19. yüzyıl Osmanlı devlet ve toplum hayatında mevlevilik
The Mevlevi order in the life of Ottoman State and society during the 19th century
- Tez No: 286071
- Danışmanlar: DOÇ. DR. SÜLEYMAN DEMİRCİ
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Tarih, History
- Anahtar Kelimeler: Mevlevîlik, Mevlevîhane, Tasavvuf, Tarîkat, Osmanlı, Mevlevi order, Mevlevi lodge, Sufism, Religious Order, Ottoman
- Yıl: 2011
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Erciyes Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Tarih Bölümü
- Bilim Dalı: Tarih Ana Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 428
Özet
Mevlânâ'nın ölümünden sonra oğlu Sultan Veled tarafından kurulup sistemleştirilen Mevlevîlik tarîkatı, XIII. yüzyılda dönemin devlet erkânı ile iyi ilişkiler tesis ederek kısa süre içerisinde Tebriz'den Muğla'ya kadar geniş bir alana yayılmıştır. Osmanlı Devleti'nde ise ilk olarak Edirne'de kurulan mevlevîhane ile faaliyet göstermeye başladığı ifade edilen Mevlevîlik, hükümdarlar tarafından kendilerine sağlanan yardımlar, vakıf muafiyetleri gibi uygulamalar sayesinde devlet içerisinde önemli bir tarîkat konumuna yükselmiştir. Konya Mevlânâ Dergâhı merkez ittihaz edilmekle birlikte İstanbul başta olmak üzere Bursa, Manisa, Halep, Kütahya ve Afyon gibi şehirlerde kurulmuş olup, asitâne hüviyetinde olan mevlevîhaneler, kuruluşundan XIX. yüzyıla kadar eğitimden sanata Türk toplum hayatı içerisinde oldukça önemli bir konumda bulunmuşlardır.XIX. yüzyıla gelindiğinde ise Osmanlı Devleti'nin içinde bulunduğu siyasi ve sosyal koşullar devlet bünyesinde birtakım gelişmeleri zorunlu kılmıştır. Kısaca modernleşme çalışmaları olarak ifade edilebilecek bu gelişmeler, toplum içerisinde çeşitli kesimlerce farklı tepkiler gösterilerek karşılanmıştır. Yüzyılın başında Mevlevîlik içerisinde önemli bir ağırlığa sahip olan İstanbul mevlevîhaneleri genel olarak merkezi hükümet yanında yer alırken Konya Mevlânâ Dergâhı için aynı şeyi söylemek güçtür. Yüzyılın hemen başında yaşanan ve Konya Mevlânâ Dergâhı şeyhi Hacı Mehmet Çelebi'nin de müdahil olduğu Kadı Abdurrahman Paşa'nın Konya'ya alınmaması hadisesi, Hacı Mehmet Çelebi'nin Nizam-ı Cedit'e muhalefetinin en büyük delilidir. Ancak XIX. yüzyılın geneline bakıldığında Mevlevîlik, özellikle Bektaşîliğin yasaklanmasından sonra devlet ricali arasından daha fazla müntesib bulmaya başlamıştır. Hacı Mehmet Çelebi'den sonra şeyh olan Mehmet Said Hemdem Çelebi'nin zamanı her açıdan Mevlevîliğin korunup kollandığı bir dönem olmuştur. Bu dönemde mevlevîhanelerin ihtiyaçları eskiden de olduğu gibi imkanlar nisbetinde devlet tarafından karşılanmaya çalışılmış, tamire muhtaç olan mevlevîhaneler onarılmış ve Evkaf-ı Celâliye denilen vakıflarının vergilerden muaf tutulmasına devam edilmiştir.XIX. yüzyılın son çeyreğinde Sultan II. Abdülhamit döneminde ise hükümet ile Mevlevîlerin ilişkilerinde bir soğukluk söz konusudur. Tahta çıkması esnasında manevi yardımlarını gördüğü bir tarîkata karşı Sultan Abdülhamit'i böyle bir politika izlemeye iten sebeplere baktığımızda veliahd şehzade Reşat'ın Mevlevî müntesibi olması, Konya Mevlânâ Dergâhı şeyhinin manevi nüfuzundan çekinmesi ve kişisel tasavvufi tercihi ilk olarak ileri sürülebilecek sebeplerdir.
Özet (Çeviri)
The Mevlevi order, which is founded and systematized after the death of Mevlânâ by his son Sultan Veled, spread over a wide area ranging from Tebriz to Muğla by being on good terms with the top officials of 13th century. During the Ottoman reign, Mevlevi order, which is expressed to get into act with the first Mevlevi lodge founded in Edirne, got up to the status of a significant religious order by the virtue of patronage and waqf exemption provided by the sultans. Mevlevi lodges, Konya Mevlana lodge being regarded as their center, founded in the first place in İstanbul; then in Bursa, Manisa, Halep, Kütahya and Afyon in the form of asitanes, had an important place in several aspects of Turkish social life ranging from education to art since their birth till 19th century.In 19th century, the political and social conditions of the Ottoman Empire necessitated some developments within the body of state. These developments which can be named as modernization efforts created different responses in different parts of the society. At the beginning of the century, while İstanbul Mevlevi lodges were on the side of central government, the same was not the valid for the Konya Mevlana lodge. Kadı Abdurrahman Pasha?s not being allowed in Konya, which is an incidence that occurred at the beginning of the century, and in which Hacı Mehmet Çelebi, the sheikh of Konya Mevlana lodge participated, is an evidence of Hacı Mehmet Çelebi?s opposition to Nizam-ı Cedid. However, when 19th century is observed in general, it is seen that Mevlevi order found more followers among statesmen especially after the prohibition of Bektashism. The Mehmet Said Hemdem Çelebi period who became the sheikh of the order after Hacı Mehmet Çelebi, was a time when Mevlevi order was protected and supported in every aspect. During this period, the needs of Mevlevi lodges were satisfied by the state as much as the financial sources sufficed as it used to be; the mevlevi lodges in need of repair were mended and Mevlevi lodges continued to be exempt from the waqf tax called Evkaf-ı Celâliye.In the last quarter of 19th century, during the reign of Sultan Abdulhamit II., there occurred a tension in the relationship between the government and Mevlevis. The heir Sultan son Reşad?s being a supporter of Mevlevi order; Abdulhamit?s apprehension about the spiritual influence Mevlevi sheikh or his having a different sufistic attitude can be among the reasons behind Sultan Abdulhamid?s determining such a policy against the Mevlevi order, the spiritual support of whom he had until his accession.
Benzer Tezler
- 19. yüzyıl'da bir Osmanlı devlet adamı: Mehmed Vecihi Paşa ve Ankara Valiliği
An Ottoman statesman in the 19th century: Mehmed Vecihi Pasha and the Ankara Governorship
MUHAMMED ALİ ARAL
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
TarihAnkara Yıldırım Beyazıt ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HÜSEYİN ÇINAR
- Tanzimat Dönemi fikir ve düşünce hayatının mimari alana yansıması
The reflection of ideals and thoughts of the Tanzimat (Constitutional reforms realized by the Ottoman empire) period on architectural fields
GEVHER ACAR
Doktora
Türkçe
2000
Sanat TarihiMimar Sinan Güzel Sanatlar ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. ZEKİ SÖNMEZ
- 1946-1950 gazeteci milletvekillerinin Demokrat Partiye yaklaşımları
1946-1950 approaches of journalist members of parliament to the Democratic Party
İLYAS DİLAVER
- Esnaf sayım defterlerine göre 19. yüzyıl sonlarında İstanbul Şekerci esnafı
Accordi̇ng to the inventory books of arti̇san, condy arti̇sans in istanbul in the late 19th century
SEDA GÜMÜŞTAŞ
Yüksek Lisans
İngilizce
2019
TarihTokat Gaziosmanpaşa ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ SAMETTİN BAŞOL
- Şûrâ-yı Devlet'ten Danıştaya: Yapısal ve fonksiyonel dönüşüm
From Şûrâ-yı Devlet to Council State: Structural and functionaltransformation
ZEKİ ERASLAN
Doktora
Türkçe
2018
TarihHacettepe ÜniversitesiAtatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ADNAN SOFUOĞLU