Ahmed Ziyâeddîn-i Gümüşhânevî'nin tasavvufî yolu Ziyâiyye: Kurucu unsurları ve çerçevesi
The Diyāiyya sufi path of Ahmad Diyā' Al-Dīn Al-Gumushkhānawī: Foundational principles and framework
- Tez No: 959420
- Danışmanlar: DOÇ. DR. NECDET YILMAZ
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Din, Religion
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 324
Özet
Bu çalışma, pîri Ahmed Ziyâeddîn-i Gümüşhânevî olan Ziyâiyye'yi; yolun ortaya çıkışı, sınırları ve kendine özgü usûl ile erkânı ekseninde ele alır. Araştırmanın amacı, Gümüşhânevî'nin eserlerini temel alarak Ziyâiyye'nin kurucu ilkelerini ve izlediği yöntemi tespit etmek, bu çerçevede yolun tasavvuf geleneğiyle ilişkisinin niteliğini ve sınırlarını belirginleştirmektir. İnceleme sürecinde belge ve içerik analizi, tarihsel yöntemle birlikte kullanılmış başta Gümüşhânevî'nin teliflerinden hareketle ele alınmıştır. İkincil olarak tekke vesikaları ile Kâtip Mustafa Fevzi b. Numan ve Zâhid-i Kevserî'nin metinleri değerlendirilmiştir. Bu malzeme üzerinden Ziyâiyye'nin kavramsal çerçevesi çıkarılmış, tarikatlerin genel yapısı ve işleyiş prensipleri, Ziyâiyye'nin yerini tayin etmeye imkân verecek biçimde karşılaştırmalı olarak ele alınmıştır. Yöntemin belirleyici bir perspektifi olarak“câmi anlayışı”tartışılmış, Ziyâiyye'nin merkezinde bu yaklaşımın bulunduğu tespit edilmiştir. Bulgular, Ziyâiyye'nin özgün bir usûl ve erkân geliştirdiğini, özellikle Nakşibendiyye, Şâzeliyye ve Ekberiyye ile kurduğu ilişkiler üzerinden hem devamlılık hem de ayrışma hatlarını belirginleştirdiğini göstermektedir. Ervâdiyye ile kurulan bağlar, yolun müstakil bir yapı olarak tanımlanmasını mümkün kılan temel unsurlar arasında öne çıkmaktadır. İç dinamiklerde seyr ü sülûk, halvet, ilim, zikir ve dua ile cihad anlayışı ile tekke organizasyonlarına dair pratiklerin belirleyici olduğu; sosyal konumlanışın ise matbaa, kütüphane, yardım sandıkları ve dönemin siyasal koşullarıyla görünür kılındığı tespit edilmiştir. Sonuç olarak çalışma, Gümüşhânevî'ye nispet edilen Ziyâiyye'nin esaslarını sistematik biçimde ortaya koymakta, yorum ve uygulamada inşa ettiği özgün yöntemi görünür kılmakta ve müstakil bir yapı olduğunu bütüncül bir çerçevede açıklığa kavuşturmaktadır.
Özet (Çeviri)
This study investigates the Diyāiyya -whose pīr is Ahmad Diyā' al-Dīn al-Gumushkhānawī- along the axes of the order's emergence, boundaries, and its distinctive roots and rules. The aim, on the basis of al-Gumushkhānawī's writings, is to identify the founding principles of the Diyāʾiyya and the method it follows. Within this framework, the study seeks to clarify the nature and limits of the path's relationship to the Sufi tradition. IIn the course of the inquiry, documentary and content analysis were employed in conjunction with the historical method, with primary attention given to al-Gumushkhānawī's own compositions. Secondarily, matrūkāt al-tekke (archival documents of the lodge) and the writings of Kātip Mustafa Fawzi ibn Nuʿmān and Zāhid al-Kawtharī were also evaluated. Drawing on this material, the study reconstructs the conceptual framework of the Diyāiyya and, through comparative analysis of the general structure and operational principles of ṭarīqas, determines the order's place among them. As a perspective that proves to be determinative for the method, the concept of jāmiʿ (comprehensive perspective) is discussed, and it is established that this approach lies at the center of the Diyāiyya. The findings show that the Diyāiyya developed an original set of roots and rules, and -especially through its engagements with the Naqshbandiyya, Shādhiliyya, and Akbariyya- made salient both lines of continuity and of divergence. The ties forged with the Arwādiyya stand out among the fundamental elements that allow the order to be defined as a distinct institutional formation. In its internal dynamics, practices concerning sayr wa sulūk (spiritual journey), khalwa (seclusion), ʿilm (knowledge), dhikr and dua' (remembrance and invocation), together with a particular conception of jihād and the practical organization of the lodge, are shown to be decisive. Its social positioning, by contrast, is made visible through a printing press, a library, charitable funds, and the political conditions of the period. In sum, the study systematically sets forth the principles of the Diyāiyya attributed to al-Gumushkhānawī, brings to light the distinctive method it has developed in interpretation and practice, and clarifies -within a holistic framework- its character as an independent entity.
Benzer Tezler
- Bolvadinli Yörükzâde Ahmed Fevzi Efendi hayatı, tasavvufî yönü ve Haseniyye tekke-medresesi
The life and sufi aspect of Yorukzade Ahmed Fevzi Efendi from Bolvadin and the Haseniyye tekke-madrasa
CİHAT DEMİRCİ
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
BiyografiMarmara ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NECDET TOSUN
- Fevzi Efendinin Menakıb-ı Ahmed Ziyaeddin eserinin araştırılması (inceleme-metin)
Researching Fevzi Efendi's Manakib-i Ahmed Ziyaeddin Gümüskhanevi book (analising-text)
NUH MEHMET GÜZEL
- Ahmed b. Süleyman el-Ervâdî'nin hayatı, eserleri ve tasavvufî görüşleri
Ahmed b. Süleyman al-Ervâdî 's life, works and his views on sufism
NAZIM ÇINAR
Doktora
Türkçe
2019
DinErciyes ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ MESUT SANDIKÇI
- Ziyâiyye'de halvet uygulaması
The practice of retreat in Ziyaiyyah order
REZZAN KARATAY
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
DinMarmara ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. SEMİH CEYHAN
- Cumhuriyet Dönemi mutasavvıflarından doktor Münir Derman, hayatı, eserleri ve tasavvufi görüşleri
Republic Period sufi doctor Munir Derman's life, works and thoughts
ESRAGÜL BAYRAKTAR
Doktora
Türkçe
2017
BiyografiAnkara ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ETHEM CEBECİOĞLU