Türk mûsikîsi tarihinde dinî güfte mecmuaları: Tasnif, kaynaklık ve metodoloji
Religious lyrics manuscripts in the history of Turkish music: Classification, sources and methodology
- Tez No: 964041
- Danışmanlar: PROF. DR. HÜSEYİN AKPINAR
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Din, Müzik, Türk Dili ve Edebiyatı, Religion, Music, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Harran Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: İslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 419
Özet
Türk mûsikîsi icra, eğitim ve aktarım metodu olan meşkin en temel yardımcı araçlarından olan güfte mecmuaları, belirli bir amaçla tertip edilen; içeriğinin çoğunun besteli şiirlerden oluştuğu, en azından makam atfı verilerek açıkça veya eserdeki bilgilerinden dolaylı olarak anlaşılan eserlerdir. Söz konusu mecmualar, genel olarak dinî ve din dışı olmak üzere ikiye ayrılır. İçeriğindeki besteli eserlerin çoğunluğu din dışı beste türlerinden oluşanlar din dışı güfte mecmuası diye tanımlanırken büyük kısmı dinî beste türlerinden meydana gelenlere dinî güfte mecmuası denir. Türk mûsikîsinde güfte mecmualarının, üstün kaynak değerinden ziyade bir repertuvar havuzu gibi algılanması, onlardan oldukça sınırlı istifade edilmesine sebep olmuştur. Bu durum, mecmuaların henüz tam anlamıyla anlaşılamamış ve sunduğu birincil verilerin yeterince önemsenmemiş olduğunu göstermektedir. Bu çalışma ise, adı geçen yazmaların Türk mûsikîsi tarihi yazımının temel kaynaklarından olduğunu savunarak alana farklı bir bakış açısı getirmeyi hedeflemektedir. Bu doğrultuda, dinî güfte mecmualarının barındırdığı zengin bilgilerle Türk mûsikîsinin teorik ve pratik yönlerini, tarihsel ve sosyo-kültürel boyutlarını derinlemesine aydınlatan en önemli esaslardan biri olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca, sahip oldukları çok yönlü içerik sayesinde, edebiyat, tasavvuf ve sosyoloji gibi çeşitli disiplinler için de birer belge niteliği taşıdıkları tespit edilmiştir. Dinî güfte mecmualarını metodolojik bir yaklaşımla analiz eden bu çalışma, ilgili malzemelerin hem sayı hem de içerik açısından son derece kapsamlı bir şekilde incelendiği ilk araştırmadır. Bu bağlamda, bugüne dek detaylıca tanımı yapılmamış, temel kavramlarına ilişkin terminolojisi oluşturulmamış ve tasnif ölçütleri belirlenmemiş olan araştırma alanı, tarafımızca sağlam bir ilmî zeminde oluşturulmuştur. Tarihsel müzikoloji ve belge analizi başta olmak üzere disiplinler arası bir yaklaşımla, dinî güfte mecmuası türleri ve pek çok beste türünün tarihî seyri kaynaklara yansıdıkları ilk andan itibaren detaylıca analiz edilmiştir. Bu analizler neticesinde, beste türlerine ilişkin mevcut bilgilerin sorgulanması ve yeniden değerlendirilmesi gerektiği ortaya konulmuştur. Ayrıca, her bir mecmua türünün kendine has özelliklerini ve konumunu belirleyecek ayırt edici yönleri tespit edilmiştir. Böylece her bir mecmuanın dâhil olduğu sınıflandırma netleştirilmiş; ilgili türün Türk mûsikîsindeki önemi, kapsamı, repertuvar zenginliği ve yaygınlığı ortaya konulmuştur. Bununla birlikte mecmuaları merkeze alan çalışmaların azlığı ve sistemsel bir metodolojinin yoksunluğu tespit edilmiştir. Bu durum göz önüne alınarak, ilgili araştırmacılar için üç aşamalı bir metodoloji önerisi geliştirilmiştir. Sunulan bu metodoloji; bir mecmua özelinde, bir kütüphane özelinde ve bir konu etrafında yapılacak incelemeler için özel olarak geliştirilmiş yöntemler, metotlar ve tablo şablonlarından oluşmaktadır. Bu metodolojik yaklaşımın uygulanmasıyla, güfte mecmualarının temel kaynak seviyesine çıkarılması ve çok daha kısa sürede nitelikli çalışmalara ulaşılması hedeflenmektedir. Sonuç olarak bu çalışma, mecmuaların içindeki en küçük bilgi kırıntısının dahi titizlikle değerlendirilmesiyle, mûsikî tarihi yazımı, nazariyat ve repertuvar tarihi ile eleştirel biyografi açısından önemli birer ilmî vesika olduğu sonucuna varmıştır. Ayrıca, ilgili belgelerin mûsikî, edebiyat ve tasavvuf disiplinlerinde mevcut bilgilere düzeltmeler ve yeni bilgiler ekleyebilecek nitelikte oldukları örneklerle gösterilmiştir. ANAHTAR KELİMELER: Dinî Mûsikî, Müzikoloji, Güfte Mecmuası, Dinî Güfte Mecmuası, Beste Türleri, İlâhî ve Tesbîh Mecmuası, Tasnif, Metodoloji.
Özet (Çeviri)
Lyrics manuscripts, which are the most basic auxiliary tools of meshk, the method of performance, education and transmission of Turkish music, are the works which are prepared for a specific purpose; most of whose content consists of composed poems, and are understood at least either explicitly through maqam attribution or indirectly through information in the work. The manuscripts in question are generally divided into two categories: religious and non-religious. Those in which the majority of the composed works consist of non-religious musical forms are defined as non-religious lyrics manuscripts, while those in which the majority consist of religious compositions are referred to as religious lyrics manuscripts. In Turkish music, the perception of lyrics manuscripts more as a repertoire pool than as a source of high historical value has led to their being utilized in a rather limited way. This situation indicates that the lyrics manuscripts have not yet been fully understood, and that the primary data they offer have not been sufficiently valued. This study, on the other hand, argues that these manuscripts are among the fundamental sources for writing the history of Turkish music, and aims to offer a different perspective to the field. In this regard, it has been concluded that religious lyrics manuscripts, with the rich information they contain, are among the most important foundations that illuminate both the theoretical and practical aspects of Turkish music, as well as its historical and socio-cultural dimensions in depth. Furthermore, due to their multidimensional content, they have been identified as valuable documentary sources for various disciplines such as literature, Sufism, and sociology. This study, which analyzes religious lyrics manuscripts through a methodological approach, is the first research in which the relevant materials have been examined in great detail in terms of both quantity and content. In this context, a research field that—until now—has not been defined in detail, whose basic terminology has not been established, and whose classification criteria have not been determined, has been established by us on a solid scholarly basis. Through an interdisciplinary approach—primarily involving historical musicology and document analysis—the types of religious lyrics manuscripts and the historical trajectories of many composition types have been analyzed in detail from the very moment they were first reflected in the sources. As a result of these analyses, it has been demonstrated that the existing knowledge regarding composition types must be questioned and re-evaluated. In addition, distinguishing features that determine the unique characteristics and position of each type of manuscript have been identified. Thus, the classification to which each manuscript belongs has been clarified, and the significance, scope, richness of repertoire, and prevalence of the relevant type within Turkish music have been revealed. In addition, it has been observed that studies focusing specifically on lyrics manuscripts are scarce, and that there is a lack of a systematic methodology. Taking this situation into consideration, a three-stage methodological proposal has been developed for future researchers in the field. The proposed methodology consists of specifically developed approaches, methods, and table templates designed for studies to be conducted on an individual manuscript, within a specific library, or around a particular theme. By applying this methodological approach, it is aimed to elevate the lyrics manuscripts to the level of primary sources and to enable the production of high-quality studies in a significantly shorter time. As a result, this study concludes that even the smallest fragments of information found within the manuscripts, when examined with precision, serve as significant scholarly documents in terms of music historiography, music theory, repertoire history, and critical biography. Moreover, it has been demonstrated through examples that these documents possess the potential to correct existing knowledge and contribute new insights within the disciplines of music, literature, and Sufism. KEYWORDS: Religious Music, Musicology, Lyrics Manuscripts, Religious Lyrics Manuscripts, Composition Types, Hymn and Tasbih Manuscripts, Classification, Methodology.
Benzer Tezler
- Türk Mûsikîsi'nde mevlid geleneği ve Kani Karaca'nın mevlid icrâlarının tahlîli
Mawlid tradition in Turkish music and analysis of Kani Karaca's mawlid performing
MUSTAFA YILDIRIM
Doktora
Türkçe
2021
MüzikAnkara Hacı Bayram Veli ÜniversitesiTürk Müziği Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MEHMET GÖNÜL
- Zekai Dede Efendi'ye ait Mevlevi Ayin-i Şerif'lerin makam, usul ve güfte yönünden incelenmesi
Başlık çevirisi yok
NEŞE YEŞİM ALTINEL
Yüksek Lisans
Türkçe
1997
Müzikİstanbul Teknik ÜniversitesiTürk Sanat Müziği Ana Sanat Dalı
YRD. DOÇ. DR. FATMA GÖKDEL
- Azerbaycan'da bir musikişinas: Fəxrəddin (Salim) Baxşəliyev
A musician in Azerbaijan: Fəxrəddin (Salim) Baxşəliyev
HATİCE TAŞ ÇOLAK
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
BiyografiHitit Üniversitesiİslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ SEMA DİNÇ
- Aziz Mahmut Hüdâyî Dîvânı'ndan bestelenmiş eserlerin güfte, biçim ve usûl açısından incelenmesi
An analysis of the works composed from Aziz Mahmut Hüdâyî's Dîvân in terms of lyrics, form and method
SELMAN EGİLMEZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
MüzikNecmettin Erbakan ÜniversitesiTürk Müziği Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ALİ ÇOBAN
- Derviş Ali Şîruganî hayatı ve besteleri
Derviş Ali Şîruganî life and compositions
FATİH ŞAHİN
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
MüzikMarmara Üniversitesiİslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AHMET HAKKI TURABİ