Kentsel dönüşümün lokomotifi olarak Tuna ve Sava nehirleri – Belgrad kıyısının gelişim süreci
Danube and Sava rivers as locomotives of urban transformation – development process of the Belgrade coast
- Tez No: 955933
- Danışmanlar: DOÇ. DR. KIVANÇ ERTUĞAY
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Şehircilik ve Bölge Planlama, Urban and Regional Planning
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Akdeniz Üniversitesi
- Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Şehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 141
Özet
Bu tez çalışması, Belgrad şehrinin Tuna ve Sava nehirleriyle kurduğu tarihsel, mekânsal ve stratejik ilişkiyi inceleyerek, kıyı bölgelerinin kentsel dönüşüm süreçlerindeki rolünü analiz etmektedir. Temel amaç, Belgrad kıyı alanlarının tarihsel ve güncel plan belgeleri ışığında nasıl evrildiğini ortaya koymak ve bu süreci Tuna nehri kıyısında yer alan diğer başkentler – Viyana, Budapeşte ve Bratislava – ile karşılaştırarak, Belgrad'ın özgün pozisyonunu daha geniş bir Avrupa bağlamında değerlendirmektir. Araştırmada nitel analiz yöntemi benimsenmiş, Belgrad'ın 1923, 1950, 1972, 1985, 2003/2021 ve 2022/2041 yıllarına ait Genel Kentsel Planları sistematik olarak incelenmiştir. Bu belgelerde nehir kıyılarına atfedilen işlevler, mekânsal öncelikler ve önerilen müdahaleler analiz edilmiş, ayrıca Belgrade Waterfront, Lineer Park ve Dostluk Parkı gibi üç güncel proje mekânsal analizler ve görsel karşılaştırmalar aracılığıyla değerlendirilmiştir. Belgrad örneği, Viyana, Budapeşte ve Bratislava ile karşılaştırmalı olarak analiz edilmiş; bu analiz beş stratejik kriter çerçevesinde gerçekleştirilmiştir: kamusal alan organizasyonu, nehir-şehir entegrasyonu, sosyo-ekolojik yaklaşımlar, kültürel kimlik ve katılım. Söz konusu kriterler literatürden değil, doğrudan analiz edilen kent strateji belgelerinden türetilmiş ve bu yönüyle çalışmaya kuramsal ve uygulamalı özgünlük kazandırmıştır. Elde edilen bulgular, Belgrad kıyı şeridinin üç temel dönüşüm modeliyle şekillendiğini göstermektedir: yoğun yeniden yapılandırma (ör. Belgrade Waterfront), kademeli adaptasyon (ör. Donji Dorćol - Lineer Park) ve kamusal süreklilik (ör. Dostluk Parkı). Bu modeller, Belgrad'ın nehirle kurduğu çok katmanlı ilişkinin farklı mekânsal yansımalarını temsil etmektedir. Karşılaştırma analiz ise Belgrad'ın sahip olduğu güçlü fiziksel ve sembolik potansiyele rağmen, katılım mekanizmaları, stratejik plan bütünlüğü ve ekolojik duyarlılık gibi alanlarda diğer Tuna metropollerinin gerisinde kaldığını ortaya koymuştur. Bu çalışmanın özgünlüğü, yalnızca fiziksel mekânın değil, aynı zamanda kolektif hafıza, kültürel kimlik, yönetişim biçimleri ve toplumsal katılımın da planlama analizine dahil edilmesinde yatmaktadır. Ayrıca, mekânsal analizlerin görsel verilerle desteklenmesi ve özel olarak geliştirilen grafikle dönüşüm modellerinin zamansal-fonksiyonel yansımalarının gösterilmesi, çalışmanın uygulanabilirliğini artırmıştır. Tez, hem teorik hem de pratik açıdan katkı sunmayı hedeflemektedir. Kuramsal olarak, kamusal alan kuramı, kültürel peyzaj, sürdürülebilir kent kuramı ve ekosistem hizmetleri gibi yaklaşımlarla ilişkili çok boyutlu bir tartışma ortaya konmuştur. Pratik olarak ise, Türkiye'deki kıyı kentleri (ör. İstanbul, İzmir, Mersin) ile Sırbistan'daki karar vericiler ve kent plancıları için mekânsal strateji geliştirme, katılımcı planlama ve sürdürülebilir dönüşüm açısından referans teşkil edebilecek öneriler sunulmuştur. Bununla birlikte, bazı belge ve projelere erişimin sınırlı olması, ayrıca projelerin henüz tamamlanmamış olması, çalışmanın belli kısıtlarını oluşturmaktadır. Gelecekte yapılacak çalışmalar, daha fazla örnek alan, kullanıcı görüşleri ve uzaktan algılama gibi dijital araçlarla zenginleştirilebilir. Sonuç olarak, bu tez, nehirlerin yalnızca doğal kaynaklar değil, aynı zamanda kolektif hafızayı taşıyan, stratejik planlamayı yönlendiren ve kent kimliğini yeniden kuran mekânlar olduğunu ortaya koymaktadır. Bu bağlamda çalışma, Belgrad özelinde geliştirilmiş olsa da, tüm kıyı kentleri için uygulanabilir, karşılaştırmalı ve bütüncül bir model sunmaktadır.
Özet (Çeviri)
This thesis examines the historical, spatial, and strategic relationship between the city of Belgrade and the Danube and Sava rivers, analyzing the role of waterfronts in urban transformation processes. The main objective is to trace the evolution of Belgrade's waterfront zones through both historical planning documents and contemporary urban projects, and to evaluate this process in comparison with other Danube capitals - Vienna, Budapest, and Bratislava - in order to position Belgrade within a broader European context. A qualitative research methodology was adopted. The General Urban Plans of Belgrade from the years 1923, 1950, 1972, 1985, 2003/2021, and 2022/2041 were systematically analyzed, focusing on the functions attributed to riverbanks, spatial priorities, and proposed interventions. In addition, three recent projects-Belgrade Waterfront, the Linear Park, and the Park of Friendship-were evaluated through spatial analyses and visual comparisons. Belgrade was then compared with Vienna, Budapest, and Bratislava based on five strategic criteria: public space organization, river-city integration, socio-ecological approaches, cultural identity, and participatory governance. These criteria were not derived from literature but were formulated based on the content of actual strategic documents, which lends both theoretical and practical originality to the research. The findings indicate that the transformation of Belgrade's riverfront has followed three main spatial models: intensive restructuring (e.g., Belgrade Waterfront), gradual adaptation (e.g., Donji Dorćol-Linear Park), and public continuity (e.g., Park of Friendship). These models reflect different spatial articulations of the city's complex relationship with its rivers. The comparative analysis reveals that although Belgrade holds strong physical and symbolic potential, it lags behind its Danube counterparts in areas such as participatory planning, strategic coherence, and ecological awareness. The originality of this study lies in the integration of physical space with aspects of collective memory, cultural identity, governance frameworks, and public participation. The use of visual materials and the development of a custom transformation model to illustrate temporal and functional shifts further enhance the applicability of the findings. The thesis aims to contribute both theoretically and practically. On the theoretical level, it engages with multi-dimensional frameworks such as public space theory, cultural landscape theory, sustainable urbanism, and ecosystem services theory. Practically, the study provides spatial strategy insights that can serve as a reference for urban planners and decision-makers in both Turkey (e.g., in coastal cities like Istanbul, İzmir, and Mersin) and Serbia. Nevertheless, some limitations emerged due to the unavailability of certain plans or the incomplete implementation of current projects. Future research could be expanded through a larger sample of case studies, inclusion of stakeholder perspectives, and digital tools such as remote sensing and GIS technologies. In conclusion, this thesis demonstrates that rivers are not only natural resources but also carriers of collective memory, drivers of strategic planning, and frameworks for redefining urban identity. Although developed through the specific case of Belgrade, the research offers a comparative and integrative model applicable to river cities globally.
Benzer Tezler
- İstanbul ilinde 6306 sayılı Kanun kapsamında uygulanan kentsel dönüşüm faaliyetlerinde kullanılan kamu kaynakları üzerine bir değerlendirme
An assessment of the public resources used in the urban transformation activities under the Law no 6306 in Istanbul
ÖMER FARUK ÇINAR
Yüksek Lisans
Türkçe
2017
İnşaat MühendisliğiDüzce Üniversitesiİnşaat Mühendisliği Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. RIFAT AKBIYIKLI
- Türkiye'de kentsel dönüşüm politikaları ve finansman modelleri
Urban transformation policies and financing models in Turkey
AYÇA DOĞANER
- Neoliberal dönemde kentsel mekânların tüketimi: Küresel kent kurgusu örneği olarak Karaköy
The consumption of urban spaces in the neoliberal period: Karaköy as an example of global urban fiction
BURCU AKSU
Yüksek Lisans
Türkçe
2021
SosyolojiÜsküdar ÜniversitesiMedya ve Kültürel Çalışmalar Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ CEM TUTAR
- Parsel bazında kentsel dönüşümün alışveriş caddelerine etkileri: Bağdat Caddesi örneği
The effects of parcel based urban renewal on high streets: Bağdat Street case
RABİA KURBAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
Şehircilik ve Bölge Planlamaİstanbul Teknik ÜniversitesiGayrimenkul Geliştirme Ana Bilim Dalı
PROF. DR. EMİNE FERHAN GEZİCİ KORTEN
- Kentsel dönüşüm kaynaklı çevresel kirlilik analizi ile inşaat ve yıkıntı atıklarının taşınımı, geri kazanımı ve bertarafının planlanması: İstanbul Kadıköy ilçesi örneği
Based on urban transformation environmental pollution analysis with transport, recovery and disposal of planning of construction and demolition wastes: Istanbul Kadikoy case study
MELDA KARADEMİR
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
Çevre MühendisliğiYıldız Teknik ÜniversitesiŞehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. BUKET AYŞEGÜL ÖZBAKIR