XVIII. yüzyılda Trabzon'da ticaret
Trade in Trabzon in the 19. century
- Tez No: 120471
- Danışmanlar: PROF.DR. RIFAT ÖNSOY
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Tarih, History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2002
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Gazi Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Tarih Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Yeniçağ Tarihi Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 474
Özet
ÖZET Bu araştırma, genelde Trabzon ve çevresinin Osmanlı ekonomisi içerisindeki yeri ve önemini, özelde ise Trabzon ticaretini ele almaktadır. XVIII. yüzyıl ile sınırlı olan bu araştırma, gümrüğünden tüccarına, ticarî alt yapısından keten bezi üretimine kadar Trabzon ve çevresinin ticarî ve sınaî yapısına ışık tutan birçok faaliyet şubesini ele almaktadır. Araştırmanın giriş kısmında, Trabzon ve çevresinin tarihteki önemi üzerinde durulmuş, Trabzon ve çevresinin ekonomik işlevini ortaya koyan araştırmaların yetersizliği belirtilerek bölgenin ekonomik potansiyelinin araştırılmasının zorunluluğu vurgulanmıştır. Bu araştırmada, Trabzon ve çevresinin ekonomik yapısı ele alınırken ele alınan konuları sadece Trabzon bağlamında değil, aynı zamanda Osmanlı devletinin diğer bölgeleriyle de eşgüdümlü olarak ele alıp Osmanlı ekonomisinin ana hatlarının da vurgulanması amaçlanmıştır. Bu amaçla, Trabzon'daki ekonomik yapıya etkide bulunan iç ve dış etkenler araştırmamızın ilk üç bölümünde ele alınarak incelenmiştir. Birinci bölümde, Trabzon ve çevresinin Osmanlı idaresine girmesiyle birlikte ortaya çıkan siyasî, askerî ve idarî teşkilatlanma ele alındıktan sonra XVIII. yüzyılda Osmanlı devletinin her bir bölgesinde hemen hemen aynı yoğunlukta görülen eşkıyalık hareketlerinin bölgedeki halka, gerek karadan ve gerekse denizden gelip geçen tüccarlara vermiş olduğu zararlar üzerinde durulmuş, eşkıyalık hareketlerinin bölgedeki ekonomik yaşamı olumsuz etkilediği kanaatine varılmıştır. İkinci bölümde Osmanlı devletinin tarım, sanayi ve ticaret gibi ekonomik alanlarda takip ettiği ilkeler üzerinde durulmuş, iç ve dış ticaretin ana hatları vurgulanarak Osmanlı ekonomisi ile bu ekonomi içerisinde Trabzon ve çevresinin bağlantı halinde olduğu Karadeniz ekonomisi hakkında bilgi verilmiştir. Bu bölümde, XVIII. yüzyılda Osmanlı devletinde gerçekleşen ticaret ilişkilerinin gelişen Avrupa kapitalizmi sonucunda daha çok Avrupa limanlarıyla direkt bağlantılı olan Selanik, İzmir ve İskenderiye gibi liman ve liman kentlerinde yoğunlaştığına dikkat çekilmiş, Trabzon ve çevresinin bağlantı halinde olduğu Karadeniz ticaretinin ise, daha çok Osmanlı devletinin iaşe sistemi çerçevesinde dış ticarete kapalı bir ekonomik yapı içerisinde gerçekleştiği vurgulanmıştır. Üçüncü bölümde, Trabzon ve çevresinin XVIII. yüzyıldaki ulaşım şartları ile bu bölgede yer alan liman, yol, bedesten, han ve çarşı-pazarların gerek bölge ve gerekse bölgeler arası ticaretteki rolleri üzerinde durulmuştur. Bu bölümde, gerek461 kara ve gerekse deniz ulaşımında coğrafi şartlar neticesinde bazı olumsuzlukların varlığı görülmüşse de bedesten, han ve çarşı-pazar gibi ticarî mekânların Trabzon ve çevresinin iç ve dış ticaretinde önemli bir boşluğu başarılı bir şekilde doldurdukları görülmüştür. Trabzon tüccarıyla, Trabzon'a Osmanlı devletinin diğer bölgeleri ile Acem'den gelen tüccarların faaliyetleri dördüncü bölümde ele alınmıştır. Bu bölümde, Trabzon girişimcisinin Karadeniz ticaretinde taşımacılıktan daha çok tüccar olarak yer aldığı, Trabzon tüccarının İslimye gibi tarihi panayırlar başta olmak üzere İstanbul, Kırım, Tuna ve Rumeli kıyılarına kadar giderek ticaret yaptıkları belirtilmiştir. Trabzon'a bu yüzyılda uzak mesafelerden gelen tüccarların daha çok kara yoluyla Anadolu yönünden geldikleri ve Trabzon ile çevresinin tekstil ihtiyacı başta olmak üzere her türlü ihtiyaçlarını temin ettikleri görülmüştür. XVIII. yüzyıl Trabzon ticaretinde Trabzon'a gerek kara yoluyla ve gerekse deniz yoluyla ulaşan birçok ticarî malın Trabzon'dan Osmanlı devletinin birçok bölgesine götürülerek yeniden satışa sunulduğu ifade edilmiş, bu haliyle Trabzon'un sadece bir pazar görevi görmekle kalmayıp aynı zamanda birçok malın depolanması ve yeniden dağıtıma girmesinde önemli bir antrepo görevi gördüğü vurgulanmıştır. Trabzon'daki iskele ve gümrükler başta olmak üzere keten bezi ve mum üretimi ile ihtisâb ve dellâliye gibi çarşı-pazarlarla alakalı olan gelir kalemlerinin devlet tarafından bir mukataa halinde örgütlenerek işletilmek üzere özel girişimcilere ihale edilmesi ile ilgili faaliyetler beşinci bölümde ele alınmıştır. Bu bölümde, Trabzon iskelesi gümrük mukataasına bağlı olan ve gerek ticaret ve gerekse üretim ile alakalı olan gelir kalemlerinde, Osmanlı devletinin birçok sektöründe olduğu gibi 1730 ile 1 770/1 780'li yıllar arasında kalan dönemin önemli sayılabilecek bir büyüme hızına sahip olduğu, bu dönem haricinde kalan yıllarda ise ticaret ve üretim ile alakalı olan faaliyet şubelerinde bazen uzun süreli bir duraksama ve hatta bir gerileme hızının ortaya çıktığı görülmüştür. Neticede, gümrüğü ve tüccarı ile sahip olduğu ticarî olanakları ve kadim ticaret kültürü sayesinde Trabzon şehrinin, Acem'den Balkanlara, Kırımdan Bağdat ve Batı Anadolu'ya kadar geniş bir saha içerisinde yer alan ticarî yaşamı kendine çekerek daha önceki dönemlerde olduğu gibi XVIII. yüzyılda da canlı bir ticarî yaşama sahne olduğu anlaşılmıştır.
Özet (Çeviri)
462 ABSTRACT This study discusses the position and significance of Trabzon and of the Trabzon-vicinity in the Ottoman's economy, in general;and the Trabzon customs and merchants, in particular. In this study, which is restricted to the XVIII. Century; many activity branches have been discussed and researched that vary among Trabzon's and among Trabzon-vicinities' customs to merchants, the commercial background to the linen cloth manufacture, and the commercial structure to the industrial structure, etc.. In the introduction of this study;the significance of Trabzon and of the Trabzon-vicinity is given attention and the necessity to research the economical potential of this region is emphasized by pointing out the inadequacy in researches that bring up the economical function of Trabzon and of the Trabzon-vicinity. While the economical structure of Trabzon and the vicinity has been discussed in this study, the subject matters have not only been restricted within the Trabzon context, but these matter have been discussed in conjunction with other regions of the Ottoman State and the main features of the Ottoman economy have been emphasized. Accordingly, domestic and foreign factors influencing the economical structure of Trabzon have been discussed and reviewed in the first three sections of this study. In the first section;after the political, military, and administrative organizing- that appeared when Trabzon and the vicinity entered under the Ottoman's control- have been discussed, the harms that the banditry action, which was met almost at the same intensity in each of the Ottoman's regions during the XVIII. Century, imparted to the people at the relevant region and to merchants that either came from land or from sea have been considered and it is concluded that this banditry action had a negative influence on the economical life in that region. In the second section;the principles that the Ottoman's followed in economical fields such as agriculture, industry, and trade have been considered, and by emphasizing the main issues of the domestic and foreign trade, information is given on the Ottoman's economy and on the economy of the Black Sea Region that directly related Trabzon and its vicinity to the main economy. In this section, attention has been drawn on the matter that the commercial relations that occurred in the Ottomans during the XVIII. Century were focused on harbors and harbor cities such as Selanik, Izmir, and İskenderiye, which were more directly connected to the463 European ports, as a result of the developing European capitalism and that the Black Sea Trade, where Trabzon and its vicinity were connected to, were materialized in an economical structure that was close to foreign trade under the frame of the victualling system of the Ottoman State. In the third section; transportation conditions of Trabzon and the vicinity in the XVIII. Century have been discussed along with roles of harbors, roads, market places, khans, and bazaars present at the relevant region in both the regional and interregional trade. In this section, it is stated that even some disadvantages were met in land and maritime transportation as a result of the geographical conditions, trade locations such as market-places, khans, and bazaars filled successfully a significant blank in Trabzon's and the vicinities' domestic and foreign trade. The activities of the Trabzon merchants and of the merchants who came from other regions of the Ottoman State and from the Persians have been discussed in the fourth section. In this section;it is specified that the Trabzon entrepreneurs played more the role of a merchant as compared to transporters within the trade life of the Black Sea Region and that the Trabzon merchants involved in trade by reaching the shores of Istanbul, Crimea, Danube and Rumelia with historical fairs of which the İslimye Fair was the most famous one. It is seen that merchants who came from distances to Trabzon in that century came more from Anatolia by land and that they provided any kind of necessities including mostly the textile necessity that Trabzon and the vicinity required. It is explained that many commercial goods - which came to Trabzon both by land and sea- were dispatched to many regions of the Ottoman State and resold there within the XVIII. Century Trabzon Trade, and it is emphasized that Trabzon did not function as a market-place only, but also as an entrepot where many goods were stored and redistributed. In the fifth section;the State's activities such as awarding the income items such as linen cloth and candle manufacture and those related to market-places like“ihtisâb ve dellâliye”, all among which the ports and customs took a primary place, to private entrepreneurs as a taxation have been discussed. In this section;it is pointed out that there was a significant growing rate in the income items connected to the Trabzon port and both to trade and manufacture, as it was the case for many of the sectors of the Ottoman State between 1730 and 1770/1780, and that there were a long-termed unproductive period and even regression periods in the activity branches related to trade and manufacture in the years except the former periods.464 As a result, it is specified that during the XVIII. Century, Trabzon had a strong trade life and attracted the trade life covering the region between the Persian and the Balkans, the Crimea and Bağdat and the Western Anatolia, thanks to its customs and merchants as well as its ancient trade culture as it was the case in the former eras.
Benzer Tezler
- 19. Yüzyılda Karadeniz Bölgesi'nde mısır tarımı ve ticareti
The corn agriculture and trade in The Black Sea Region in the 19th century
AYŞE BORAN
- Kadı sicillerine göre Trabzon'da Ermeniler (1655-1672)
Armenians in Trabzon to kadi records (1655-1672)
HATİCE HİLAL ÇAKIR
- Tuzcuoğlu Memiş Ağa'nın Doğu Karadeniz'de Ayanlık mücadelesi
Tuzcuoğlu Memiş Ağa's Eastern Black seastruggle for Ayanlık
GÖKMEN KARADEMİR
- XVIII. yüzyıl Osmanlı siyasi ve sosyal örgüsünde bir devlet adamı biyografisi: Hekimoğlu Ali Paşa (1689-1758)
Biography of a state man in the 18th century Ottoman political and social context: Hekimoglu Ali Pasha (1689-1758)
MEHMET YILMAZ AKBULUT
Doktora
Türkçe
2020
Biyografiİstanbul 29 Mayıs ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
PROF. DR. KEMAL BEYDİLLİ