Abbâsîlerin ilk Türk veziri Ubeydullah b. Yahyâ
The first Turkish vizier of the Abbāsids Ubayd Allāh b. Yaḥyā
- Tez No: 952680
- Danışmanlar: PROF. DR. MİTHAT ESER
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Tarih, History
- Anahtar Kelimeler: Abbâsîler, Sâmerrâ, Vezir, Ubeydullah b. Yahyâ, Abbāsids, Sāmarrā, Viziera, Ubayd Allāh b. Yaḥyā
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Selçuk Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: İslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: İslam Tarihi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 91
Özet
İslam tarihi içerisinde ilk defa teşkilatlı yapıya sahip bir şekilde Abbâsî Devleti'nde ortaya çıkan vezirlik kurumu halifeden sonra yönetimin en üst düzey birimi olmuştur. Vezirlik kurumunun gücünün farkına varan birçok kişi ve bu kişilerin aileleri, vezirlik makamına gelmek için rekabet içinde olmuşlardır. Bu rekabetlerde Furât ve Cerrâh aileleri ön plana çıkmıştır. Sâmerrâ döneminde Halife Mütevekkil'in Ubeydullah b. Yahyâ'yı vezir tayin etmesiyle Hâkânî ailesi de bu rekabete dâhil olmuştur. Ancak vezirlik görevinde Hâkânî ailesinden sadece Ubeydullah başarılı sayılmaktadır. Sâmerrâ döneminin temel unsuru Türkler arasından çıkan Ubeydullah, vezirliğe gelmesiyle Abbâsî tarihinin bilinen ilk Türk veziri olmuştur. Siyasî zekâsı ve muhasebe işlerindeki marifeti sayesinde hem aleyhinde yapılan planları başarılı bir şekilde bertaraf etmiş hem de uzun yıllar vezirlik görevinde bulunmuştur. İki farklı halife döneminde vezirlik yapan Ubeydullah, en parlak dönemini Halife Mütevekkil'in zamanında döneminde yaşamıştır. Bu dönemde özellikle Feth b. Hâkân'la birlikte Mütevekkil'in aldığı kararlar üzerinde etkisini hissettirmiştir. Bu kararların en önemlisi Müntasır'ın ilk veliahtlıktan azledilip yerine Mu'tezz'in getirilmesidir. Mutezz'in ilk veliaht ilan edilmesiyle beraber yaşananlar hem Mütevekkil'in sonunu getirmiş hem de devleti geri dönüşü olmayan hadiselerin içine sürüklemiştir. Ubeydullah, özellikle muhasebe konusundaki mahareti sayesinde Halife Mu'temid döneminde de vezirlik yapmıştır. Ancak dönemin ekonomik sıkıntıları, yaşanan isyanlar ve karşısında yer alan güçlü muhalifleri sebebiyle Mütevekkil dönemindeki gibi etkili olamamıştır. Ubeydullah'tan sonra oğulları ve torunları vezirlik ve kâtiplik gibi birçok idarî görevde bulunmuşlardır. Ancak idarî görevlerin gerektirdiği vasıflara sahip olmadıkları için kısa sürede görevlerine son verilmiştir. Özellikle Muhammed b. Ubeydullah'tan sonra vezirlik kurumu sarsılmış ve işlevini yerine getiremez hale gelmiştir.
Özet (Çeviri)
For the first time in Islamic history, the institution of the visierate, which first emerged as an organized structure with in the Abbāsid State, became the highest-ranking unit of government after the caliph. Recognizing the power of the vizierate, many individuals and their families competed to attain this position. In these competitions, al-Furat and al-Jarrah families were in the forefront. During the Sāmerrā Period, the Khāqānid family became a part of this competition too when Caliph al-Mutawakkil named Ubayd Allāh b. Yaḥyā as the vizier. However, amongst the Khāqānid family, Ubayd Allāh was the only person to successfully fulfill this role. Thus, Ubayd Allāh, who emerged from the Turks a fundamental element of the Sāmerrā Period, became the first turkish vizier in the Abbāsid history upon his appoinment. Due to his political intelligence and accounting skills, he successfully eliminated plans against him and served as a vizier for many years. Having served through two different caliph periods, his brightest one was during Caliph al-Mutawakkil's reign. During this period, he exerted his influence on Mutawakkil's decisions, especially alongside Fath b. Khāqān. The most significant of these decisions was the removal of al-Muntasir from the first heir apparent position and his replacement with al-Mu'tazz. The events that unfolded with al-Mu'tazz becoming the first heir apparent led to Mutawakkil's demise and plunged the state into irreversible events. Ubayd Allāh also served as vizier reign of Caliph Muʿtamid, because of his exceptional talent in accounting. However, the periods economic hardships, riots and strong opposition caused his efforts to be not as effective as they used to be during the al-Mutawakkil period. After Ubayd Allāh, his sons and grandchildren held many administrative positions with visier and scribe. However, they were dismissed from their duties shortly after, as they lacked the necessary qualifications for administrative tasks. After the time of Muhammad b. Ubayd Allāh, the institution of the vizierate was shaken and became unable to fulfill its functions.
Benzer Tezler
- Abbasi halifelerinin Büyük Selçuklu Sultanlarına verdiği unvan ve lâkaplar
He Great Seljuk of the Abbasi caliphs titles and titles given to his Sultan
MAKBULE DİLAN ÇETİN
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
TarihVan Yüzüncü Yıl ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ ABDURAHİM TUFANTOZ
- Büyük Selçuklular ve Irak Selçukluları'nda Dîvân-ı Âlâ
Dîvân-ı Âlâ In Great Seljuks and Iraq Seljuks
ÖZGÜR TOKAN
- Osmanlı Devleti'nde devşirme sistemi (Fatih Dönemi'nde Vezir-i Azamlar ve Zağanos Paşa)
The devshirme system in the Ottoman Empire (Grand Viziers and Zaganos Pasha during the reign of Mehmet the Conquerar)
YOUNGHEE LEE
- Abbâsîlerin ilk döneminde veliahtlık (750-847)
Heir to the throne for first period of Abbasids (750-847)
MUSTAFA HAVYAR
Yüksek Lisans
Türkçe
2012
TarihCumhuriyet Üniversitesiİslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ALİ AKSU
- Abbasîlerin ilk döneminde Mâverâünnehir
Transoxiana in the first period of the Abbasids
AYKUT ÖZBAYRAKTAR