Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Türkiye'de hayvan hakları: Himaye-i Hayvanat Cemiyeti
Animal rights in Turkey from the Ottoman Empire to the Republic: Animal Protection Sociaty
- Tez No: 966815
- Danışmanlar: PROF. DR. NURAY ÖZDEMİR TİRYAKİ
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Tarih, History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi
- Enstitü: Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Tarih Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Tarih Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 91
Özet
Tarih boyunca hayvanlar, yalnızca insan yaşamının ayrılmaz bir parçası değil; aynı zamanda sosyal, kültürel, dini ve toplumsal olarak önemli roller üstlenmiştir. Özellikle köpek ve kedi gibi sokak hayvanları, ilk çağlardan itibaren çeşitli toplumların sosyal yapılarında yer bulmuş, farklı anlamlar yüklenmiştir. Türk kültüründe köpek, sadakatiyle öne çıkan ve çadır önlerinde koruyucu olarak beslenen bir canlıya dönüşürken; kedi hem sevimliliği hem de haşere kontrolü sayesinde ev ortamında özel bir yer edinmiştir. Avrupa'da kedilerin uzun süre şeytanlıkla özdeşleştirilerek şiddet gördüğü dönemlerde dahi, Türk toplumları bu hayvanları korumuş, yaşamlarına dâhil etmiştir. Osmanlı döneminde hayvanlara duyulan merhamet duygusu, bireysel vicdanı aşarak vakıflar, merhamet ve gönüllülük anlayışıyla kurumsal bir çerçeveye bürünmüştür. Cami avlularındaki su kapları, sokaklara bırakılan yiyecekler ve hayvanlara yönelik barınma imkânları bu anlayışın yansımalarıdır. Ancak 19. yüzyılın sonlarından itibaren modernleşme ve Batılılaşma politikalarının etkisiyle sokak hayvanları, şehir düzeni açısından bir tehdit olarak görülmeye başlanmış; bu da ciddi değişimlere yol açmıştır. Özellikle Hayırsız Ada olayı, Osmanlı toplumunun vicdanında derin bir iz bırakmış; çok sayıda köpeğin sürgün edilip yaşamını yitirmesi kamuoyunda büyük yankı uyandırmıştır. Bu olayın ardından, 1912 yılında Robert Koleji mensuplarının öncülüğünde“İstanbul Himaye-i Hayvanat Cemiyeti”kurulmuş; bu cemiyet Osmanlı'da hayvan haklarını korumaya yönelik ilk kurumsal hareket olmuştur. Ancak savaş koşulları nedeniyle etkinliği kısa sürmüş ve 1914'te faaliyetlerine son vermiştir. Cumhuriyet döneminde ise bu anlayış yeniden yapılandırılarak 1924 yılında“Türkiye Hayvanları Koruma Cemiyeti”kurulmuş, hayvan hakları kurumsal bir zemine taşınmıştır. Bu tez, Osmanlı'dan Cumhuriyet'e kadar geçen süreçte Türkiye'de hayvanlara yönelik toplumsal, hukuki ve kurumsal yaklaşımlardaki değişimi incelemektedir. Himaye-i Hayvanat ve Türkiye Hayvanları Koruma Cemiyetlerinin kuruluşları ve faaliyetleri üzerinden, hayvan haklarının zamanla nasıl kamusal bir meseleye dönüştüğü ele alınmıştır. Çalışmada arşivler, süreli yayınlar, seyahatnameler ve hatıralar gibi birincil kaynaklar kullanılmış; toplumun hayvanlara bakışı, hukuk düzenlemeleri ve modernleşmenin etkileri birlikte değerlendirilmiştir. Böylece, geleneksel merhamet anlayışından kurumsallığa geçiş süreci ve bunun toplum üzerindeki etkileri ortaya konmuştur.
Özet (Çeviri)
Throughout history, animals have not only been an inseparable part of human life but have also assumed significant social, cultural, religious, and communal roles. Particularly street animals such as dogs and cats have found a place within the social structures of various societies since antiquity, carrying different meanings. In Turkish culture, the dog emerged as a creature symbolizing loyalty, often kept at the entrances of tents as a protector, while the cat held a special place within households due both to its endearing nature and its role in pest control. Even during periods in Europe when cats were long associated with witchcraft and subjected to violence, Turkish societies continued to protect and integrate them into daily life. In the Ottoman era, compassion for animals transcended individual conscience and took on an institutional framework through foundations, charity, and a culture of benevolence. Water vessels placed in mosque courtyards, food left in the streets, and shelters for animals were manifestations of this ethos. However, beginning in the late 19th century, under the influence of modernization and Westernization policies, street animals began to be perceived as a threat to urban order, leading to profound changes. The Hayırsızada incident, in particular, left a deep scar on the conscience of Ottoman society; the mass deportation and subsequent deaths of numerous dogs caused widespread public outcry. Following this event, in 1912, the Istanbul Society for the Protection of Animals (İstanbul Himaye-i Hayvanat Cemiyeti) was established under the leadership of members of Robert College, marking the first institutional initiative for the protection of animal rights in the Ottoman Empire. Yet, due to the conditions of war, its activities were short-lived, coming to an end in 1914. In the Republican period, this understanding was restructured with the founding of the Society for the Protection of Animals in Turkey (Türkiye Hayvanları Koruma Cemiyeti) in 1924, thereby placing animal rights on an institutional footing. The emphasis placed on animal welfare at the İzmir Economic Congress further demonstrated that the new state did not disregard this issue within its broader development ideals. This thesis examines the transformation of social, legal, and institutional approaches toward street animals from the Ottoman Empire to the Republican era. Through an analysis of the establishment and activities of the Himaye-i Hayvanat and the Society for the Protection of Animals in Turkey, it explores how animal rights gradually became a matter of public concern. Drawing on primary sources such as archives, newspapers, travelogues, and memoirs, the study evaluates societal attitudes toward animals, legal frameworks, and the effects of modernization. In doing so, it reveals the transition from a traditional ethic of compassion to institutionalization and its impact on society.
Benzer Tezler
- Türkiye'de hayvan refahı tartışmaları: Mevzuat ve uygulamalar
Animal welfare discussions in Turkey: Legislation and practices
MEHTAP AYAN
Doktora
Türkçe
2025
TarihAnkara ÜniversitesiAtatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. TEMUÇİN FAİK ERTAN
- Türkiye'de hayvan hakları politikalarının tarihsel gelişimi ve toplumsal yansımaları
Turkey's history of animal rights policies and their societal implications
MEHMET ERSİN DİZLEK
Yüksek Lisans
Türkçe
2025
TarihTokat Gaziosmanpaşa ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. HAKAN YAŞAR
- Avrupa kentsel şartı ilkelerinin ulaşım sistematiği içinde İstanbul ve İzmir kentsel alanlarında irdelenmesi
Scrutinizing the principles of the European urban charter on transportation systematic in İstanbul and İzmir urban areas
İSMAİL HAKKI ACAR
Doktora
Türkçe
2002
Şehircilik ve Bölge PlanlamaMimar Sinan Güzel Sanatlar ÜniversitesiŞehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AYKUT KARAMAN
- Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Türkiye'de afyon ziraati ve ticareti (1900-1939)
Opium agriculture and trade of the Ottoman Empire from the Republic of Turkey (1900-1939)
BURAK ÇITIR