Derleme sözlüğü'nde biliş fiilleri
Cognition verbs in compilation dictionary
- Tez No: 960407
- Danışmanlar: DOÇ. DR. HANİFE YAMAN
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 263
Özet
Dil bilimsel sınıflandırmalarda önemli bir yer tutan mental fiiller; bireyin duygu, düşünce, algı ve bilişsel süreçlerini dilsel düzeyde ifade etmesine olanak sağlayan tematik bir fiil grubudur. Mental sürecin başlatıcısı olan algı fiillerinden sonra çevreden edinilen bilgiler, zihne yansıyıp zihinsel faaliyetleri ifade eden biliş fiillerini oluşturmaktadır. Çalışmanın temelini, kişinin zihinsel evresinde gerçekleşen bilme, öğrenme, hatırlama, değerlendirme vb. bilişsel işlemleri anlatan biliş fiilleri oluşturmaktadır. Alan yazınında biliş fiili ile ilgili tez çalışmasının bulunmaması ve Anadolu ağızlarını temel alan çalışmaların da da makaleler ile sınırlı olması sebebiyle bu çalışma ortaya konulmuştur. Ayrıca bu çalışma ile Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü'nden hareketle Anadolu ağızlarında biliş fiillerinin yeri ve önemi ortaya koyulacaktır. Araştırmada, öncelikle Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü taranarak veriler elde edilmiş ve sınıflandırılmıştır. Çalışmada veri toplama yöntemi olarak belgelendirme tekniği kullanılmış, toplanan veriler ise nitel araştırma yöntemine uygun şekilde içerik analizi yöntemiyle çözümlenmiştir. Çalışma, Giriş ve Sonuç ile birlikte toplam beş ana bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde, çalışmanın konusu, amacı ve önemi, kapsamı ve sınırlılıkları, yöntemi ile Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü hakkında bilgi verilmiştir. Çalışmanın birinci bölümü olan Mental Fiiller başlığında, mental fiillerin tanımı, anlamı ve özellikleri ile birlikte yapılmış olan bazı çalışmalar ve örnek sınıflandırmalar incelenmiştir. Genel olarak mental fiillin kabul gören üç alt başlığı olan algı, biliş ve duygu fiilleri ile ilgili kısa bilgiler verilmiştir. İkinci bölüm olan Biliş Fiilleri başlığında biliş, akıl, bellek, beyin, idrak sözcüklerinin tanımlamaları ve bu sözcüklerin anlam özellikleri hakkında bilgi verilmiştir. Bunun yanında bu bölümde, biliş fiillerinin kapsamı ve alan yazındaki çalışmaların incelenmesi yapılmıştır. Üçüncü bölüm, Derleme Sözlüğü'nde Biliş Fiilleri adını taşımaktadır. Bu bölümde, Derleme Sözlüğü taranarak biliş fiilleri tespit edilmiş ve sınıflandırılarak incelenmiştir. Sonuç bölümünde, elde edilen veriler doğrultusunda değerlendirmeler yapılmıştır. Çalışmada, toplamda biliş fiili sayısının 1936 olduğu tespit edilmiştir. Anlam olarak tespit edilen fiil sayısı ise 2002'dir. Bu bağlamda Anadolu ağızlarında yer alan biliş fiillerinin anlam olarak zengin bir sözvarlığı sunduğu belirlenmiştir. Çalışmadan elde edilen veriler ışığında, Anadolu ağızlarında biliş fiillerinin ifade yeterliliğinin yüksek düzeyde olduğu da söylenebilir.
Özet (Çeviri)
Mental verbs, which occupy an important place in linguistic classifications, are a thematic group of verbs that enable individuals to express their emotions, thoughts, perceptions, and cognitive processes at the linguistic level. After perception verbs, which initiate the mental process, information obtained from the environment is reflected in the mind and forms cognitive verbs that express mental activities. The basis of this study is formed by cognitive verbs that describe cognitive processes such as knowing, learning, remembering, and evaluating that occur in an individual's mental phase. This study was conducted because there are no thesis studies on cognitive verbs in the literature and studies based on Anatolian dialects are limited to articles. In addition, this study will reveal the place and importance of cognitive verbs in Anatolian dialects based on the Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü (Compilation Dictionary in Türkiye from Folk Language). In the study, data was first obtained and classified by searching the Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü. The documentation technique was used as the data collection method in the study, and the collected data was analysed using content analysis in accordance with qualitative research methods. The study consists of a total of five main sections, including the Introduction and Conclusion. In the Introduction section, information is provided about the subject, purpose and importance of the study, its scope and limitations, the method used, and the Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü. In the first section of the study, titled Mental Verbs, the definition, meaning and characteristics of mental verbs are examined, along with some studies and sample classifications that have been made. Brief information is provided on the three subheadings of mental verbs that are generally accepted: perception, cognition, and emotion verbs. The second section, titled Cognitive Verbs, provides information on the definitions of the words cognition, mind, memory, brain, and perception, as well as the semantic characteristics of these words. In addition, this section examines the scope of cognitive verbs and studies in the field. The third section is titled Cognitive Verbs in the Compilation Dictionary. In this section, cognitive verbs were identified by searching the Compilation Dictionary, classified, and examined. In the conclusion section, evaluations were made based on the data obtained. The study found that there were a total of 1,936 cognitive verbs. The number of verbs identified in terms of meaning was 2,002. In this context, it was determined that the cognitive verbs found in Anatolian dialects offer a rich vocabulary in terms of meaning. Based on the data obtained from the study, it can also be said that the expressive adequacy of cognitive verbs in Anatolian dialects is at a high level.
Benzer Tezler
- Derleme Sözlüğü'nde Divanü Lügati't-Türk'ten fiiller
Verbs of Divanü Lügati't-Türk in Derleme Sözlüğü
GÜLENDAM KARACA
Yüksek Lisans
Türkçe
2002
Türk Dili ve EdebiyatıÇukurova ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. A. DENİZ ABİK
- Derleme ve tarama sözlüklerindeki ortak maddelerin karşılaştırılması (fiil)
Comparison of the common items of verbs in the dictionaries of derleme and tarama
SEVİM ERDEM
Yüksek Lisans
Türkçe
2011
Türk Dili ve EdebiyatıSakarya ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. KENAN ACAR
- Irk Bitig'in söz varlığının Türkiye Türkçesindeki görünümü
Appearance of Irk Bitig's vocabulary in Türkiye Turkish
CEMİL ÖZCAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
Türk Dili ve EdebiyatıFırat ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Eğitimi Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. BİROL İPEK
- Derleme Sözlüğü'ndeki tarımla ilgili sözcüklerin sınıflandırılması
Classification of agriculture related words in the Compilation Dictionary
MURAT YILDIRIM
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
DilbilimAnadolu ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Eğitimi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HÜLYA PİLANCI
- Sivas ili Gürün ilçesi merkez köyleri ağzı sözlüğü
The postgraduate thesis, the dialectic dictionary of province of Sivas, district of Gürün and its villages
ZEHRA ÖZTÜRK
Yüksek Lisans
Türkçe
2014
Türk Dili ve EdebiyatıCumhuriyet ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. EMİN EMİNOĞLU