III. Osman ve III. Mustafa dönemi İstanbul'da imar faaliyetleri
Building activities in Istanbul during the Osman III and Mustafa III periods
- Tez No: 956262
- Danışmanlar: PROF. DR. NUR URFALIOĞLU
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Mimarlık, Architecture
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Yıldız Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Mimarlık Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Mimarlık Tarihi ve Kuramı Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 508
Özet
18. yüzyıl, geleneksel Osmanlı tarih yazımında çoğunlukla ekonomik ve siyasî parametreler üzerinden kalıplaşmış biçimde ele alınsa da, son dönem araştırmalar farklı yaklaşımlar sunarak bu dönemin mimarlık tarihi açısından özgünlüğüne işaret etmektedir. Bu çalışma, özellikle 1754–1774 yılları arasındaki III. Osman ve III. Mustafa dönemlerinde, saray çevresinden gelen bânilerin (padişah, sadrazam ve hanım sultanlar) İstanbul'daki imar faaliyetleri üzerinden Osmanlı Mimarisinin klasik dönemden Batı etkilerine geçiş sürecini kapsamlı biçimde analiz etmektedir. Bu bağlamda, tez beş bölümden oluşmaktadır: Giriş bölümünde literatür özeti, amaç, kapsam ve yöntem açıklanmış; ikinci bölümde Osmanlı mimarlığının başlangıcından 18. yüzyıla kadar olan gelişimi ve imar sisteminin temel kurumları (Vakıf Sistemi, Ehl-i Hıref Teşkilatı, Hassa Mimarlar Ocağı) tarihsel arka plan olarak sunulmuştur. Üçüncü bölümde, III. Osman ve III. Mustafa dönemlerine ait yapıların katalog çalışmaları hazırlanmış; dördüncü bölümde ise bu yapıların karşılaştırmalı değerlendirmeleri ve dönem bânilerinin mimarlık tarihine katkıları tartışılmıştır. Son bölümde, elde edilen bulgular ışığında sonuç ve öneriler sunulmuştur. Araştırma bulguları, 18. yüzyıl Osmanlı Mimarisinde Batı kökenli Barok ve Rokoko üsluplarının, geleneksel mimari kalıplarla harmanlanarak benimsendiğini; bu sentezin yapı tipleri, süsleme detayları ve cephe düzenlemeleri düzeyinde somut etkiler yarattığını göstermektedir. Saraylı bânilerin desteğiyle gerçekleştirilen imar faaliyetleri, yalnızca mimari estetiğin yenilenmesinde değil, aynı zamanda toplumsal ve kültürel işlevlerin yeniden yorumlanmasında da kritik rol oynamıştır. Bu yapılar, işlevlerinin ötesinde ideolojik ve prestij unsurlarını da barındırarak, bânilik kurumunun toplumsal dayanışmayı ve devletin meşruiyetini pekiştirmedeki etkisini ortaya koymaktadır. Bu dönemlerdeki yapılar hem fonksiyonel ihtiyaçlara yanıt vermiş hem de kent dokusunda yeni bir estetik anlayışın yerleşmesine katkı sağlamıştır. Tezde elde edilen veriler, III. Osman döneminde kısa süreli ancak yoğun imar faaliyetlerinin klasik plan ve düzenlemelerden sapmadan devam ettiğini; bununla birlikte, Nuruosmaniye Camii gibi büyük ölçekli yapılarda da Batı etkilerine dair izlerin bu dönemde ortaya çıkmaya başladığını göstermektedir. III. Mustafa döneminde ise, imar faaliyetlerinin hem sayıca hem de çeşitlilik bakımından artış gösterdiği, yapıların fonksiyonel ve estetik yönlerinin Batı üslubuyla daha belirgin biçimde sentezlendiği ve yeni yapı türlerinin ortaya çıktığı belirlenmiştir. Ayrıca, 1766 depremi sonrası gerçekleştirilen onarım ve yeniden inşa çalışmaları ve mimari üretimin sürekliliğini sağlarken Batı etkilerinin pekişmesine ve kent dokusunun modernleşmesine katkıda bulunmuştur. Sonuç olarak bu tez, 18. yüzyıl Osmanlı Mimarisini, saraylı bânilerin İstanbul'daki imar faaliyetleri aracılığıyla şekillenen, klasik dönemden Batı etkilerine geçişin belirginleştiği, geleneksel değerlerin Avrupa üsluplarıyla sentezlendiği ve bu sentezin dönemin mimari, toplumsal ve kültürel dönüşümlerini yansıttığı çok katmanlı bir süreç olarak incelemektedir.
Özet (Çeviri)
The eighteenth century has tended to be examined within Ottoman historiography through rigid economic and political frameworks. However, recent studies offer alternative perspectives that emphasise the uniqueness of this period in architectural history.This study provides a comprehensive analysis of the transition from the classical period to Western influences in Ottoman architecture, with a focus on the building activities in Istanbul during the reigns of Osman III and Mustafa III (1754–1774). These activities were commissioned by imperial patrons/bânis such as the sultan, grand vizier, and female sultan. The dissertation is divided into five chapters. The introduction provides a literature review, outlines the research aims, scope, and methodology. The second chapter provides the historical background, examining the development of Ottoman architecture from its origins to the eighteenth century and outlining the foundational institutions of the building system, including the waqf system, the ehl-i hiref organization, and Ottoman Guild of Architects (Hassa Mimarlar Ocağı). The third chapter, comprises a catalogue of building activities during the reigns of Osman III and Mustafa III. The fourth chapter provides a comparative evaluation of these building activities, discussing the contributions of contemporary patrons to the historiography of architecture. The final chapter of this study presents the main conclusions and recommendations in terms of the research results. The research findings show that 18th-century Ottoman architecture adopted the Western Baroque and Rococo styles by blending them with traditional architectural patterns, and that this synthesis created visible effects at the level of building types, ornamental details and façade arrangements. The building activities carried out with the support of the imperial patrons played a critical role not only in the renovation of architectural aesthetics, but also in the reinterpretation of social and cultural functions. The analysis reveals that by incorporating ideological and prestige dimensions that extend beyond their functional purpose, these buildings serve to underscore the profound influence of the institution of bânis in reinforcing social solidarity and the legitimacy of the state. The buildings of these periods were designed to meet practical requirements and also contributed to the establishment of a new aesthetic understanding in the urban context. The results obtained in the thesis demonstrate that during the reign of Osman III, short-term yet intensive construction activities continued in accordance with classical plans and arrangements; however, traces of Western influences began to emerge in large-scale buildings such as the Nuruosmaniye Mosque. During the reign of Mustafa III, it was determined that there was an increase in the number and variety of construction activities, and that the functional and aesthetic aspects of the buildings were synthesised with the Western style more distinctly. New building types also emerged. In addition, the 1766 earthquake and the subsequent reconstruction and repair activities, as well as the ongoing architectural production, played a pivotal role in the adoption of Western influences and the modernisation of the urban fabric. Consequently, this dissertation examines 18th-century Ottoman architecture as a multi-layered process shaped by the building activities of the imperial patrons/bânis in Istanbul. In this setting, the transition from the classical period to Western influences is particularly evident, with traditional values synthesised with European influences. This synthesis reflects the architectural, social and cultural transformations of the period.
Benzer Tezler
- 18. yüzyıl'da Osmanlı İmparatorluğu'nda Batılılaşma dönemi ve bir 18. yüzyıl örneği: Üsküdar Ayazma Külliyesi
The General view of the Ottoman Empire architectura for the 18th century and a sample Üsküdar Ayazma Hall Buildings
MERYEM ELİF ÇELEBİ
Yüksek Lisans
Türkçe
2004
MimarlıkYıldız Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FÜSUN ALİOĞLU
- Özdemiroğlu Osman Paşa ve Dönemi: 1527-1585
Özdemiroğlu Osman Paşa and his reing: 1527-1585
REYHAN ŞAHİN ALLAHVERDİ
Doktora
Türkçe
2012
TarihMimar Sinan Güzel Sanatlar ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ABDÜLKADİR ÖZCAN
- Anadolu'da Lale Devri mimarisi (İstanbul dışı örnekler üzerine bir araştırma)
Tulip Era architecture in Anatolia (A study on examples outside of Istanbul)
ERKAN ATAK
Doktora
Türkçe
2014
Sanat TarihiÇanakkale Onsekiz Mart ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ALİ OSMAN UYSAL
- Barut ve Tabya: Rönesans mimarisi bağlamında Fatih Sultan Mehmed kaleleri
Başlık çevirisi yok
H. BURCU ÖZGÜVEN