Sağlıklı yetişkinlerin sürdürülebilir beslenme davranışları ile negatif ayak izi yanılsamasının değerlendirilmesi
Evaluation of sustainable nutrition behaviors and the negative footprint illusion in healthy adults
- Tez No: 953579
- Danışmanlar: PROF. DR. HİLAL YILDIRAN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Beslenme ve Diyetetik, Nutrition and Dietetics
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Gazi Üniversitesi
- Enstitü: Sağlık Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Beslenme ve Diyetetik Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 170
Özet
Bu çalışma, 19–64 yaş arası sağlıklı yetişkin bireylerde Negatif Ayak İzi Yanılsaması'nın (NAİY) deneysel olarak varlığını ortaya koymak ve bu bilişsel sapmanın sürdürülebilir beslenme davranışlarıyla olan ilişkisini değerlendirmek amacıyla, Nisan 2024–Ocak 2025 tarihleri arasında yürütülmüştür. Çalışmaya toplam 405 birey katılmıştır (229 kadın, 176 erkek; 39,08 ± 12,00 yıl). Katılımcılar rastgele olarak beş deney grubuna atanmış ve tüm gruplarda, deney grubuna özgü görseller dışında aynı anket formu uygulanmıştır. Deney Grubu 1 (n=80), yalnızca çizburger içeren yüksek çevresel etkili referans koşulunu temsil etmektedir. Grup 2 (n=85) ve Grup 3 (n=87)'te çizburgerin yanına sırasıyla sağlıklı (elma) ve sağlıksız (patates kızartması) bir ürün eklenmiştir. Grup 4 (n=75)'te köfte, salata ve ekmek kombinasyonu referans; hamburger test ürünü olarak sunulmuştur. Grup 5 (n=78)'te ise hamburger referans, aynı kombinasyon test ürünü olarak sunulmuştur. Katılımcıların çevresel etki algıları, her bir öğün kombinasyonuna ilişkin karbon ayak izi değerlendirme ölçeği üzerinden yapılan puanlamalar yoluyla ölçülmüş; bu puanlamalara dayanarak NAİY ve Ayak İzi Yanılsaması (AİY) analizleri gerçekleştirilmiştir. Bireylerin besin tüketim verileri yarı kantitatif Besin Tüketim Sıklığı Anketi (FFQ) aracılığıyla toplanmıştır. FFQ verileri kullanılarak karbon ayak izi, su ayak izi, arazi kullanımı ve enerji tüketimi olmak üzere dört çevresel gösterge belirlenmiş; bu göstergelerden bileşik bir sürdürülebilirlik puanı oluşturulmuştur. Ayrıca aynı veriler üzerinden bireylerin diyet kalitesi, Sağlıklı Yeme İndeksi-2020 (HEI-2020), Bitki Bazlı Diyet İndeksi (PDI), Sağlıklı Bitki Bazlı Diyet İndeksi (hPDI) ve Sağlıksız Bitki Bazlı Diyet İndeksi (uPDI) ile değerlendirilmiştir. Sürdürülebilir beslenmeye yönelik tutumlar, Sürdürülebilir Beslenmeye Yönelik Davranış Ölçeği (SBDÖ) aracılığıyla belirlenmiştir. Boy, vücut ağırlığı ve bel çevresi ölçümleri alınarak Beden Kütle İndeksi (BKİ) hesaplanmıştır. Grup 1'de algılanan ortalama karbon ayak izi 0,63 ± 0,14 olarak belirlenmiştir. Grup 2'de bu değer anlamlı şekilde azalmış (0,52 ± 0,17) ve katılımcıların %72,9'unda NAİY gözlenmiştir (p0,05). AİY gösteren bireylerde diyet kalitesi puanları anlamlı düzeyde daha düşük bulunmuştur: HEI-2020 için medyan 45,62 (38,64–59,63) iken, AİY göstermeyenlerde 61,04 (44,62–70,44); PDI için sırasıyla 32,53 (24,39–39,18) ve 42,17 (33,35–49,23); hPDI için ise 22,08 (14,86–28,77) ve 28,77 (23,62–34,71) bulunmuştur (tümü için p0,05). Sonuç olarak, NAİY'nin yalnızca çevre dostu etiketlerle değil; aynı zamanda sağlıklı olarak algılanan besinler aracılığıyla da tetiklenebileceği gösterilmiştir. Ayrıca, ortalama yanlılığından bağımsız biçimde yanılsamanın varlığı AİY kavramıyla açıklanmış ve literatüre özgün bir çerçeve sunulmuştur.
Özet (Çeviri)
This study was conducted between April 2024 and January 2025 to experimentally demonstrate the existence of the Negative Footprint Illusion (NFI) in healthy adults aged 19 to 64 years and to evaluate the relationship between this cognitive bias and sustainable dietary behaviors. A total of 405 individuals participated in the study (229 women, 176 men; 39,08 ± 12,00 years). Participants were randomly assigned to five different experimental groups, and the same questionnaire was administered to all participants, except for the group-specific visual stimuli. Experimental Group 1 (n = 80) represented the high-impact reference condition, which included only a hamburger. In Groups 2 (n = 85) and 3 (n = 87), a second item was added to the hamburger: a healthy item (apple) in Group 2, and an unhealthy item (French fries) in Group 3. In Group 4 (n = 75), a combination of grilled meatballs, salad, and bread served as the reference meal, while the hamburger was presented as the test item. In Group 5 (n = 78), the hamburger served as the reference, and the same combination was presented as the test meal. Perceived environmental impact was assessed using a carbon footprint rating scale applied to each meal combination. Based on these evaluations, analyses of NFI and Footprint Illusion (FI) were conducted. Participants' dietary intake data were collected using a semi-quantitative Food Frequency Questionnaire (FFQ). Based on these data, four environmental indicators were calculated: carbon footprint, water footprint, land use, and energy use. These indicators were combined into a composite sustainability score. Furthermore, diet quality was evaluated using the Healthy Eating Index–2020 (HEI-2020), the Plant-Based Diet Index (PDI), the Healthy Plant-Based Diet Index (hPDI), and the Unhealthy Plant-Based Diet Index (uPDI). Attitudes toward sustainable nutrition were assessed using the Behaviors Scale towards Sustainable Nutrition (BSSN). Height, body weight, and waist circumference measurements were taken to calculate Body Mass Index (BMI). The average perceived carbon footprint in Group 1 was 0.63 ± 0.14. In Group 2, this value significantly decreased (0.52 ± 0.17), and NFI was observed in 72.9% of participants (p0.05). Participants who exhibited FI had significantly lower diet quality scores: the median HEI-2020 score was 45.62 (38.64–59.63) compared to 61.04 (44.62–70.44) among those without FI; the PDI was 32.53 (24.39–39.18) vs. 42.17 (33.35–49.23); and the hPDI was 22.08 (14.86–28.77) vs. 28.77 (23.62–34.71) (all p0.05). In conclusion, the findings demonstrate that NFI can be triggered not only by eco-labels but also through food items perceived as healthy. Additionally, the presence of the illusion—independent of averaging bias—was conceptualized as the Footprint Illusion (FI), offering a novel theoretical contribution to the literature.
Benzer Tezler
- Yetişkinlerde sürdürülebilir beslenme davranışları ve diyet kalitesinin incelenmesi
Investigation of sustainable eating behaviors and diet quality in adults
GAMZE ALTINTAŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Beslenme ve DiyetetikAnkara ÜniversitesiBeslenme ve Diyetetik Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ASLI UÇAR
- Üniversite öğrencilerinde sürdürülebilir beslenme davranışının yeme ve vücut farkındalığı üzerindeki etkisi
The effect of sustainable nutrition behavior on eating and body awareness among university students
BUSE OBA
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
Beslenme ve Diyetetikİstanbul Aydın ÜniversitesiBeslenme ve Diyetetik Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ ÜLKÜ DEMİRCİ
- Yetişkinlerde sürdürülebilir beslenme bilgi düzeyinin ve Akdeniz diyetine uyumun değerlendirilmesi
The evaluation of sustainable nutrition knowledge level and adherence to the Mediterranean diet in adults.
SENANUR TÜTEN
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
Beslenme ve DiyetetikHasan Kalyoncu ÜniversitesiBeslenme ve Diyetetik Ana Bilim Dalı
PROF. DR. YASEMİN BEYHAN
- Online beslenme danışmanlığına prekonsepsiyonel dönemde başvuran kadınların beslenme bilgi düzeyleri ve sürdürülebilir beslenme farkındalığının değerlendirilmesi
Analysis of nutrition knowledge levels and sustainable nutrition awareness of women demand for online nutrition counseling in the preconceptional period
TÜLİN BALTA
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Beslenme ve DiyetetikKarabük ÜniversitesiGıda Toksikolojisi Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ YASEMİN ERSOY
- Yetişkin kadın bireylerin beslenme okuryazarlık düzeyleri ile sürdürülebilir ve sağlıklı yeme davranışları arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi
Evaluation of the relationship between nutrition literacy levels and sustainable and healthy eating behaviours of adult female individuals
AYCAN KILIÇ
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Beslenme ve DiyetetikLOKMAN HEKİM ÜNİVERSİTESİBeslenme ve Diyetetik Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SEVİNÇ YÜCECAN