventually solidifying in Transoxiana through the transmission of the scholars of Bukhara. The positions advanced through this trajectory came to be regarded and transmitted as the authoritative doctrine of the Ḥanafī tradition. These positions can be referred to as the mainstream or dominant Ḥanafī legal theory. Abū Manṣūr al-Māturīdī, while affiliating himself with the Ḥanafī school, lived outside Iraq—in the region of Samarqand. A distinct Samarqandian Ḥanafī school emerged under his influence, which in many respects diverged from the dominant Ḥanafī legal theory. The most prominent representative of this school was ʿAlāʾ al-Dīn al-Samarqandī. In matters such as the denotation of general terms, the conditions for their specification (taḫṣīṣ), and related issues such as abrogation (naskh) and exception (istithnāʾ), al-Samarqandī's views—following Māturīdī—differed from those of the mainstream Ḥanafī tradition. While these views at times resemble those of the Shāfiʿī school, especially in their formal structure, they also demonstrate an effort to mediate between the two schools, thereby raising important questions for further analysis. The Samarqandian school exhibited a heightened sensitivity to theological concerns in its treatment of legal-theoretical issues. These theological considerations significantly influenced al-Samarqandī's positions in the aforementioned matters. The extent to which the solutions they proposed in uṣūl al-fiqh parallel those in kalām is itself a matter worthy of reflection. In this study, entitled“ʿAlāʾ al-Dīn al-Samarqandī's Conception of Specification (Taḫṣīṣ)”, we aim to examine his views on the denotation of general terms, their specification, the conditions under which such specification is valid, and the relationship of these issues with theological questions. The study will focus on the points at which al-Samarqandī diverged from the dominant Ḥanafī legal theory, the reasons for these divergences, and the implications thereof.
Benzer Tezler
- Alâeddîn es-Semerkandî'nin Tuhfetü'l-Fukahâ isimli eserinde imam Şafiî'ye ait görüşlerin tahkiki
The analysis of the opinions of İmams Shafi'i in 'Alaaddīn al-Samarqandī's Tuhfat al-Fuqaha
BURAK GİLDİR
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
DinÇukurova ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MUSTAFA HAYTA
- Alâeddîn es-Semerkandî ve Tuhfetü'l-Fukaha adlı eserinde mezhep içi tercihler
Âlâ? al-Din as- Samarqandî and preferences in mazhab in the work of his named Tuhfatu'l-Fuqahâ
HAVVA ALTUNTAŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2008
DinSakarya ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. H. MEHMET GÜNAY
- Alâeddin es-Semerkandî'nin Şerhu't-Te'vilât adlı eserinin tahkiki (Fatiha Sûresi ve Bakara Sûresinin 24. ayetine kadar)
The critical edition of Aladdin Samarqandi's Sharhu't-Tawilat (Surah of Al-Fatihah and until the 24th verse of the Surah of Bakara)
TÜRKİ AHMET
Yüksek Lisans
Türkçe
2021
DinDicle ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ ABDULLAH TEMİZKAN
- Alaeddin Es-Semerkandi'nin Bahru'l-Ulum adlı tefsiri ve kaynakları
Ala al-Din al-Samarqandi's Qur'an commentary, Bahr al-Ulum, and its sources
YUNUSDJON OLİMOV
- Alâeddin es-Semerkandî ve Mîzânü'l-Usül'ünde Mu'tezile görüşlerini usül açısından değerlendirmesi
The jurisprudential evaluation of al-Mutazili views in 'Alâ?-al-dîn al-Samarqandî and his Mîzân al-Usûl
AZAR ABBASOV
Yüksek Lisans
Türkçe
2012
DinMarmara ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. VECDİ AKYÜZ