Türk ve Fars edebiyatlarında Nizâmî-i Gencevî'nin Hamse'si model alınarak yazılan mesnevîler
Masnavis written in Turkish and Persian literature taking Nizami Ganjavi's Khamseh as a model
- Tez No: 968467
- Danışmanlar: DOÇ. DR. MEHMET YALÇIN YILMAZ
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Nizâmî-i Gencevî, mesnevî, hamse, cevap, nazire, taklit, tercüme, Nizami Ganjavi, masnavi, khamseh, response (javâb), nazire, imitation, translation
- Yıl: 2025
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türkiyat Araştırmaları Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 683
Özet
Hicrî VI. (m. XII.) yüzyılda yaşayan, hamse türünün kurucusu ve klasik manzum hikâyeciliğinin usta şairlerinden olan Nizâmî-i Gencevî (m. 1141-1209) klasik Fars ve Türk edebiyatlarında özellikle mesnevî alanında ortaya koyduğu yeni tarzıyla birçok şaire örnek olmuştur ve her iki edebiyat üzerinde derin etkiler bırakmıştır. Mesnevîleri, kendisinden sonra gelen şairler için birer kaynak niteliği kazanmıştır. Bu tez çalışmasında klasik Fars ve Türk edebiyatlarında Nizâmî'nin hamsesini oluşturan mesnevîleri örnek alınarak yazılan mesnevîler derlenip tanıtılmakla birlikte kaynak eser ile mukayeseleri yapılmıştır. Bu çalışma giriş ve dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, Nizâmî'nin hayatı, eserleri, edebî şahsiyeti ve Fars, Türk ve dünya edebiyatındaki yeri ile ilgili bilgiler sunulurken hamse geleneği hakkında da kısaca bilgi verilmiştir. İkinci bölümde, Fars edebiyatında Nizâmî'nin tesiri özetle incelenmiştir ve beş mesnevîsi model alınarak yazılan mesnevîler hem tanıtılmıştır hem de bu mesnevîlerin kaynak metinler ile mukayeseli incelemeleri yapılmıştır. Üçüncü bölümde, nazirecilik ve Türk edebiyatında hamse geleneği hakkında bilgiler verildikten sonra Türk şairlerin Nizâmî'nin hamsesini model alarak kaleme aldıkları mesnevîler tanıtılıp kaynak eserler ile mukayeseleri yapılmıştır. Bu bölümde Nizâmî'nin hamsesini model alan ve tercüme ve şerh olarak nitelendirilen mesnevîler ayrı başlıklar altında incelenmiştir. Bölümün sonunda Nizâmî'nin eserlerinin Türkiye'deki yayımları hakkında kısa bilgiler aktarılmıştır. Dördüncü bölümde, mesnevîlerin kaynak eserler ile mukayeselerinden elde edilen genel özellikler farklı kategoriler altında değerlendirilmiştir. Bu kategorilerin tasnifinden hareketle eser örnekleriyle beraber tablolar oluşturulmuştur. Bu çalışmada genel manada klasik edebiyatı geleneklerine bağlı olan bir sistem ele alınmıştır. Fars ve Türk edebiyatlarında Nizâmî'nin hamsesi örnek alınarak yazılan mesnevîlerin mukayeseli incelenmeleri sayesinde bu mesnevîlerin Nizâmî'nin mesnevîlerine yakınlık dereceleri tespit edilmiştir. Burada fark edilmesi gereken en önemli nokta ise iki edebiyat alanında Nizâmî'nin takibi ve etkisi ile yazılan bu mesnevîlerin alelade günümüz anlamıyla taklitten ibaret eserler olmadıkları ve her bir eserin kaynak metne nazaran küçük ya da büyük derecede farklılıklar içerdikleri hususudur. Bu edebî etkileşim şeklinin her iki edebiyat alanında aynı doğrultuda ve benzer anlayış ile devam ettiğini görmek önem arz etmektedir.
Özet (Çeviri)
Nizami Ganjavi was a renowned poet who lived in the 12th century AD and is considered as the founder of the khamseh genre. He was a master of classical verse storytelling and introduced a new style in classical Persian and Turkish literature, particularly in the masnavi genre. His works significantly influenced both literature and inspired many poets who came after him to create similar works. In this thesis, the masnavis are written by using Nizami's Khamseh as an example in classical Persian and Turkish literatures were compiled and presented along with a comparative analysis with the source work. This study includes an introduction and four sections. The first section provides information about Nizami's life, works, literary personality, and significance in Persian, Turkish, and world literature, along with a brief introduction to the khamseh tradition. In the second part, the influence of Nizami on Persian literature and the masnavis inspired by his five masnavis were subjected to comparative analysis. The third section discusses the tradition of nazire and the khamseh in Turkish literature. The study introduces and compares the masnavis written by Turkish poets who modeled their work on Nizami. These masnavis, which are characterized as translations and commentaries, are examined under separate headings. At the end of this section, a list of publications of Nizami's works in Turkiye is provided. The fourth section assesses the general characteristics derived from comparing the mesnevis under various categories. Tables were created featuring examples of works classified within these categories. This study discusses a system that connects to the traditions of classical literature. Through a comparative analysis of the masnavis inspired by Nizami's Khamseh in Persian and Turkish literature, the study has determined how closely these works relate to Nizami's original masnavis. It is essential to note that the masnavis produced under Nizami's influence in both literary traditions are not mere imitations in the conventional sense. Each work contains both minor and major differences compared to the original text. This literary interaction continues to evolve in a similar direction in both literary fields.
Benzer Tezler
- Aşkî ve Heft Peyker Mesnevisi (İnceleme-metin-özel adlar dizini)
Aşkî and his Heft Peyker Mesnevi (Analysis-text- index of proper names)
ASLI AYTAÇ
Doktora
Türkçe
2017
Türk Dili ve EdebiyatıHacettepe ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FATMA SABİHA KUTLAR OĞUZ
- Anadolu, Çağatay ve Azerbaycan sahalarının Leylâ vü Mecnûn'u: Edirneli Şâhidî, Ali Şîr Nevâyî ve Fuzûlî'nin Leylâ vü Mecnûn mesnevilerinde olay örgüsü, şahıslar kadrosu, zaman ve mekân (Mukayeseli inceleme)
Layla and Majnun of Anatolia, Chagatai and Azerbaijan fields: Story arc, cast of characters, time and place factors in Edirneli Şahidi, Ali Şir Nevayi and Fuzuli's Layla and Majnun masnavis (Comparative review)
YUSUF ERSİN
Doktora
Türkçe
2024
Türk Dili ve EdebiyatıTrakya ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. RIDVAN CANIM
- Nizȃmî-yi Gencevȋ'nin Şerefnâme adlı Mesnevisi'nin incelenmesi
An examination on the Mathnawi of Nezami Ganjavi's Sharafnama
FUNDA TÜRKBEN AYDIN
Doktora
Türkçe
2019
Doğu Dilleri ve EdebiyatıAtatürk ÜniversitesiFars Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. VEYİS DEĞİRMENÇAY
- Nizami-yi Gencevi'nin Mahzenü'l-Esrar mesnevisine Osmanlı sahasında yazılmış Türkçe nazireler
Başlık çevirisi yok
HAYRULLAH ACAR
Yüksek Lisans
Türkçe
2002
Doğu Dilleri ve EdebiyatıDicle ÜniversitesiDoğu Dilleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. HALİL ÇEÇEN
- Türk ve Fars edebiyatlarında beyân ve bedîye ait bazı sanatların işlenişi
Declaration of some arts in Persian and Turkish literature
TUĞÇE ÖZTÜNCER
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
Türk Dili ve EdebiyatıEskişehir Osmangazi ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AHMET KARTAL