Eski Uygur Türkçesinde yükümlülük kipliği
Deontic modality in Old Uyghur Turkish
- Tez No: 952483
- Danışmanlar: PROF. DR. HABİBE YAZICI ERSOY
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Türk Dili Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 196
Özet
Dil çalışmalarının tarihi oldukça eskiye dayanmakla birlikte kiplik, görece olarak yeni bir çalışma alanıdır. Semantik bir alan olması, dil içi ve dil dışı pek çok işaretleyicisinin bulunması sebebiyle kiplik kategorisi literatürde farklı şekillerde sınıflandırılmaktadır. Bu araştırmada Palmer'ın yükümlülük kipliği sınıflandırmasından yararlanılmıştır. Palmer, zorunluluk ve gereklilik ayrımına gitmediği için bu kısımda van der Auwera ve Plungian'ın ayrımına gittiği sınıflandırma kullanılarak zorunluluk ve gereklilik ayrı şekilde incelenmiştir. Zorunluluk tasnifinde ise Bybee vd.'nin güçlü ve zayıf derecelendirmesi kullanılmıştır. Bu çalışmada araştırmacıların kiplik sınıflandırmalarından hareketle yükümlülük kipliği ulamları ele alınmıştır. Eski Uygur Türkçesinde yükümlülük kipliği; zorunluluk (zayıf ve güçlü), gereklilik, izin ve emir alt başlıklarına ayrılmıştır. Tüm alt başlıklar; biçimbirimsel, sözlüksel, biçimsel-söz dizimsel işaretleyiciler yönünden değerlendirilmiştir. Çalışmada işaretleyicilerin çok anlamlılık sergilemesi nedeniyle hangi şartlar altında ne tür semantik bağıntılarla zorunluluk (güçlü ve zayıf), gereklilik, izin ve emir alanlarını karşıladığı konusunda pragmatik bir yaklaşım benimsenmiş ve işlevleri bağlam içinde değerlendirilmiştir. Örnek sayıları yapılan kullanım sıklığı tablosuna göre belirlenmiştir. Dördüncü bölümde, çoğunluğu TDK yayınlarından olan Eski Uygur Türkçesine ait on bir eser fişlenerek kiplik işaretleyicileri incelenmiştir. Bu eserler, Altun Yaruk IV., Altun Yaruk VI., Altun Yaruk VII., Altun Yaruk VIII., Altun Yaruk X., Huastuanift, Kuanşi İm Pusar, Maytrısimit, Üç Hikâye, Üç İtigsizler, Prens Kalyanamkara ve Papamkara'dir. Çalışmada, dönem metinleri aracılığıyla Eski Uygur Türkçesinde yükümlülük kipliğinin işaretleyicileri tespit edilmeye çalışılmıştır. Bunun için nitel araştırma yöntemlerinden tasvirî usulle doküman analizi tekniği kullanılarak kaynak kitaplardaki veriler kiplik türlerine göre fişlenmiş ve elde edilen veriler, nitel veri analizi türlerinden kategorisel betimsel analiz tekniğiyle çözümlenmiştir.
Özet (Çeviri)
Although the history of linguistic studies dates back quite far, modality is a relatively recent area of research. As a semantic category with numerous linguistic and extralinguistic markers, modality has been classified in various ways in the literature. This study adopts Palmer's classification of deontic modality. However, since Palmer does not distinguish between obligation and necessity, the classification by van der Auwera and Plungian is also employed to examine these two categories separately. For the categorization of obligation, Bybee et al.'s distinction between strong and weak obligation is used. Based on these classifications, this study focuses on subcategories of deontic modality in Old Uyghur Turkish: obligation (weak and strong), necessity, permission, and command. Each subcategory is examined in terms of morphological, lexical, and syntactic markers. Due to the polysemous nature of the markers, a pragmatic approach is adopted to identify the semantic relations under which each marker expresses obligation (strong and weak), necessity, permission, or command. The number of examples analyzed was determined according to a frequency table. In the fourth chapter, deontic modality markers were identified in eleven Old Uyghur texts most of which were published by the Turkish Language Association (TDK), including Altun Yaruk IV., Altun Yaruk VI., Altun Yaruk VII., Altun Yaruk VIII., Altun Yaruk X., Huastuanift, Kuanşi İm Pusar, Maytrısimit, Üç Hikâye, Üç İtigsizler, Prens Kalyanamkara ve Papamkara. The study uses a qualitative, descriptive method and document analysis, with data categorized and interpreted through categorical descriptive analysis.
Benzer Tezler
- Eski Uygur Türkçesinde öz (core) - dış (peripheral) katmanlı birleşik yapılarda zamansallık
Temporal clauses in core and peripheral junctures in old Uighur Turkish
GÜLSER ERSOY
Doktora
Türkçe
2021
Türk Dili ve EdebiyatıEskişehir Osmangazi ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FERRUH AĞCA
- Eski Uygur Türkçesinde tasarlama kiplerinin yapı ve işlev bakımından incelenmesi
Başlık çevirisi yok
NURDAN BENLİ
Yüksek Lisans
Türkçe
2013
Türk Dili ve EdebiyatıYıldırım Beyazıt ÜniversitesiTürk Edebiyatı Bölümü
PROF. DR. FUNDA TOPRAK
- Eski Uygur Türkçesinde tıp terimleri
Medical Terms in old Uighur Turkic
MACİDEGÜL BATMAZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2013
DilbilimHacettepe ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. FATMA BİNNUR ERDAĞI DOĞUER
- Eski Uygur Türkçesinde pekiştirme
Intensification in Old Uighur Turkic
MEHMET ORHAN ÇETİNDAĞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Türk Dili ve EdebiyatıGaziantep ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ ÜLKÜ POLAT
- Eski Uygur Türkçesinde ağızlar
Dialects in Old Uighur
HAYRİYE GÜL
Yüksek Lisans
Türkçe
2011
DilbilimGazi ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AHMET BİCAN ERCİLASUN