Tasarım sürecinde bilişsel yeti olarak imgelem ve kavram

Imagination and concepts as cognitive faculties in design process

PDF İndir

Tez No: 127179
Yazar: NİLGÜN KÖMÜRCÜOĞLU TURAN
Danışmanlar: PROF. DR. NUR ESİN ALTAŞ
Tez Türü: Doktora
Konular: Mimarlık, Architecture
Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
Yıl: 2002
Dil: Türkçe
Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
Ana Bilim Dalı: Mimarlık Ana Bilim Dalı
Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
Sayfa Sayısı: 137

Özet

Problem çözme sürecinde bilişsel yetilerimizin katkısı, üstelik işleyişleri oldukça iyi biliniyor. Tasarım bu tür problemlerden olmadığı gibi tasarım süreci üzerine yapılan çalışmaların büyük bir çoğunluğu tasarım sürecini bilişin işleyişinden bağımsızmış gibi ele aldıklarından yalnızca tasarım süreci üzerine odaklaşıyor. Tezin önermesi tasarım öncesi bilişsel yetilerimizin sonradan gelen tasarım sürecine önemli katkıları olduğu yönünde. Bu çalışma, tasarım sürecinde etken olan işleyişlerin iki tanesini anlamaya yönelik. Birincisi imgelem denen bilişsel yetinin gerek kavramla olan ilişkisi gerekse de tasarım kapsamındaki etkisini incelemek; ikincisi kavram denen ansal aracın ya da mekanizmanın ne olduğunu, nasıl çalıştığını ve tasarıma olan etkisini kavrayabilmek amaçlı. Hiç kuşkusuz bilişsel işleyişe en kapsamlı bakanlar felsefeciler. Felsefe alanında biliş işlemlerinin nedenselliği öne çıkarken, tasarım için de nedensellik önemli, ancak başka amaçlarla. Bunu anlamak ve anlatabilmek amacıyla biliş yetilerini ilk olarak titizlikle ve kapsamlı bir biçimde açıklamaya çalışan Kant'a başvurduk. Çalışmanın kapsamında biliş işlemlerinin nedenselliğinden çok tasarım içindeki işlemlerin nedenselliği ağırlık kazanıyor, ve biliş süreci içinde kavramın tasarım üzerinde olan etkisi irdeleniyor. Tasarım süreci içinde biliş önemli, ama yalnızca tasarım bu durumda biliş sürecinin bağlamı olduğu için. Bu çalışmada kavram, sanı, ana düşün, öndeyi, andıran, eğretileme gibi tasarımda yardıma, üstelik etkili olan bilişsel araçların tümü en genelinde kavram adı altında toplanıyor. Zaman içinde kavram anlayışının değişimi tasarım gibi kavrama bir biçimde bağımlı edimin niteliğini de değiştirmiş. Anlak (Os. zekâ; düşünme, anlayış, kavrayış, algılama, kavramlarla düşünme yetisi, sonuç çıkarma gibi eylemleri içeren yetilerimizin tümü), yargı ve us gibi biliş yetilerimizin nasıl işledikleri ve Kant'ın deyimiyle an usun ötesine nasıl geçerek daha etkili ve yaratıcı düşünebildiğimiz tasarım öncesi sürecin parçası. Çalışmanın özeksel ağırlık noktası kavramların yetisi anlak ve önsel sezgi yetisi imgelemin, tasarım türünden 'yapmaya,' 'çatkıya' yönelik ansal bir işlemin içinde, ne tür bir bireşimle tasarıma katkıda bulunduktan. Kaçınılmaz olarak, bu tür bulgulamak amacıyla yola çıkan bir çalışmanın kural koyucu nitelikten çok, tanıtıcı ve açıklayıcı niteliği ağır basıyor. Bu çerçeve içinde amaç, özellikle tasarım eğitimi bağlanımda saptama ve önerme yapabilmek. Tez kapsamında kuramsal çerçeveye ve de öngörülen önermelere yardımcı olmak üzere tasarım öğrencileri arasında yapılan görgül bir çalışmadan da yararlanılıyor. Amaç, tasarım eğitimi nasıl yapılmalı sorusuna yanıt değil de, tasarım eğitiminde etken olan etmenler nedir sorusuna bir açıklama getirebilmek. Bu yüzden de çalışma kural arayıcı ve kural koyucu tür yerine soruşturan, araştıran, inceleyen, eş deyişle arayıcı türden. Her ne denli tez, konunun doğası gereği geniş bir yelpaze içinde ele alınıyorsa da, tez çerçevesinde sınırlan var. vıBirinci bölüm, çalışmanın tümü konusunda bir görüş sunabilmek amacıyla geniş açılı bir bakışla ele alındı. Tezin niteliği daha çok temel sorulardan yola çıkarak inceleyen bir türde. Bu bölüm tasarımda kavram ve imgelem konusundaki önemli diye varsayılan sorulara dikkat çekiyor: Tasarımda kavramın yeri nedir? Tasarımda imgelimin yeri nedir? Bilişsel süreç içinde ve tasarım bağlamında hem kavramın hem de imgelemin ortak yeri nedir? Bu sorularla birlikte özünde vurgulanan tasarım değin tasarım öncesi süreçlerin incelenmesinin gerekliliği, çünkü bu sorular tasarım öncesi bilişsel süreçleri hemen gündeme getiriyor. Tasarımın biliş yanına odaklaşırken, bilişle birlikte başta felsefe olmak üzere ruhbilim, dilbilim gibi başka öğreti alanlarına ucundan da olsa girmeden ya da en azından değinmeden geçmek olanaksız. Tasarım ve biliş boyutu, imgelem ve anlak yetileriyle birlikte, tez sorunsalını belirliyor: Tasarım öncesi ansal işlemler hem tasarım sürecini hem de tasarım ürününün niteliğini etkiliyor. İkinci bölüm, konu alanının tanıtılmasına ilişkin olarak antik çağdan Rönesans'a değin ansal işlemlerden ne anlaşılmış, 'kavram'ın biliş yetisi içindeki yeri nasıl tanımlanmış, erken çağlardaki düşünür, daha sonraki düşünür ve sanat eleştirmenlerinin bu konudaki yorum ve görüşlerine kısa bir bakış, tarih içinde bir saptama olarak betimlenebilinir. bu Bölümün ana amacı kavram, ana düşün, sanı, öndeyi, andırım, eğretileme gibi ansal işlemlere yardımcı unsur ve süreçleri, tasarım kapsamında işleyerek, sanat ve tasarım anlayışı çerçevesinde geçirdikleri değişiklikleri izleyerek, tasarıma olan katkılarını görebilmek. Aynı zamanda da toplum, ekin, inanç ve teknolojiyle birlikte değişime uğrayan anlıksal boyutun tasarıma ne biçimlerde yansıdığını ve tasarımın anlıksal boyuttaki değişikliklere olan duyarlığını sergileyebilmek. Üçüncü bölüm, bilişsel süreç içinde kavramın ve de kategorilerin yerinin ne olduğuna açıklık getirmeye yönelmiş bir bölüm. Bu bölümde anlak, yargı ve us gibi biliş yetilerimizin nasıl işledikleri ve Kant'ın deyimiyle an usun ötesine nasıl geçerek daha etkili ve yaratıcı düşünebildiğimiz irdeleniyor. Bölümün özeksel ağırlık noktası Kant'ın aşkınsal yargı-yetisinin bilişsel süreç içindeki yeri ve bunun tasarım gibi bir süreçle olan ilişkisi. Bir yanda anlak, öte yanda imgelem, bilişin yetileri. Anlak kavramların yetisi, imgelemse önsel sezgi yetisi. Tasarım türünden yapmaya, çatkıya yönelik ansal bir işlem, anlak ve imgelemin bireşiminden yararlanan bir süreç. Bölümün odak noktası, bu ve bunların türevi kavram ve süreçlerin tasarıma olan ilişkisini incelemek. Dördüncü bölüm, tasarıma başka bir açıdan bakmak amacıyla, Sokrates öncesi üç düşünürün -Anaximander, Herakleitos ve Anaxagoras - 'tasarım'larını kısa da olsa irdeliyor. Bu tasarımların kavram ve imgelemle olan ilişkileri ortaya çıkarılmaya çalışılıyor. Buradan sonra tasarımda bilişsel süreç ve sınırlamalar konu edilerek iki alt süreç saptanıyor: üretsel süreçler ve inceleme süreçleri. Üretsel süreçler tasarım öncesi yapı diye nitelendirebileceğimiz görsel örüntü, biçim, ansal örnek gibi yapılan üretip İnceleme süreçleri için kaynak hazırlarlar. İnceleme süreçlerinin ana amacı tasannu oluşturan değiştirgelerin sınırlamalarını saptayabilmektir. Bölümde bu iki süreç bağlanımda beliren ansal imge ve kavramın nitelik ve ilkeleri tartışılıyor. Beşinci bölüm'ün içeriğini, çok büyük sayılmayacak bir deney gurubu da olsa, bu tezin kapsamında stüdyo öğrencilerini içine alarak yapılan bir çalışma oluşturuyor. Sınanan iki hipotez: - Tasarıma kavram ya da tasarım öncesi biçimle başlayanlar tasannu daha kolay geliştiriyorlar, ve tasarıma kavramla başlamayanlara göre daha başarılı oluyorlar. - Tasarımcının kendisinin türettiği kavram ve tasarım öncesi biçimler tasarımcıya başkası tarafından verilenden daha başarılı oluyor. Olağan stüdyo işleyişini hiç değiştirmeden ve öğrencilerin haberi olmadan yapılan bu çalışmadan amaç tasarımın başlangıcından sonuna değin öğrencinin tasarım için bir vii «L^SKSKÖĞ^^^^Skavram ya da ana düşünle çalışıp çalışmadığına bakmak ve bunun son ürünün değerlendirmesiyle bir bağlılaşımı olup olmadığını görebilmek. İki dönem süresi içinde toplam onaltı ayrı stüdyoda yapılan çalışma için stüdyo öğretim üyelerine verilen bilgi, toplanacak verilerin bu çalışma bağlamında kullanılacağıydı. Öğretim üyelerinden istenen, olağan tasarım temrinleri başladıktan sonra, ilk haftalar içinde öğrencilerin tasarıma bir kavramla başlayıp başlamadıklarını öğrenmek, tasarım boyunca öğrencinin kavramla tasarım arasında kurabildiği ilişkiyi kendinden dinlemek, tasarımın bitiminde yapılan değerlendirmede iyi, orta, zayıf değerlendirmesiyle kavramla çalışan ya da çalışmayan öğrencilerin karşılaştırmasını yaparak bir liste çıkarmalarıydı. Her iki dönemde de dördü üçüncü sınıf mimarlık tasarım stüdyosu, diğer dördü de iç mimarlık tasarım stüdyosu öğrencilerinin toplam sayısı 207. İç mimarlık stüdyolarının ikisi ikinci sınıf, diğer ikisi de üçüncü sınıf öğrencileri. İki dönemde de bir tek ikinci sınıf iç mimarlık öğrencilerinden tasarımda kavramla çalışmaları istendi, ve temrin için bir kavram önerildi. İkinci sınıf iç mimarlik öğrencilerinin stüdyosunda kavram konusu stüdyo boyunca işlendi, örnekler gösterildi, kavramla ilgili konuşmalar, hem ders biçiminde, hem de tartışma biçiminde, yapıldı. Ayrıca, masa eleştirilerinde öğrencilerle bire bir kavram-tasarım ilişkisi konusunda konuşuldu. Diğer stüdyolardaki öğrenciler, kavramla ya da kavramsız tasarıma başlamışlarsa, bu onların seçimiydi. Kavram konusu seçime bırakılan toplam oniki stüdyoda, eleştirilerde ve stüdyodaki genel konuşmalarda kavram konusuna değinilip kişisel kavramlar üzerine konuşuldu. Altıncı bölüm, önceki bölümlerde işlenenleri bir başka süzgeçden geçirerek yorumunu yapmak, tasarım eğitiminde kavram ve imgelemin anlamını yerine oturtabilmek amacıyla yapılan bir değerlendirme. Tasarım probleminin niteliği üzerinde yapılan kısa bir açıklamadan sonra, tasarım probleminin verilişinde değiştirgelerinin yeterli olarak belirtilmemiş olduğundan bunların bulunması ve özniteliklerinin saptanması gerekliliği, eş deyişle tasarım probleminin tasarımcı tarafından tanımlanma konusu inceleniyor. Değişik tasarım yaklaşımlarım göz önünde bulundurarak, herkes için olmasa da kimi öğrencilerin yararlanacağına kesin olarak bakılan kavramın tasarım sürecinde bir başlangıç noktası olabileceği önermesi yapılıyor. Kavram yapısı dikkate alınarak tasarımın yaratıcılığa yönelen eğitiminde görsel düşünme vurgulanıyor. vnı

Özet (Çeviri)

We can say, with some precision, that we know quite a bit about the contribution of our cognitive faculties in the problem solving process. While design is not similar to those problems, majority of studies focusing on the design process treat it as if it were independent of the cognitive operations. It is proposed here that cognitive processes in the pre-design stage contribute significantly to the design process to follow. This study is oriented to understand two of these components effective in designing operations. The first is to explore imagination, its relation to concept, and its effect in the design process; the second one is intended to comprehend the role of concept, how it functions, and its effect in the design process. Without doubt it is the philosophers who treat the wide scope of cognition more comprehensively than others. While it is the reasoning behind the cognitive operations that is important to philosophers, behind the design process it is also the reasoning that is important, only for different reasons. It was Kant who first looked at this phenomenon seriously, diligently and comprehensively; and it is him to whom we turn. In this study it is the reasoning behind design rather than the reasoning behind cognition that has more weight. It is the importance of concept in the design process within a broader cognitive process. Certainly the cognitive process is important in the design process only as far as it is in the context of designing. In this study all those terms -concept, notion, principal idea, analogy, metaphor and the likes - are collected under concept that is not only helpful in the design process but also effective in the cognitive process. In time comprehension of concept has changed its effect on design, which is dependent on it. Our cognitive faculties - understanding (covering all those faculties that lead to understanding, comprehension, perception, thinking with concepts, inference; 'understanding' seems to be the standard English translation, in spite of the fact that the meaning of Kant's ver stand is broader than just everyday 'understanding'; see, e.g., Kant 1966, 1990), judgment and reason- which go beyond pure reason, according to Kant, are factors in our creative and effective thinking. The central concentration of this study is the faculty of concepts, i.e., thinking and understanding with concepts, the faculty of intuition, and their synthesis in the design process, which is a mental process, oriented to 'making,' 'building,' and 'constructing.' This type of exploratory, rather than regulating and rule establishing, has its focus on introducing and explaining. The intention is to observe and make propositionsespecially in the realm of design education. It is with this in mind, to support the theoretical construction, an empirical study conducted among design studio students is part of the thesis. The goal is not to determine how the design education should be conducted, but rather to establish what factors effective in the design education are. Within this aim, this study is not one that provides rules, but rather one that explores. Because of its nature, the study subject matter is very wide, hence it imposes limitations in a such an undertaking as thesis. The first chapter presents a broad perspective of the study, it is intended as a wide-angle view of the whole. The nature of the thesis is exploratory, starting with the fundamental ixquestions regarding the design process. The section draws attention to the questions related to concept and imagination, which are considered an important part of the design process: What is the place of concept in the design process? What is the place of imagination? What is the importance of both concept and imagination jointly in the context of design and in the broader cognitive processes? These questions while related to design lead, also to the cognitive processes in the pre-design stage that need to be explored, because they are the ones that lie at the basis of the design process. While the focus is on the cognitive side of design, it is inevitable to ignore such disciplines as philosophy, psychology, linguistics and the likes, however sketchy the references may be. Cognitive aspect of design together with the faculty of understanding generates the problematique of the thesis: Pre-design mental operations are effective on the design process itself as well as the design product. The second chapter introduces the subject area from Antiquity to Renaissance: what was understood from mental operations, how was 'concept' defined within the cognitive faculties, what were the philosophers' and art critics' interpretations and perspectives on these issues? In short, the section deals with the subject area, namely imagination and concept in the context of design, in an historical overview. The primary intention in this chapter is to explore the operators and processes such as concept, principle idea, notion, prediction, analogy, metaphor that contribute to the mental operations in the context of design, to follow the developments and changes they went through within the framework of design and the arts, and to trace their contribution to design. The section also tries to exhibit how the intellectual dimension, which goes through changes with the transformations in the society, culture and technology, is reflected in design, and how sensible the design is to these changes. The third chapter is planned to bring clarity to the place of concept and categories in the cognitive process. This section explores how cognitive faculties such as understanding, judgment and reason operate, and in Kant's terms how they transcend beyond pure reason to become more effective and creative in thinking. The centrality of the section is the importance of Kant's faculty of transcendental judgment in the cognitive process and its relation to a process such as design. On one side there is the intelligence, on the other imagination that are cognitive faculties; understanding is a faculty that deals with concepts, imagination is a faculty of a priori intuition. An operation such as design, which is directed to make, build or construct is a mental operation that functions with the help of synthesis of intelligence and imagination. The focal point of the section is to analyze this operation, and the concepts and processes that are derivatives of it. To look at design from an other angle, in the fourth chapter the 'designs' of three philosophers -Anaximander, Heracleitus and Anaxagoras- of pre-Socrates era are reviewed briefly. The emphasis is on the relation between concept, imagination and the philosopher's 'design.' Following this brief overview the focus shifts on to cognitive processes and constraints in design, through which two sub-processes are determined: generative and exploratory. Generative processes, by generating pre-design structures such as visual pattern, form, mental example, prepare the necessary resources for the exploratory processes to be involved. The primary aim of the exploratory processes is to (re)define the problem and to determine the constraints or the boundary conditions of the parameters. Characteristics and principles of mental image and concept, generated within the context of these two processes, are discussed. The content of the fifth chapter consists of an empirical study conducted among a relatively small group of design studio students. The two hypotheses, tested, are:- Those who start the design process with a concept or a pre-design form are able to develop the design easier and are more successful than those who start without a concept or a pre-design form. - Concept or the pre-design form that is generated by the designer is more successful than those that are given to the designer. Without changing or interfering with the usual studio operations and without letting the students know about it, the empirical study has been intended to see whether the design students start the design process with a concept or a main idea and develop their design accordingly, and whether there is a correlation, if any, between how they proceed with the design and the evaluation of the final design product. During a two-semester period there were sixteen studios whose instructors were given the information that such a study would be used in the context of this thesis. All that was requested from the studio instructors was to see if the student starts the design project with or without a concept, to discuss with the student the relation between the concept and the actual design during the developmental phase, to evaluate the students good, pass, poor at the end of the design project, and to make a list of the students according to how they proceeded with the design and their evaluation of the final design product. Each semester there were four third year architecture studios and four interior architecture studios, all together 207 students. Two of the interior architecture studios were second year studios and the other two were third year studios. The second year interior architecture students both semesters were asked to work with a given concept. Particularly in these studios, throughout the semester, the subject of concept and its place in design was discussed, number of examples was shown, several lectures were given. Furthermore, during the desk criticisms relationship between concept and design, both in general and specific terms, was discussed. In the other studios, whether the student started the design process with or without a concept was their choice. In the twelve studios where the start of the design process was totally the student's choice, concept, in general, was discussed during the reviews, and also at the desk criticisms the individual's concept, in particular, or lack of it, was discussed. The sixth chapter looks at what has been discussed in the previous sections through a different filter in order to bring an interpretation and it is also an evaluation of where concept and imagination stand in the context of design education. After a brief discussion of the characteristics of the design problem apart from other problems, it is argued that since the parameters of design problem in general are not clearly spelled out, leading to numerous uncertainties, the designer has to determine the parameters as well as their attributes as part of the design process. Stated differently, the designer has to define the design problem. Keeping in mind different design approaches and also that it may not be for everyone, it is proposed that for some students concept can be a strong beginning at the early stages of the design process. Taking into account the structure of concept, its place in thinking, in general, and in visual thinking, in particular, concept and visual thinking relationship is emphasized in a design education leading towards creativity. XI

Benzer Tezler

Tez No
507280
Audio visual attention for robots from a developmental perspective
Gelişimsel perspektiften robotlar için görsel ve işitsel diıkkat
NADA AL AZZAWI
Yüksek Lisans
İngilizce
2018
Bilgisayar Mühendisliği Bilimleri-Bilgisayar ve Kontrol İstanbul Teknik Üniversitesi
Bilgisayar Mühendisliği Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. GÖKHAN İNCE
Tez No
367915
Yaratıcı tasarım sürecinde bilişsel yaklaşım ve üstbilişsel farkındalık
Cognitive approach and metacognitive awareness of creative design process
GÖKÇE ATAKAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2014
İç Mimari ve Dekorasyon Hacettepe Üniversitesi
İç Mimarlık ve Çevre Tasarımı Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. MUSTAFA MESUT ÇELİK
Tez No
269076
The cognitive aspects of model-making in architectural design
Mimari tasarımda maket ve model yapımının bilişsel yönleri
BENAY GÜRSOY
Yüksek Lisans
İngilizce
2010
Mimarlık Orta Doğu Teknik Üniversitesi
Mimarlık Bölümü
YRD. DOÇ. DR. MİNE ÖZKAR
Tez No
601897
Fen bilimleri öğretmen adaylarının teknolojik tasarım sürecindeki bilişsel ve üstbilişsel stratejilerinin incelenmesi
Investigation of cognitive and metacognitive strategies of preservice science teachers during the technological design process
AZİZE DİGİLLİ BARAN
Doktora
Türkçe
2019
Bilim ve Teknoloji Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi
İlköğretim Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. FATİH AYDIN
Tez No
445130
Model yapma yoluyla tasarım düşünme süreci: Analog ve dijital model karşılaştırması
Design thinking via model making: Physical versus digital media
ÇAĞDA ÖZBAKİ
Doktora
Türkçe
2016
Mimarlık İstanbul Teknik Üniversitesi
Bilişim Ana Bilim Dalı
PROF. DR. GÜLEN ÇAĞDAŞ
DR. ELİF SEZEN YAĞMUR KİLİMCİ

Geri Dön