Irk Bitig'in söz varlığının Türkiye Türkçesindeki görünümü
Appearance of Irk Bitig's vocabulary in Türkiye Turkish
- Tez No: 927266
- Danışmanlar: DOÇ. DR. BİROL İPEK
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Vocabulary, Old Uyghur Turkish, Türkiye Turkish, Irk Bitig, Compilation Dictionary
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Fırat Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Eğitimi Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Eski Türk Dili Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 97
Özet
Irk Bitig üzerine yapılan ilk çalışma 1912 yılında V. Thomsen ile başlamıştır. Sonraki süreçte H.N. Orkun, S.Y. Malov, S.G. Clauson, A. Arlotto, J.R. Hamilton, M. Erdal, T. Tekin, İkeda gibi araştırmacılar eser üzerine çalışmalar yapmıştır. Irk Bitig üzerine yapılan çalışmalar incelendiğinde eser üzerine söz varlığı konulu herhangi bir çalışma yapılmadığı tarafımızca tespit edilmiş ve bu eksikliği tamamlamak, Eski Türkçe döneminden bu güne kadarki sürede kelimelerin ve bazı seslerin durumunu tespit etmek, ağızlarda seslerin gelişimsel yönelimlerini belirlemek (b > v, d > z ~ y, t > d, g > Ø, k > h, Ø > y, ç > ş gibi), söz varlığı ve etimoloji çalışmalarında ağızların önemini vurgulamak amacıyla bu tez hazırlanmıştır. Ele almış olduğumuz bu çalışmada Irk Bitig adlı eserin söz varlığı, Türkiye Türkçesi ve ağızlarında karşılaştırmalı olarak ses ve şekil kapsamında incelenmiştir. Yöntemsel olarak Irk Bitig'deki kelimeler TDK Türkçe Sözlük'te ve Derleme Sözlüğü'nde taranmış, eserin yazıldığı günden bu güne kadarki sürede kelimelerdeki ses ve şekil değişimleri, incelenen sözcüklerin Türkiye Türkçesi ve ağızlarında kelimelerin şekilsel olarak aynen devam edip etmediği tespit edilmeye çalışılmıştır. Sözcük, metinde fal anlamında kullanılmıştır. Sözcük, İsmail Doğan ve Zerrin Usta'nın hazırlamış olduğu“Eski Uygur Türkçesi Söz Varlığı”adlı çalışmada fal, rumuz, işaret anlamlarına gelmektedir (Doğan, Usta, 2014; 144). Sözcük, güncel Türkçe sözlükte karşımıza çıkmazken derleme sözlüğünde karşımıza ırk (Afyon, Kütahya) ve ırık (Isparta) şekillerinde çıkmaktadır (https://sozluk.gov.tr). Elde edilen bulgular Irk Bitig'in Söz Varlığının Türkiye Türkçesinde Görünümü bölümünde ve sonuç bölümünde verilmiştir. Çalışmamızın giriş kısmında çalışmanın konusu, önemi, amacı, , yöntemi, Uygurlar, Irk Bitig ve üzerine yapılmış çalışmalar, Türkiye Türkçesi Ağızları hakkında kısaca bilgi vermeye çalıştık. Çalışmamızı iki ana bölüm halinde ele aldık. Birinci bölüm başlığımızı“Irk Bitig'in Söz Varlığının Türkiye Türkçesindeki Görünümü”şeklinde düzenledik. İkinci bölümde ise Irk Bitig'deki kelimelerin Türkiye Türkçesi ve Türkiye Türkçesi Ağızlarındaki şekillerini karşılıklı olarak vermeye çalıştık. Sonuç kısmında ise Irk Bitig'deki kelimelerin kaçının Türkiye Türkçesinde yaşadığı, kaçının şekilsel değişikliğe uğradığı ve kaçının kullanılmadığı vermeye çalıştık. Bu çalışmada toplam 452 kelime incelenmiştir. Eser içerisinde yer alan toplam 263 kelime günümüz Türkiye Türkçesine ulaşırken 189 kelimeye ise Türkiye Türkçesinde rastlanılmamıştır. Tespit edilen sözcüklerin 313 tanesi isim soyluyken 139 tanesi ise fiildir. Buna göre metindeki isimlerin oranı %69,25 iken fiillerin oranı ise %30, 75' dir. İsim soylu olan bu 313 kelimeden 65 tanesi tarihi süreç içerisinde şekilsel olarak hiç değişmeden güncel Türkçe sözlükte karşımıza çıkmaktadır. İncelenen 312 isim soylu sözcükten 113 tanesi ise günümüze ulaşana değin bazı değişikliklere uğramıştır: ab>av, adgır>aygır, adıg>ayı, agıl>ağıl gibi. Diğer taraftan metinde tespit edilen 139 tane fiilden ise sadece 34 tanesi tarihi süreç içerisinde sekilsel olarak hiç değişmeden güncel Türkçe sözlükte karşımıza çıkmaktadır: aç-, az-, biç-, bil-, bul-, esne-, eş-, et- gibi. Yine bu 139 adet fiilden 47 tanesi bazı ses değişimlerine uğrayarak günümüz Türkiye Türkçesi yazı dilinde varlığını sürdürmektedir. İncelenen fiillerden 59 tanesi ise Türkiye Türkçesi yazı dilinde karşımıza çıkmamaktadır. Güncel Türkçe sözlükte olup Derleme Sözlüğü'nde olmayan toplam 35 tane kelime tespit edilmiştir. Güncel Türkçe sözlükte olmayıp Derleme Sözlüğü'nde olan 26 tane kelime tespit edilmiştir. Tarihi süreç içerisinde isim ve fiil olmak üzere toplam 160 kelime ses olaylarına uğrayarak Türkiye Türkçesi yazı dilinde varlığını sürdürürken 99 tanesi ise tarihi süreç içerisinde herhangi bir değişikliğe uğramadan günümüze kadar ulaşmıştır.
Özet (Çeviri)
The first study on Race Bitig started in 1912 with V. Thomsen. In the next period, H.N. Orkun, S.Y. Malov, S.G. Clauson, A. Arlotto, J.R. Researchers such as Hamilton, M. Erdal, T. Tekin, Ikeda have worked on the work. When the studies on Irk Bitig were examined, we determined that there was no study on vocabulary on the work, and this thesis was prepared in order to complete this deficiency, to determine the status of words and some sounds in the period from the Old Turkish period until today, to determine the developmental tendencies of sounds in dialects (such as b > v, d > z ~ y, t > d, g > Ø, k > h, Ø > y, ç > ş), and to emphasize the importance of dialects in vocabulary and etymology studies. In this study, the vocabulary of the work named Irk Bitig has been examined comparatively within the scope of sound and form in Türkiye Turkish and its dialects. Methodologically, the words in Irk Bitig were scanned in the TDK Turkish dictionary and compilation dictionary, and the phonetic and morphological changes in the words from the day the work was written until today, and whether the words examined continued the same in Turkey Turkish and dialects were tried to be determined. The word is used in the text to mean fortune telling. The word means fortune, nickname and sign in the study titled“Old Uyghur Turkish Vocabulary”prepared by İsmail Doğan and Zerrin Usta (Doğan, Usta, 2014; 144). While the word does not appear in the current Turkish dictionary, it appears in the compilation dictionary as ırk (Afyon, Kütahya) and ırık (Isparta) (https://sozluk.gov.tr). The findings obtained are given in the Appearance of Irk Bitig's Vocabulary in Türkiye Turkish section and in the conclusion section. In the introduction part of our study, we tried to give brief information about the subject of the study, its importance, purpose, method, Uyghurs, Race Bitig and studies on it, and Turkey Turkish Dialects. We discussed our study in two main sections. We arranged our first chapter title as“The Appearance of Irk Bitig's Vocabulary in Türkiye Turkish”. In the second part, we tried to give the forms of the words in Irk Bitig in Turkey Turkish and Türkiye Turkish dialects. In the conclusion part, we tried to give how many of the words in Irk Bitig exist in Turkey Turkish, how many have undergone morphological changes and how many are not used. A total of 452 words were examined in this study. While a total of 263 words in the work have reached today's Turkey Turkish, 189 words have not been found in Turkey Turkish. While 313 of the detected words are nouns, 139 of them are verbs. Accordingly, while the ratio of nouns in the text is 69.25%, the ratio of verbs is 30.75%. 65 of these 313 noun noble words appear in the current Turkish dictionary without any formal change in the historical process. Of the 312 noun-based words examined, 113 of them have undergone some changes until today: ab>av, adgır>aygır, adıg>ayı, agıl>ağıl, etc.
Benzer Tezler
- Runik harfli Türkçe metinlerde çok anlamlılık
Polysemy in Turkic texts with Runic letter
RABİA SARAL
Yüksek Lisans
Türkçe
2021
Türk Dili ve Edebiyatıİstanbul ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ FERYAL KORKMAZ
- Runik harfli metinlerin söz varlığının aynılık ve farklılık açısından değerlendirilmesi
An evaluation of the vocabulary of runic texts in terms of similarity and difference
ERDİ YÜKSEL
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
Türk Dili ve Edebiyatıİstanbul ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ FERYAL KORKMAZ
- Uygur ve Karahanlı Türkçesinde itaat kavramı
The concept of obedience in Uigur and Karakhanid Turkish
HÜSNÜ ÇAĞDAŞ ARSLAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2016
Türk Dili ve EdebiyatıÇukurova ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ENGİN ÇETİN
- Irk Bitig'in söz dizimi
Syntax of Irk Bitig
YASEMİN DELEN
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Türk Dili ve EdebiyatıRecep Tayyip Erdoğan ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ÜMİT HUNUTLU
- Irk Bitig kitabının metin dil biliminde metin merkezli ölçütler bakımından incelenmesi
Investigation of the Irk Bitig book in text-centered criteria in textlinguistics
YAĞMUR YANKI VATANSEVER
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
DilbilimÇanakkale Onsekiz Mart ÜniversitesiTürkçe ve Sosyal Bilimler Eğitimi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. YUSUF AVCI