Neden sahte haberlerin ağına düşüyoruz? sahte haberlere inancın bilişsel, kimliksel, toplumsal ve kültürel temelleri
Why we fall for fake news? cognitive, identity, social and cultural foundations of belief in fake news
- Tez No: 957189
- Danışmanlar: PROF. DR. İNCİ BOYACIOĞLU BAL, DOÇ. DR. ONURCAN YILMAZ
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Psikoloji, Psychology
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Dokuz Eylül Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Psikoloji Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Psikoloji Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 286
Özet
Tezde bireyleri bilgi düzensizliklerine karşı zayıf ve dirençli kılan sosyal psikolojik mekanizmaların aydınlatılması amacıyla literatürde öne çıkan alternatif kuramsal çerçevelerin görgül temelleri ve sınır koşulları araştırılmıştır. Güdülenmiş Muhakeme ve Analitik Muhakeme yaklaşımlarının beklentilerinden hareketle, sosyal kimlik motivasyonlarının ve bilişsel stil farklılıklarının dezenformasyon içerikli haberlere yönelik değerlendirmeleri nasıl şekillendirdiği incelenmiştir. ABD ve Türkiye örneklemleriyle yürütülen üç çalışmada; farklı haber temalarına (mülteciler, siyaset ve futbol) ve kimlik türlerine (ulusal, politik ve taraftarlık) odaklanılarak kimlik faktörlerinin ve derin düşünme stilinin sahte haberlere inanç, sahte haber paylaşım niyeti ve gerçek/sahte haber arasında ayrım performansı çıktılarıyla ilişkileri korelasyonel ve deneysel desenlerde test edilmiştir. Tezin bulguları, kimlik motivasyonlarının yanlılığı güçlendiren bir unsur olarak öne çıktığını ve kimlik lehine sahte haberlere daha yüksek inançla ve bu haberlerin sosyal medyada daha fazla paylaşılmasıyla ilişkili olduğunu göstermiştir. Öte yandan, kimlik belirginliğinin ve kimlik aidiyetlerinin her haber teması ve kimlik türü için doğrudan yanlılık yaratmadığı, kimlik motivasyonlarının içgrupla özdeşleşme düzeylerine bağlı olarak haber değerlendirmelerini etkilediği tespit edilmiştir. Bununla birlikte, derin düşünme stilinin spesifik kimliklerde ve bağlamsal koşullarda bireyleri dezenformasyona karşı dirençli kılabildiği bulunmuştur. Derin düşünmenin, ABD'li Demokratların sahte haber paylaşım niyetlerini azalttığı ve özellikle kurumlara güven, algılanan adaletsizlik, kültürel benlik kurgusu gibi kültürel/toplumsal faktörlere göre etki gücünün farklılaşabildiği gözlenmiştir. Sonuç olarak, bilgi düzensizliklerine ilişkin sosyal psikolojik dinamikleri açıklayabilmek için, sosyal kimlik ve bilişsel stil faktörlerini kültürel/toplumsal bağlam içinde ele alan, farklı analiz düzeylerinden olguları etkileşimci bir perspektifle sentezleyen bütüncül bir kuramsal çerçeveye ihtiyaç duyulduğu anlaşılmıştır. Tez kapsamında gerçekleştirilen çalışmaların, dezenformasyonla mücadelede kullanılabilecek sosyal psikolojik aşılama uygulamalarının geliştirilmesine katkılar sunacağı değerlendirilmiştir.
Özet (Çeviri)
The empirical foundations and boundary conditions of alternative theoretical frameworks were investigated to clarify the social psychological mechanisms underlying vulnerability and resistance to information disorder. Building on the Motivated Reasoning and Reflective Reasoning approaches, this thesis examined how social identity motivations and cognitive style differences shape assessments of disinformation. Three studies with samples from the US and Turkey, focusing on various news themes (refugees, politics, and football) and identity types (national, political, and fan identities), tested the relationships among identity factors, reflective thinking, and outcomes such as belief in fake news, intention to share fake news, and truth discernment performance using correlational and experimental designs. Results indicated that identity motivations reinforce bias, increasing belief in and sharing of identity-consistent fake news. However, identity salience and identification did not induce bias across all news themes and identity types; instead, their effects depended on levels of ingroup identification. Additionally, it was found that reflective thinking can make individuals resistant to disinformation in specific identities and contextual conditions. Reflective thinking fostered resistance to disinformation, reducing the intention of US Democrats to share fake news, and its impact varied depending on cultural/social factors such as trust in institutions, perceived injustice, and self-construal. In conclusion, the findings underscore the necessity of a comprehensive theoretical framework that integrates social identity and cognitive style factors within cultural/social contexts and synthesizes phenomena across different explanation levels from an interactionist perspective. The thesis contributes theoretically and empirically to the development of social psychological inoculation strategies for combating disinformation.
Benzer Tezler
- Securitization of fake news
Sahte haberlerin güvenlikleştirilmesi
MEHMET MERT ERGÜL
Yüksek Lisans
İngilizce
2020
Uluslararası İlişkilerOrta Doğu Teknik ÜniversitesiUluslararası İlişkiler Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ ŞERİF ONUR BAHÇECİK
- Hybrid deep learning model for automatic fake news detection
Başlık çevirisi yok
OTHMAN ARAF HANSHAL HANSHAL
Doktora
İngilizce
2022
Bilgisayar Mühendisliği Bilimleri-Bilgisayar ve KontrolAltınbaş ÜniversitesiElektrik ve Bilgisayar Mühendisliği Ana Bilim Dalı
PROF. DR. OSMAN NURİ UÇAN
- Derin öğrenme algoritmaları ile Türkçe dilinde sahte haber tespiti
Detecting fake news in Turkish with deep learning algorithms
SÜLEYMAN GÖKHAN TAŞKIN
Doktora
Türkçe
2020
Bilgisayar Mühendisliği Bilimleri-Bilgisayar ve KontrolSüleyman Demirel ÜniversitesiBilgisayar Mühendisliği Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ECİR UĞUR KÜÇÜKSİLLE
DR. ÖĞR. ÜYESİ KAMİL TOPAL
- Dijital ortamda yayınlanan yalan haberin, kişilere ve markalara olan etkisi
Influence of fake news published on digital media to people and brands
EZEL MERİN NALBANTOĞLU
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
İletişim Bilimleriİstanbul Bilgi ÜniversitesiPazarlama İletişimi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. KAAN VARNALI
- Disinformation in the post-truth era: A comparative analysis of the European Union, Türkiye and Brazil's instruments and practices for combating online disinformation
Hakikat sonrası çağda dezenformasyon: Avrupa Birliği, Türkiye ve Brezilya'nın çevrim içi dezenformasyonla mücadeleye yönelik araç ve pratiklerinin karşılaştırmalı analizi
İREM ŞARDAŞLAR
Yüksek Lisans
İngilizce
2025
HukukAnkara ÜniversitesiLatin Amerika Çalışmaları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. BESİME PINAR ÖZDEMİR