Harput Ulu Camii
Harput Great Mosque
- Tez No: 265312
- Danışmanlar: DOÇ. DR. NERMİN ŞAMAN DOĞAN
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Sanat Tarihi, Art History
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2010
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Hacettepe Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 171
Özet
Elazığ ilinin eski merkezi olan Harput, Doğu Anadolu Bölgesi'nin Yukarı Fırat bölümünde, bugünkü Elazığ il merkezinin 5 km. kuzeydoğusunda yer alır.Paleolitik Çağ'dan 19. yüzyılın ikinci yarısına değin önemli bir yerleşim statüsünde olduğu görülen kentte, Malazgirt Savaşı'ndan sonra ilk egemen Türk gücü Çubukoğulları Beyliği olmuş, ardından Artukoğlu Belek Gazi tarafından Artukluların Harput kolu yine aynı bölgede kurulmuştur.Elazığ İli, Merkez, Harput/Camii Kebir/Ulu Camii Mahallesi'nde, Harput Kentsel Sit Alanı içerisinde bulunan Harput Ulu Camii, Türk hakimiyetinin erken dönemlerinde inşa edilmiş ve kentin en anıtsal camisi olma özelliğini bugüne kadar korumuştur. İnşa kitabesi bulunmayan yapının kesin yapım tarihi ve banisi bilinmemektedir.Yapının tarihsel öneminin ve tarihlendirme sorununun yanı sıra, özellikle farklı plan tasarımı ve Anadolu'da İran etkisi yansıtan iki örnekten biri olması önem taşır.Bir Artuklu yapısı olduğu düşünülen Harput Ulu Camii'nin, Harput'un Çubukoğulları hakimiyetinde bulunduğu 12. yüzyıl başı, hatta 11. yüzyıl sonuna bile tarihlenebileceği önerilmektedir. Ancak hangi dönemde inşa edilmiş olursa olsun farklı açılardan hem Büyük Selçuklu, hem de Artuklu mimarilerinin özelliklerini yansıtan yapı, geçirdiği onarımlar nedeniyle özgünlüğünü ve evrelerine ilişkin fikir verebilecek izlerini tümüyle yitirmiş durumdadır.Bu çalışmada; Harput Ulu Camii'nin yapı tipi, malzeme-teknik ve süsleme özellikleri açısından, öncelikle Artuklu mimarisi içindeki yeri belirlenerek daha sonra Anadolu'daki ve Anadolu dışı kültür çevrelerindeki benzer örneklerle karşılaştırmalı olarak değerlendirilmesine çalışılmıştır.Günümüze ulaşan en erken tarihli belgelenmiş durumundan bugüne, tanımlayıcı unsurlarının ?planda mihraba paralel sahın düzeni, mihrap önü kubbesi, revaklı iç avlu ve avluya açılan eyvanlar; cephelerde durağanlık; tuğlanın inşa malzemesi olarak da kullanımı ? olduğu görülen Harput Ulu Camii, mimari özellikleriyle Artuklu mimarisinden farklı bir noktada durmakta, buna karşılık Büyük Selçuklular'dan gelen doğu etkisini yoğun olarak yansıtmaktadır. Daha geç tarihli Anadolu camileri arasında benzerlik taşıyan örnekler ise kısmen aynı kaynaklardan beslenmiş, ancak farklı etkiler altında, farklı arayışlar sonucu sentezlere ulaşmış olmalıdırlar.Anahtar SözcüklerArtukoğulları Beyliği, Elazığ, Fırat Havzası, Harput, Malatya, Ulu cami, mihraba paralel sahınlar.
Özet (Çeviri)
Harput, the old province center of Elazığ, takes place in the Upper Euphrates section of Eastern Anatolia Region, at 5 km. north-east of today?s center of Elazığ.After the Malazgirt War Çubukoğulları Principality has become the first Turkish ruling power in the city, which has seemed to be in an important settlement status from Paleolithic Era till the second half of 19th century, again in the same region the Harput branch of the Artukid dynasty has been established by Belek Gazi.Harput Great Mosque, located in Elazığ province, Center, Harput/Camii Kebir/Ulu Camii Quarter, inside the Harput Urban Protected Area, has been built during the early periods of Turkish sovereignty and has maintained the feature of being the most monumental mosque of the city until today. The exact date of construction of the mosque, of which the inscription doesn?t exist, is unknown.In addition to the historical significance and dating problem of the structure, especially its differential plan design and being one of the two samples in Anatolia that reflects Persian influence, has importance.It is suggested that the Harput Great Mosque, which has been tought to be an Artukid structure, can be dated to the beginning of 12th even to the end of 11th century when Harput was under Çubukoğulları sovereignty. But no matter whenever has been constructed, the mosque, reflects features of both The Great Seljuks and Artukids architecture, has completely lost the originality and traces that may give any idea about its construction phahes.In this study; it is tried primarily to determine the place of Harput Great Mosque in Artukid Architecture and then to analyze comperatively with the Anatolian and non-Anatolian culturel environment, in point of structure type, material-technique and decoration features.Harput Great Mosque, which is seen to have defining elements as ?paralel aisles to mihrab in plan, dome in front of mihrab, courtyard with arcades and eyvans open into the courtyard, stabily of the façades, usage of brick as construction material besides decoration?, differentiate from Artukid Architecture in point of architectural features, despite it reflects the Eastern influence of The Great Seljuks intensely. As for the similar samples among late Anatolian mosques, have had to be related partly with the same sources, but had to synthsize them under different influences.Key WordsArtukid Dynasty, Elazığ, the Euphrates Basin, Harput, Malatya, Great mosque, parallel aisles to mihrab.
Benzer Tezler
- 12. yüzyıl Anadolu Türk camileri
12th century Anatolian Turkish Mosques
MUSTAFA GÜLER
Doktora
Türkçe
2005
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. İLKNUR AKTUĞ KOLAY
- Diyarbakır ilçelerindeki ulu camiler
Ulu mosques in Diyarbakır districts
LEYLA YILDIZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
Sanat TarihiDicle Üniversitesiİslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. OKTAY BOZAN
- Harput yöresindeki geleneksel mimariye ait öğelerin plastik bir değer olarak resimde kullanılması
The use of traditional architectural elements in the harput region as a plastic value in painting
BERRİN SANAÇ ÇOLAK
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
Güzel Sanatlarİnönü ÜniversitesiResim Ana Sanat Dalı
PROF. DR. YÜKSEL GÖĞEBAKAN
- Ortaçağda Harput (XI-XV. Yüzyıllarda)
Harput in middle ages (XI-XV. Centuries)
ERTUĞRUL DANIK
Yüksek Lisans
Türkçe
1995
Sanat TarihiHacettepe ÜniversitesiArkeoloji ve Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. BEYHAN KARAMAĞARALI