Tanzimat dönemi Osmanlı İmparatorluğu'nda siyasal adalet kavramının dönüşümü
The transformation of the concept of political justice in the Ottoman Empire during the Tanzimat period
- Tez No: 958197
- Danışmanlar: DOÇ. DR. HAKAN YÜCEL
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Felsefe, Siyasal Bilimler, Tarih, Philosophy, Political Science, History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Galatasaray Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Siyaset Bilimi Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 315
Özet
Bu tez, Tanzimat Dönemi Osmanlı İmparatorluğu'nda siyasal adalet kavramının dönüşümünü incelemektedir. Tezin odaklandığı tarihsel dönem, 1839'da ilan edilen Tanzimat Fermanı'yla başlar, Kanun-i Esasi'nin ilan edildiği dönemi ve Kanun-i Esas-i metnini inceleyerek sona erer. Bu dönem içerisinde tezin konusuyla bağlantılı olarak Islahat Fermanı, Ceza Kanunnameleri, Arazi Kanunnamesi gibi tarihi önem arz eden belge ve kanunlar ele alınır. Tanzimat'ın siyasal hedeflerine ulaşması için kurulan Meclis-i Vala ve sonrasında bu meclisin devamı niteliğindeki Meclis-i Tanzimat bu çerçevede incelenir. Tez, Tanzimat dönemindeki bu gelişmeleri adalet ve eşitlik kavramları üzerinden irdeler. Adalet kavramı, imparatorluğun siyasi yapısında oldukça belirleyici bir kavramdır. Bu kavramın dönüşümü, aynı zamanda Tanzimat döneminde görünür hale gelen eşitlik kavramıyla bir ilişkisellik içinde işlenir. Bu kavramların dönüşümü, disiplinler arası bir yöntemle incelenir. Tez, bu bağlamda siyaset felsefesi, hukuk ve tarih alanlarından yararlanarak adalet ve eşitlik kavramının dönüşümünü açıklar. Bu tez, Tanzimat dönemi (1839-1876) Osmanlı İmparatorluğu'nda adalet ve eşitlik kavramlarının dönüşümünü, siyaset felsefesi, hukuk çalışmaları ve tarihsel analizleri bir araya getiren disiplinler arası bir yaklaşımla incelemektedir. Temel odak, bu kavramların Osmanlı bağlamında nasıl yeniden yorumlandığı ve uygulandığını anlamak için Aristoteles ve Hegel'in felsefi çerçevelerinin uygulanmasındadır. 1839 Tanzimat Fermanı, Osmanlı tarihinde ıslahatların ulaştığı evre açısından büyük bir simgesel öneme sahiptir. Tanzimat Fermanı; tebaasına üç konuda siyasal taahhüt veriyordu. Bu üç alan; can, mal, ırz ve namusun korunmasına yönelik taahhütlerdi. Bu üç temel hak; farklı siyasal hukuki kaynakların üzerinde uzlaştığı haklardır. İslam hukuk geleneği, bu üç temel hakkı tarih boyunca en temel haklar olarak görmüştür. Bundan dolayı Osmanlı İmparatorluğu'nun siyasi hukuki geleneğinde bu üç hak, köklü bir geçmişe sahip hak türüdür. İmparatorluk'ta siyasal sistemin temelini oluşturan“adalet dairesi”bu temel hakların korunmasını, sistemin sürekliliğin ayrılmaz parçası sayar. Tebaanın refahı, bu hakların bir engelle karşılaşmadan devam etmesine bağlıdır. Tanzimat dönemi, Avrupa'da meydana gelen devrimlerin etkisini güçlü şekilde sürdürdüğü bir döneme denk gelir. Avrupa'daki devrimler, birey ve bireyin ayrılmaz parçası olarak can, mülkiyet, güvenlik ve özgürlük haklarını siyasi hukuki sistemin doğasına yerleştiriyordu. Osmanlı'nın siyasi hukuki yapısının ayrılmaz parçası olan bu üç hak türünün işleyişi, İmparatorluk güç kaybettikçe kamu otoritesi tarafından korunması zorlaşmıştı. Diğer taraftan devrimlerin ve insan hakları bildirgelerinin harekete geçirdiği bu üç hak türünün modern doğal hak formunda yayılması Osmanlı İmparatorluğu'nun içinde bulunduğu zor durumla örtüşmesi üzerine Tanzimat, bu üç siyasi hukuki hak türüne yönelik vaatlerini imparatorluğun temel politikası haline getirerek devletin yapısını yeniden üretme ve kamu otoritesini tesis etme amacı gütmüştü. Birden fazla disiplinden yararlanarak adalet ve eşitliğin bu haklar bağlamında nasıl dönüştüğünü göstermek bu tezin temel amaçlarındandır. Konuyu siyaset felsefesi açısından değerlendirmek için dağıtıcı adalet, düzeltici adalet, hak, yasa, öznel ve nesnel hak kavramlarını, Aristoteles'in ve Hegel'in çalışmalarından yola çıkarak felsefi bir zemin sunduk. Felsefe aracılığıyla kavramsallaştırma imkânı elde ettiğimiz bu kavramları Tanzimat döneminde çıkan fermanlara, kanunnamelere, yasal metinlere uyguladık. Aristoteles'in adaleti aşırılar arasında bir orta yol olarak gören anlayışı ve orantıya yaptığı vurgu, Osmanlı yönetim anlayışıyla uyum göstermektedir. Onun, yasal adalet ve etik adalet ayrımı, Tanzimat'ın hukuki modernizasyon ve ahlaki yenilenme çift amacının paralelliklerini ortaya koymaktadır. Aristoteles'in dağıtıcı ve düzeltici adalet sınıflandırması, Osmanlı'nın mülkiyet hakları, vergi sistemi ve ceza adaletindeki uygulamalarına uyarlanmıştır. Hegel'in felsefesi, Tanzimat'ın tarihsel gelişim sürecindeki diyalektik yerini konumlandırmasıyla analizi zenginleştirmektedir. Hegel'in“nesnel tin”kavramı, Tanzimat'ın bireysel ve toplumsal hakları uyumlu bir hukuk sistemi içinde birleştirme çabasını anlamak için bir çerçeve sunmaktadır. Çalışma, Tanzimat reformlarını tarihsel ve felsefi bir bağlamda ele alarak 1776 Virginia Haklar Bildirgesi ve 1789 İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi gibi Avrupa'nın kritik kilometre taşlarıyla karşılaştırmaktadır. Bu belgeler, Tanzimat'a doğal haklar ve hukuk devleti ilkelerini tanıtarak etkide bulunmuştur. Analiz, Osmanlı reformlarının bu fikirleri imparatorluğun benzersiz tarihsel ve kültürel bağlamına uyarlama şekillerini incelemektedir. Karşılaştırma, Batı hukuki ilkelerinin seçici adaptasyonunu vurgulamakta ve bu tür alıntıların fırsatları ile sınırlarını gözler önüne sermektedir. Adalet, eşitlik ve hukuk reformlarının nasıl kavramsallaştırıldığı ve uygulandığı incelenerek geleneksel İslam yönetimi ile modern hukuki-siyasal yapılar arasındaki boşluğu doldurmak amaçlanmıştır. Tanzimat reformlarının uygulanması önemli engellerle karşılaşmıştır. Eşitlik ve adalet vaadi, derin bir şekilde tabakalaşmış bir toplumun gerçeklikleri ve geleneksel hukuki çerçeve ile sık sık çatışmıştır. Merkezi otorite ile yerel otonomi arasındaki çatışma, gayrimüslim tebaanın hukuk sistemine entegrasyonu ve İslami ve Avrupa hukuki normlarının uzlaştırılması gibi ana gerilimler ele alınmıştır. Bu zorluklar, modernizasyonu takip ederken çift bir hukuki mirasta yol almanın karmaşıklığını ortaya koymaktadır. Bu tez, Tanzimat reformlarının gelenek ve modernite, evrenselcilik ve tikelcilik, hukuk ve ahlak arasındaki müzakereyi temsil ettiğini savunmaktadır. Aristoteles ve Hegel'in felsefi çerçeveleri kullanılarak Osmanlı hukuki modernizasyonunun entelektüel ve pratik boyutlarına ışık tutulmaktadır. Tanzimat'ın mirası, çeşitli hukuki, kültürel ve felsefi gelenekleri birleştiren şekilde adalet ve eşitliği yeniden hayal etme çabasında yatmaktadır.
Özet (Çeviri)
This thesis examines the transformation of the concept of political justice in the Ottoman Empire during the Tanzimat Period. The historical period in focus begins with the declaration of the Tanzimat Edict in 1839 and ends with the examination of the period when the Kanun-i Esasi (Ottoman Constitution) was proclaimed, including an analysis of its text. Within this timeframe, historically significant documents and laws such as the Islahat Edict, Penal Codes, and Land Code are discussed in connection with the subject of the thesis. The Meclis-i Vala, established to achieve the political objectives of the Tanzimat, and subsequently the Meclis-i Tanzimat, which succeeded it, are analyzed within this framework. The thesis scrutinizes these developments in the Tanzimat period through the lens of the concepts of justice and equality. The concept of justice, a pivotal notion in the political structure of the empire, is studied in relation to the concept of equality, which became more visible during the Tanzimat period. These transformations are analyzed using an interdisciplinary approach. In this context, the thesis draws on political philosophy, law, and history to explain the transformation of the concepts of justice and equality. This thesis explores the transformation of the concepts of justice and equality during the Tanzimat period (1839–1876) in the Ottoman Empire through an interdisciplinary approach combining political philosophy, legal studies, and historical analysis. The central focus is the reinterpretation and application of these concepts within the Ottoman context, employing the philosophical frameworks of Aristotle and Hegel. The Tanzimat Edict of 1839 holds great symbolic importance in Ottoman history as a milestone in reform efforts. The Edict provided three political commitments to its subjects: the protection of life, property, and honor. These three fundamental rights were agreed upon across various political and legal traditions. Islamic legal tradition had long regarded these three rights as the most fundamental. Consequently, these rights have a deep-rooted history in the Ottoman Empire's political and legal tradition. The“circle of justice,”which formed the foundation of the political system in the empire, considered the protection of these fundamental rights an inseparable part of the system's continuity. The welfare of the subjects depended on the unhindered realization of these rights. The Tanzimat period coincided with a time when the revolutionary movements in Europe had a strong influence. These revolutions embedded the rights of the individual-life, property, security, and freedom-as inseparable components of political and legal systems. The functioning of these three fundamental rights, integral to the Ottoman political and legal structure, became increasingly difficult for public authority to protect as the empire weakened. On the other hand, the spread of these three rights, driven by revolutions and declarations of human rights, in their modern natural rights form, coincided with the empire's difficult circumstances. Consequently, the Tanzimat aimed to make these three political and legal rights the cornerstone of its fundamental policy, seeking to restructure the state and establish public authority. One of the primary objectives of this thesis is to demonstrate, through multiple disciplines, how justice and equality transformed within the framework of these rights. To evaluate the subject from a political philosophy perspective, the concepts of distributive justice, corrective justice, rights, law, and subjective and objective rights were philosophically grounded, drawing on the works of Aristotle and Hegel. These concepts, conceptualized through philosophy, were applied to edicts, codes, and legal texts issued during the Tanzimat period. Aristotle's understanding of justice as a mean between extremes and his emphasis on proportionality align with the Ottoman administrative approach. His distinction between legal and ethical justice reveals the dual objective of legal modernization and moral renewal pursued by the Tanzimat. Aristotle's classification of distributive and corrective justice is adapted to the Ottoman practices concerning property rights, taxation, and criminal justice. Hegel's philosophy enriches the analysis by situating the Tanzimat in its dialectical historical development. His concept of the“objective spirit”provides a framework for understanding the Tanzimat's efforts to integrate individual and communal rights into a harmonious legal system. The study examines the Tanzimat reforms in a historical and philosophical context by comparing them with European milestones such as the 1776 Virginia Declaration of Rights and the 1789 French Declaration of the Rights of Man and Citizen. These documents introduced principles of natural rights and the rule of law, influencing the Tanzimat. The analysis explores how Ottoman reforms adapted these ideas to the empire's unique historical and cultural context. This comparison highlights the selective adaptation of Western legal principles, demonstrating both the opportunities and limitations of such appropriations. By examining how justice, equality, and legal reforms were conceptualized and implemented, the thesis aims to bridge the gap between traditional Islamic governance and modern legal-political structures. The implementation of the Tanzimat reforms faced significant challenges. The promise of equality and justice frequently clashed with the realities of a deeply stratified society and the traditional legal framework. The thesis addresses key tensions, such as the conflict between centralized authority and local autonomy, the integration of non-Muslim subjects into the legal system, and the reconciliation of Islamic and European legal norms. These challenges highlight the complexities of navigating a dual legal heritage while pursuing modernization. This thesis argues that the Tanzimat reforms represent a negotiation between tradition and modernity, universalism and particularism, and law and morality. By utilizing the philosophical frameworks of Aristotle and Hegel, it sheds light on the intellectual and practical dimensions of Ottoman legal modernization. The legacy of the Tanzimat lies in its efforts to reimagine justice and equality by integrating diverse legal, cultural, and philosophical traditions.
Benzer Tezler
- 1908-1912 Osmanlı Mebusan Meclisi'nde Balkan mebuslarının meclis faaliyetleri
Activities of the First Ottoman Parliament at Balkans between 1908-1912
MURAT MORKOÇ
- Osmanlı'da liberalizm düşüncesi
The ideas of liberalism in the Ottoman
KANAN KHAMİYEV
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Kamu YönetimiKarabük ÜniversitesiKamu Yönetimi Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. UTKU AYBUDAK
- Tanzimat reformları ve İtalyanlar (1838-1876)
Relation between İtaly and Ottoman Empire during Tanzimat period
CONSUELO EMILJ MALARA
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
TarihHacettepe ÜniversitesiTarih Bilim Dalı
PROF. DR. MEHMET VELİ SEYİTDANLIOĞLU
- Tanzimat Dönemi fikir ve düşünce hayatının mimari alana yansıması
The reflection of ideals and thoughts of the Tanzimat (Constitutional reforms realized by the Ottoman empire) period on architectural fields
GEVHER ACAR
Doktora
Türkçe
2000
Sanat TarihiMimar Sinan Güzel Sanatlar ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ZEKİ SÖNMEZ
- Cebel-i Lübnan Nizamnamesinin Osmanlı Dönemi Lübnan idari yapısı üzerinde etkisi
The effect of Cebel-i Lebanon regulation on the administrative structure of lebanon in the Ottoman Period
TUĞBA MANSUROĞLU
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
Kamu YönetimiAkdeniz ÜniversitesiSiyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ VEHBİ ALPAY GÜNAL