Hasan ez-Zîbârî'nin Hâşiyetü'l-Hâşiye ʻAla'l-fevâ'idi'z-Ziyâ'iyye fî şerhi'l-kâfiye isimli eseri: Tahkik ve tahlili
Hasan al-Zībārī's hāshīyat al-Hāshīya 'Ala'l-fawā'īd al-Zīyā'yya fī sharh al-kāfi'iya: Investigation and analysis
- Tez No: 959478
- Danışmanlar: PROF. DR. HALİM ÖZNURHAN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Dilbilim, Linguistics
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Arapça
- Üniversite: Erciyes Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Arap Dili ve Belagatı Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 819
Özet
Bu çalışma, 17. yüzyılda yaşayan Hasan b. Muhammed ez-Zîbârî'nin, Arapça nahiv ilmine dair yazdığı Hâşiyetü'l-Hâşiye adlı eserini incelemektedir. Eser, İbnü'l-Hâcib'in el-Kâfiyesi ile buna yazılan şerh ve haşiyelere yapılmış bir haşiyedir. Bu yönüyle, dönemin dil ilmi ve şerh-haşiye geleneği hakkında önemli bilgiler sunaduğundan ayrı bir öneme sahiptir. Çalışmada öncelikle müellifin hayatı, ilmî kişiliği ve eserleri hakkında bilgi verilmiş; ardından şerh ve haşiye geleneği genel hatlarıyla ele alınmıştır. Devamında, eserin nüshaları tanıtılmış ve tahkik yöntemine dair esaslar açıklanmıştır. Tezin ikinci bölümünde ise metnin tenkitli neşri yapılmış ve Zîbârî'nin kullandığı yöntem ile ilmî yaklaşımı analiz edilmiştir. Tahkik çalışmasında, nüshalar arasındaki farklılıklar İSAM tahkik kuralları çerçevesinde değerlendirilmiştir. Araştırmalar sonucunda dört farklı nüshaya ulaşılmıştır. Mevcut nüshalar arasında en okunaklı, eksiksiz ve anlaşılır olanın Diyanet İşleri Başkanlığı Yazma Eser Kütüphanesi'nde bulunan nüsha olduğu tespit edilmiş ve ana nüsha olarak kabul edilmiştir. Çalışmada, söz konusu nüsha diğer iki nüsha ile karşılaştırılmış; ibareler arasındaki farklılıklar tespit edilerek dipnotlarda gösterilmiştir. Araştırma, Zîbârî'nin yalnızca nahivde değil; sarf, belagat, mantık, hadis ve tefsir gibi alanlarda da derin bir birikime sahip olduğunu göstermiştir. Hâşiyede, karmaşık konuları sade ve akıcı bir dille açıklamış; nahivle mantığı birleştirme çabasıyla özgün bir yaklaşım ortaya koymuştur. Çalışma, giriş ve iki bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde, araştırmanın konusu, amacı ve yöntemi ele alınmıştır. Birinci bölümde metin, müellif, şerh, şârih, hâşiye, muhaşşî, hâşiyetü'l-hâşiye kavramları ile eserin nüshaları, özellikleri ve tahkikte izlenen yöntem hakkında bilgi verilmiştir. İkinci bölümde ise yazma eserin tahkiki ortaya konulmuş, sonuç kısmı ile çalışma nihayete erdirilmiştir.
Özet (Çeviri)
This study focuses on Ḥāshiyat al-Ḥāshiya, a super-commentary authored by 17th-century scholar Ḥasan b. Muḥammad al-Zībārī on al-Kāfiya by Ibn al-Ḥājib, as well as the commentaries by al-Jāmī (al-Fawāʾid al-Ḍiyāʾiyya) and the gloss by Ismāʿīl al-Isfarāyīnī. The work exemplifies the advanced level of grammatical and logical scholarship in the tradition of commentary literature during the Ottoman period. The first part of the study examines the author's biography, intellectual background, and works, along with a general overview of the sharḥ–ḥāshiya tradition. Subsequently, the extant manuscripts are introduced, and the methodological principles employed in the critical edition are outlined. Four manuscript copies were identified. Among them, the most complete and legible version, preserved at the Manuscript Library of the Presidency of Religious Affairs in Turkey, was selected as the base manuscript. Variants found in the other copies were collated and recorded in the critical apparatus. The critical edition and analytical study show that Zībārī was proficient not only in grammar but also in morphology, rhetoric, logic, ḥadīth, and tafsīr. His lucid and structured style demonstrates an ability to clarify complex issues while integrating grammatical analysis with logical reasoning-offering a distinctive perspective on the relationship between language and logic. The thesis comprises an introduction, two chapters, and a conclusion. It aims to contribute to our understanding of Ottoman-era linguistic scholarship and the evolution of the commentary tradition in Arabic grammar.
Benzer Tezler
- Er-Risâle dergisinin XX. yüzyıl Arap edebiyatindaki yeri
دور مجلة الرسالة في الأدب العربي الحديث / ar-Risala Journal in 20th century and its place in Arabic literature
ZEHRA ÖZLİ
Doktora
Türkçe
2022
Doğu Dilleri ve EdebiyatıSakarya ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AHMET BOSTANCI
- Mustafa Sadık er-Rafii ve Vahyu'l-Kalem'i
Mustafa Sadık er-Rafii ve Vahyu'l-Kalem'i
CEYHUN ÜNLÜER
Yüksek Lisans
Arapça
2000
Doğu Dilleri ve EdebiyatıGazi ÜniversitesiArap Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AZMİ YÜKSEL
- Die Suche nach einer terminologischen Äquivalenz zum Begriff Der Metapher im Türkischen durch Vergleich von Rhetorik und belâgat
Metafor Kavramına Retorik- Belâgat Mukayesesi İçinde ve Belâgat Terminolojisinde Kavramsal Karşılık Arayışları
MEHMET AKİF DUMAN
Doktora
Almanca
2018
DilbilimJohannes Gutenberg-Universität MainzTürkoloji Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HENDRİK BOESCHOTEN
- عبد الرحمن الثعالبي وجهوده اللغوية في كتابه-الذهب الإبريز في تفسير وإعراب بعض آي الكتاب العزيز
Ez-Zehebü'l İbrîz adlı eseri çerçevesinde Abdurrahmân es- Se'âlibî ve dilciliği
MOHSIN HASAN AWLA AWLA
Yüksek Lisans
Arapça
2020
DilbilimVan Yüzüncü Yıl ÜniversitesiTemel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ RIFAT AKBAŞ
