Türkiye'de büyük şehir alanlarında yaşam kalitesinin değerlendirilmesine yönelik bir yöntem denemesi
A methodological essay to evaluate quality of life in metrepolitan areas of Turkey
- Tez No: 104278
- Danışmanlar: PROF. DR. GÜNDÜZ ATALIK
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Şehircilik ve Bölge Planlama, Urban and Regional Planning
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2001
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Şehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 157
Özet
Hızlı nüfûs artışı, göç ve plansız kentleşme, kentte yaşayan insanların fiziksel çevrelerinin bozulmasına, sosyal, ekonomik ve çevresel sorunların artmasına, kısaca yaşam kalitesinin düşmesine neden olmaktadır. Kentsel alanda hizmetler nüfus artış hızının gerisinde kalarak ihtiyaca cevap verememekte, yaşamın hemen her boyutunda kalitesizlik insanları mutsuz etmekte ve kentsel yaşamdan hoşnut olmayan bireyler haline getirmektedir. Oysa araştırmalar, yaşam kalitesi yüksek olan mekanlarda yaşayanların, mutlu, üretken, kendine ve topluma faydalı, yaşamdan tat almayı bilen bireyler olabildiğini göstermektedir. Günümüzde kalite, artık bir ayrıcalık değil bir haktır ve bireylerin hakkettikleri bu düzeye erişmeleri için toplum bilinci oluşmaktadır. Bugün kabul gördüğü şekliyle kalite, kişisel bir beğeni ve seçme ölçütü olmaktan çıkmış, toplumsal bir içerik kazanmıştır. 80'li yılların başından itibaren benimsenen“toplam kalite”anlayışı kullanıcı isteklerine uygunluk, doğru planlama ve süreklilik ile özetlenebilen bir anlayıştır. Dolayısıyla, kullanıcı tercihlerine göre, doğru ve süreklilik içeren mekanların planlanması da kentsel planlamada toplam kalite anlayışının uygulaması anlamına gelmektedir. Bu çalışmanın amaçlan arasında, yaşam kalitesi kavramı içinde kentsel alanda kullanıcı tercihlerine dikkat çekmeyi sağlamak yer almaktadır. Bu çalışma kapsamında yazında da olduğu gibi ölçümlerde, yaşam kalitesini yaşamdan hoşnutluk nitelendirmektedir. Başka bir ifadeyle, hoşnutluk yaşam kalitesinin bir kriteri olarak ele alınmış ve hoşnutluğu belirleyen faktörler saptanmaya çalışılmıştır. Bilindiği gibi, planlamanın özünde bireylerin aktivitelerini organize etmek ve uygun mekanlar yaratmak gelmektedir. Bu nedenle, bu çalışmada da kullanıcı istek ve tercihlerinin belirlenmesi için örnek alan uygulamasında bir yöntem denemesi gerçekleştirilmiştir. Yaşam kalitesi kavramı ile ilgili pek çok tanım yapılmıştır. Ancak genel olarak, yaşam kalitesi; bireyin gereksinimlerine yanıt veren niteliklere sahip bir çevreyle olan etkileşiminden oluşan algılamalar olarak tanımlanabilmektedir. Tanımdan da anlaşıldığı gibi, yaşam kalitesinin nesnel boyutu yanında öznel boyutu da önem taşımaktadır. Yaşam kalitesi gittikçe artan seviyede hoşnutluğa bağlıdır ve bu hoşnutluk kentsel yaşama ait gereksinmeler hiyerarşisinde bir hoşnutluktur. Yaşam kalitesi, sosyal bilimlerde bir araştırma konusu olarak otuz yıllık bir geçmişe sahip olup, çok sayıda bilim dalının uğraştığı bir kavramdır. Dünyada ilk çalışmaların A.B.D. ile İngiltere'de başladığı yaşam kalitesi konulu araştırmalar, bugün pek çok ülkede, periyodik bir düzende yapılmaktadır. Aym zamanda Birleşmiş Milletler, Dünya Bankası, OECD, UNICEF gibi uluslar arası kuruluşlar da bu araştırmaları desteklemekte ve bizzat yürütmektedir. Ülkemizde, yaşam kalitesi vıııkavramı henüz yeni bir kavramdır ve bu konudaki çalışmalar da çok yenidir. Bu nedenle etkin planlama yapabilmek ve yaşam kalitesinde süreklilik sağlamak için geniş çapta araştırma yapılmasına gerek vardır. Yaşam kalitesi, nüfus hareketlerini açıklamada ve yayılımını denetlemede önemli bir bileşendir. Kent ve bölge planlamada başlıca sorunlardan biri olan bölgeler arası dengesizliğin sadece ekonomik yetersizliklerden değil, sosyal ve çevresel sorunlardan kaynaklandığı bilinmektedir. Bireylerin yer değiştirdiği yani göç ettiği durumlarda, göç edilen kentsel mekanda bireylerin hoşnut olmadığı söylenebilir. Şüphesiz bölgeler arası dengesizliğin tek göstergesi yaşam kalitesi değildir. Ancak son yıllarda yapılan araştırmalarda, sağlık, eğitim ve ekonomik nedenler yanında yaşam kalitesini yükseltmek amacıyla da bireylerin yer değiştirdiği belirlenmiştir. Yaşam kalitesi kentsel mekanda firmaların yer seçim faktörleri arasında da yer almaktadır. Özellikle ileri teknoloji sayesinde, yer seçim kararlarında bir arada olma faktörleri gibi nedenlere bağlı olmadan, daha özgürce karar verebilen firmaların tercihlerinde, kentsel yaşam kalitesi önemli bir yer tutmaktadır. Özetle, yaşam kalitesi araştırmaları kent ve bölge planlama bilimine çeşitli açılardan fayda sağlamaktadır. Bu çalışma ile yaşam kalitesinin planlamaya katkılarına dikkat çekilmek istenmiştir. Yaşamın çok bileşenli bir yapıya sahip olması nedeniyle araştırmaların sık sık kavramsal modeller üzerinde yoğunlaştığı ve bileşenler arasındaki ilişkileri açıklamaya yöneldikleri söylenebilir. Yazında yer almış araştırmalarda, araştırmaya yön veren bilim dalına göre çeşitli yöntemler kullanıldığı görülmektedir. Planlama bakış açısıyla yapılan araştırmalarda ise genel olarak, istatistik analiz metotları kullanılarak; yaşamdan hoşnutluğa etki eden faktörler belirlenmeye, kentler arası karşılaştırmalar yapılmaya, bugün için kentsel yaşamı tehdit eden unsurları belirleyip belirli bir periyot içinde bu unsurların izlenmesine, değişen yaşam koşullarına göre bireylerin kentsel yaşamdaki tercihlerinin ortaya çıkarılmasına çalışılmaktadır. Bu çalışmada, Türkiye'de yaşam kalitesi araştırmalarına dikkat çekilerek, bundan sonraki çalışmalara da katkıda bulunacağı düşünülen yaşam kalitesinin değerlendirilmesine yönelik bir yöntem denemesi yapılmıştır. Çalışmanın uygulama bölümünde, İstanbul, Ankara, İzmir, Gaziantep, Adana ve Antalya Büyük Şehir Belediye sınırlan içinde yaşayan halk ile anket yapılmış ve halkın yaşamdan hoşnutluğuna hangi faktörlerin etki ettiği araştırılmıştır. Toplam 2235 deneğe kentsel yaşam faktörleri ile ilgili fikirleri sorulmuştur. Bu anketten elde edilen veriler, önce ki-kare anlamlılık sınaması ve varyans analizinden geçirilerek birbirleriyle olan ilişkileri incelenmiştir. Daha sonra çoklu regresyon ve lojistik regresyon analizleri yapılmıştır. Parklar ve yeşil alanlar, sağlık olanakları ve gürültü değişkenlerinin çoklu regresyon analizinde yaşamdan hoşnutluk ile ilişkili olduğu bulunmuştur. Başka bir ifadeyle, yaşamdan hoşnutluğu tahmin etmek için bu değişkenler istatistik olarak anlamlı bulunmuştur. Bağımlı değişken olan yaşamdan hoşnutluğun kategorik bir değişken olması nedeniyle lojistik regresyon kullanılarak gruplama yapılmasının mümkün olduğu da gösterilmiştir. Gruplama yapılmak suretiyle hoşnut olma ya da olmama oranı başka bir ifadeyle, her hangi bir bireyin yaşamdan hoşnut olma olasılığı belirlenebilmektedir. Bağımsız değişkenlerin bağımlı değişken olan yaşamdan hoşnutluk üzerindeki etkileri olasılık olarak elde edilmiştir. Buna göre yaşamdan hoşnut olma olasılığının belirlenmesinde etkili olan bağımsız değişkenler, iklim şartlan, kalabalıklık, konutun konfor şartlan, komşularla ilişkiler, sağlık ıxolanakları, sinema-tiyatro sayısı, sportif faaliyet olanakları, eğitim olanakları, parklar ve yeşil alanlar ve toplu taşım olanaklarıdır. Bu sonuca göre belirlenen değişkenlerin, halkın gündelik yaşamında eksikliğini duyduğu özellikler olduğu görülmektedir. Özetle, bu araştırmanın sonunda ülkenin uygulama yapılan farklı büyük şehir alanlarında bireylerin yaşam kalitesini daha çok öznel değerlendirmelerin etkilediği görülmüştür. Bununla birlikte, kullanıcıların öznel değerlendirmelerine bakılarak genelde bireylerin yaşamdan hoşnutluğu ve dolayısıyla kentsel yaşam kalitesini henüz temel gereksinmelerine yanıt verecek bir düzeyde algıladıkları kabul edilebilir. Sonuç olarak gelecekte yapılacak çalışmalara, belirli bir alanda ve belirli bir zaman kesitinde edinilen bu tecrübelerin katkıda bulunacağı umut edilmektedir. Bu çalışmada elde edilen sonuçların ve kullanılan yöntemin bundan sonraki araştırmalara yardımcı olması amacıyla da bazı öneriler sunulmuştur. Aynı zamanda yaşam kalitesinin kullanıcılar tarafından değerlendirilmesinin plancılar ve politikacılar için de önem taşıdığı ve daha yaşanılır çevrelerin planlanmasında yol gösterici olacağı düşünülmektedir. Bu çalışma ile uygulama alanı içinde kentsel yaşam kalitesini etkileyen faktörlerin belirlenmesi sağlanarak, bu konuda bir yöntem denemesi gerçekleştirilmesi amacına ulaşılmıştır.
Özet (Çeviri)
Due to rapid increase of population, migration and unplanned urbanization, urban dwellers' physical environment deteriorated, and the number of social, economical and environmental problems increased, in short, the quality of life diminished. In urban areas, because of rapid increase of population, the services failed to satisfy the needs and poor quality in every dimension of life, made people unhappy and unsatisfied with urban life. However, researches have shown those who live on highly qualified urban areas, are happier, more productive and effective for both themselves and the society and they fully enjoy life. Nowadays, quality is not a privilege but, it is a right and the consciousness has been forming in order to reach the level of quality they deserve. Today, there is a consensus that the quality is not a degree of personal choice and appreciation, on the contrary, it has gained a communal meaning. The total quality appraisal which can be summarized by the means of suitability to users' needs, proper planning and continuity, is approved since the 1980's. Consequently, the application of total quality appraisal to urban planning consists of planning according to users' needs in a correct and permanent way. One of the aims of this study is to attract attention to users' needs, in terms of quality of life in urban areas. On this study quality of life is qualified by satisfaction as it is done in some other studies in the literature. In other words, satisfaction is one of the criteria of the quality of life and the factors which describe satisfaction are investigated. As it is known, urban planning tries organizing areas according to people's activities. So, this methodological essay relies on determining users' needs and preferences in the case study area. It is possible to make different descriptions of the concept of quality of life. However, in general terms, the quality of life is, the perceptions which are formed by the interaction of people and the environment including all the qualifications covering their needs. As it is understood from the definition, the quality of life has both objective and subjective aspects. On the other hand, the concept of quality of life is progressively related to satisfaction which consists of the hierarchical needs of urban life. A numerous disciplines deal with the quality of life which has been one of the research topics in social sciences for 30 years. The first research on the quality of life has began in the USA and the UK. Today, in many countries these researches are being made periodically. Additionally, some institutions such as, United Nations, World Bank, OECD and UNICEF also make researches in their constitutions or subsidize the other projects. In Turkey, the quality of life is a new concept and the XIresearches have began recently. The comprehensive study must be done to apply dynamic plans and provide continuity of people's quality of life. It is possible to use quality of life to explain population movements and to check its expansion on the land. It is also clear that, regional inequalities, which happen to be one of the major diseases in urban and regional planning is not due to economic problems only, but there are also social and environmental problems as well. If people migrate from one place to another, this means they were unhappy about the urban environment where they used to leave. There is no doubt, that, the quality of life is not enough to explain regional inequalities, but, on the other hand, recent researches have shown that people migrate to obtain better health, education and economic conditions, in other words to increase their quality of life. The quality of life is one of the factors of location decision of firms in urban areas. Especially, the footloose firms which do not take care of being together with other firms and which are free to choose location due to the high technology, look for the places where quality of life is high. In short, quality of life research is profitable for urban and regional planning in different ways and this study has tried to underline some of these beneficial points. The conceptual models are mostly used in quality of life research, because they intend to identify the relationship between indicators. In the literature, according to the science point of view different research methods can be used. In general, in the researches having a planning point of view, it is tried to determine the factors which effect the life satisfaction, to make benchmarking between cities, to define the elements which threaten actual urban life and follow them within a definite time, to emphasize people's choices in urban life according to changing life conditions by using the statistical analysis methods. In this study, a methodological essay, which hopefully will be helpful for further researches, has been implied to evaluate quality of life and tried to attract attention to quality of life researches in Turkey. On the case study part of this research, an opinion survey by conducting a questionnaire has been applied on people living in Greater Municipality Areas such as İstanbul, Ankara, İzmir, Gaziantep, Adana and Antalya and the factors affecting on people's quality of life have been investigated. The sample size composes of 2235 people who replied the questions about their satisfaction on urban life. Firstly, the data obtained from this opinion survey is analyzed by using chi-square test and analysis of variance (ANOVA). After that, both multiple and logistic regression are used in the study. According to multiple regression analysis results, green areas, health facilities and noise level are found to be more related with people's satisfaction. In other words, green areas, health facilities and noise level are the predictor variables to estimate life satisfaction. Additionally, because of having dependant variable -satisfaction- as a dichotomous type, the study has shown that it is possible to make the logistic regression, which can be used to classify people, so as to be satisfied or dissatisfied. By making groups, rate of being satisfied or dissatisfied, in other words probability of person's satisfaction, can be determined. The probabilities of being satisfied or dissatisfied are obtained according to the effects of independent variables. Consequently, climate, crowding, housing conditions, relations with neighbors, health, leisure opportunities, sporting, education provisions, parks-green areas and accessibility to public transportation are the independent variables on determining probability of being xii U.MS£.. ?, mw^.j MMOTAtirai Mttf£2Jsatisfied or dissatisfied. According to this result, these variables are the factors that are in lack of people's daily lives, in case study areas. As a conclusion, according to the case study results, people's quality of life is mostly affected by their subjective evaluations. Additionally, it can be said that people perceive life satisfaction and urban quality of life at the level, which is enough for their basic needs. It is hoped that these survey results will be fruitful for young researchers in the near future. It is thought that the methods used and the limitations cited in the study will also be of help to new researches. Moreover, the users' evaluation of the quality of life will be useful for both decision makers and planners to create more livable urban environments. This study determines the factors affecting on urban quality of life in the sampling area and emphasizes a methodology to evaluate the quality of life. xni
Benzer Tezler
- Farklı konut alanlarında kentsel yaşam kalitesinin değerlendirilmesi: Kayseri örneği
Evaluation of quality of urban life in different residential environments: The case of Kayseri
MERVE KOÇAK GÜNGÖR
Doktora
Türkçe
2023
Şehircilik ve Bölge Planlamaİstanbul Teknik ÜniversitesiŞehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FATİH TERZİ
- Bulanık mantık yaklaşımıyla Türkiye'de sürdürülebilir şehir, yerleşme performansının değerlendirilmesi ve akıllı-ekolojik konut alanı modeli
Evaluated performance of sustinable city and settlements in Turkey through fuzzy logic approach and smart-ecological housing area model
ECE ÖZMEN
Doktora
Türkçe
2024
Şehircilik ve Bölge Planlamaİstanbul Teknik ÜniversitesiŞehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
PROF. DR. FUNDA YİRMİBEŞOĞLU
- Planning for sustainable communities in suburban residential neighbourhoods: The case of Ümitköy, Ankara
Kent çeperindeki konut mahallelerinde sürdürülebilir toplulukların planlaması: Ankara Ümitköy örneği
MELDA AÇMAZ ÖZDEN
Doktora
İngilizce
2013
Şehircilik ve Bölge PlanlamaOrta Doğu Teknik ÜniversitesiŞehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ZÜBEYDE MÜGE AKKAR ERCAN
- Kent meydanlarının mekân tasarımı niteliklerinin bulanık mantık ile değerlendirilmesi
The evaluation of spatial design parameters of urban square with fuzzy logic method
PINAR ÖZYILMAZ KÜÇÜKYAĞCI
Doktora
Türkçe
2020
Şehircilik ve Bölge Planlamaİstanbul Teknik ÜniversitesiŞehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MEHMET OCAKÇI