Orta ve İç Asya'da VI-IX. yüzyıllar arasında maden sanatı: Göktürk devri
Metal art in central and inner asia between VI-IX.th centuries: Gokturk period
- Tez No: 357532
- Danışmanlar: PROF. DR. YAŞAR ÇORUHLU
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Sanat Tarihi, Art History
- Anahtar Kelimeler: Göktürkler, maden sanatı, silahlar, at koşum takımları, giyim-kuşam ve süslenme takıları, madeni eşyalar, Gokturks, metal work, weapons, horse harnesses, clothing and jewelery ornaments, metal goods
- Yıl: 2013
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Türk İslam Sanatları Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 558
Özet
Göktürkler özellikle VI-VIII. yüzyıllarda Dağlık Altay, Kırgızistan, Kazakistan, Moğolistan, Tuva topraklarında varlık göstermişler, siyasi hakimiyetlerinin VIII. yüzyılda sona ermesine rağmen sanat eserlerini IX. yüzyılda da üretmeye devam etmişlerdir. Göktürk Dönemi'nde karşımıza çıkan madenler arasında altın, gümüş, demir, bakır, tunç başta gelir. Altın ile gümüş giyim ve kuşama ait eserlerde; kemer ve kemer detaylarında, küpe, yüzük, taç, aynada ve madeni eşyalardan kaplar ile tabaklarda kullanılmıştır, bunlar daha çok soylu ya da hükümdar olan kişilerin mezarlarında yer almaktadır. Demir; silah, at koşum takımı ve detaylarında, kazanlarda ve kemere ait elemanlarda ayrıca çeşitli alet üretiminde öne çıkar. Tunç ise daha çok kazan ve kemer detayları içindir. Kurşun, lehimleme ve soy metallerin saflaştırılmasında, cıva ise daha çok yaldızlama için tercih edilmiştir. Maden yapım tekniği olarak döküm ve dövme Göktürkler'de başta gelmektedir, bunların yanı sıra lehim, perçin, kenetleme ve kaynak tekniği kullanılarak parçaların birbirine eklendiği de görülmektedir. Kazıma, kabartma, delik işi, güherse, yaldız ve kakma gibi teknikler madeni eserlerin süslenmesinde kullanılan süsleme teknikleri arasındadır. Bazı durumlarda kazıma ile elde edilen motiflerin altın yaldızlandığı gözlemlenmiştir; bu şekilde sağlanan ışık-gölge oyunu ile objeler olduğundan daha büyük boyuta sahip olarak algılanır. Anlaşılacağı üzere, tüm bunların gerçekleştirilmiş olması Göktürk Dönemi'nde oldukça ileri bir seviye ulaşmış metalürjinin varlığını kanıtlamaktadır; Altay, Minusinsk Havzası, Kırgızistan, Moğolistan, vb. yerlerde tespit edilen maden işleme ocakları, tavlama ve soy metallerin saflaştırılması gibi işlemleri bilmeleri bu görüşü desteklemektedir. Ayrıca Altaylar'da çok zengin demir madenlerinin varlığını unutmamak gerekir. Tüm bu özelliklere sahip olan Göktürkler çok çeşitli madeni eserler ortaya koymuşlardır. Bunlar şu şekilde sıralanabilir: Silahlar kullanım amaçlarına göre“Saldırı”ve“Savunma”silahları olarak iki gruba ayrılmaktadır. Saldırı Silahları“Yakın Mesafe”ve“Uzak Mesafe”silahları bakımından iki alt gruba sahiptir. Yakın Mesafe Silahları da kendi içinde“Kesici- Delici”,“Delici”ve“Vurucu”olarak üç gruba ayrılır. Yakın Mesafe Kesici-Delici Silahları:“Meç”,“Uzun Kılıç”,“Eğri Kılıç”,“Kama”,“Bıçak”; Yakın Mesafe Delici Silahları:“Mızrak”; Yakın Mesafe Vurucu Silahları:“Savaş Baltası”,“Keser”ve“Gürz”dür. Uzak Mesafe Silahı Göktürk Devri'nde“Delici”olarak tek bir alt gruba sahiptir, bu grupta yer alan silah“Ok ve Yay”dır. Savunma Silahlarında;“Kalkan”,“Tolga”ve“Zırh”olmak üzere üç alt grup bulunmaktadır. Zırh da kendi içinde“İnsan”ve“Hayvan”zırhı olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır. Zırhlar“Zincir Örme”veya“Levhalı”formdadır; bunlardan levhalı zırh“Pullu”“Yatay”ve“Dikey”olmak üzere üç çeşide sahiptir. Madeni eserlerin bundan sonraki en yoğun olarak kullanıldığı alan“At Koşum Takımları”olmuştur. Sözü edilen geniş grup“Binit Takımı”ve“Dizgin Takımı”olmak üzere iki kola ayrılır. Binit Takımı'nda“Üzengi”öne çıkar. Dizgin Takımı'nı ise“Dizgin Kayışı Pulları”,“Dizgin Kayışı Tokaları”,“Dizgin Kayışı Uçları”,“Dizgin Kayışı ”T“ Şekilli Parçaları”,“Dizgin Kayışı Pandantifleri”,“Gem”ve“Psalia”meydana getirir. Üçüncü büyük bölüm“Giyim-Kuşam ve Süslenme”den oluşmaktadır.“Kemer ve Kemer Detayları”,“Küpe”,“Yüzük”,“Taç”ve“Ayna”dan oluşan çeşitler arasından Kemer ve Kemer Detayları“Kemer Pulları”,“Kemer Tokaları”,“Kemer Çerçeveleri”,“Kemer Pandantifleri”ve“Kemer Uçları”olarak fazla miktarda eser verir. Göktürk Devri madeni eserlerinden son büyük grubu ise“Madeni Eşyalar”meydana getirir. Buna“Kaplar”, Kazanlar“, ”Tabaklar“, ”Ölü Maskları“, ”Heykelcikler“ ve ”Sikkeler" dahildir. Bunlardan özellikle kemer takımlarına ait elemanlar, bazen kendileri form olarak süslemeyi oluşturur bazen de üzerlerinde geometrik ya da bitkisel süslemeye sahip olarak karşımıza çıkar. Kapların kulpları zaman zaman rozet formlu olabilmektedir ve yine bunların bazıları gövde ile arasında dört yapraklı çiçek şekline sahiptir. Bu kadar yoğun malzeme ile karşımıza çıkan Göktürk Dönemi madeni eserleri şüphesiz, yansımasını aynı dönemde taş babalar, kaya ve duvar resimlerinde bulmuş, Göktürk Dönemi sembolizmi ve ikonografisi içinde kendine yer edinmiştir. Bu konuda onların kutsal ve şifa verici özellikler taşımaları, Şaman törenlerinde kullanılmaları, güç ve hakimiyet sembolü olarak görülmeleri kaçınılmaz olmuştur. Göktürk Dönemi madeni eserlerinin önemli özelliklerinden biri de kendinden önceki Türk dönemleri ve topluluklarından miras aldığı birikim ve tecrübeleri kendi potasında eritip yorumlaması, bunları çağdaşı ve kendinden sonraki Türk dönemleri ve toplulukları için köprü oluşturacak seviyeye getirmesidir.
Özet (Çeviri)
Gokturks had their presence especially during the VI. - VIII. centuries on the land of Gorno-Altai, Kirgizstan, Kazakhstan, Mongolia, Tuva, and continued to produce their works of art in the IX. century although their political dominance ended in the VIII. century. Gold, silver, iron, copper, bronze were among the main metals we see during Gokturk Era. Gold and silver is used in the works related to clothing and accessories; belt and belt details, earrings, rings, crowns, mirrors and metal cups and plates and these are mainly found in the graves of the noble people or the rulers. Iron is preferred in weapons, harness details, boilers and belts and also for the production of many tools. We see bronze is more in boiler and belt details. Lead is preferred for soldering and in purification of noble metals and mercury is used for gilding. As metal processing technique, casting and forging methods are in the lead in Gokturks, in addition to these, soldering, riveting, clamping and welding techniques are also seen to be used in the process of joining parts. The techniques such as engraving, embossing, open-work, gilding and inlaying were among the techniques which were used in decoration of metal works. In some cases, it is also observed that the motives obtained by engraving were also gold gilded; the light-shadow effect provided this way causes the objects to be perceived larger. Naturally, realization of all these evidence that metallurgy reached a very high level during Gokturk Era; Metal processing quarries determined in places such as Altai, Minusinsk Basin, Kirgizstan, Mongolia etc. and their knowledge in the processes such as tempering, purification of noble metals support this opinion. Moreover, the presence of very rich iron mines in Altai should not be forgotten. With all these characteristics, Gokturks presented many various metal works. These can be listed as follows: The weapons, as based on their purposes of use, are divided into two groups as“Attack”and“Defense”. Attack Weapons have two sub-groups as“Short Distance”and“Long Distance”weapons. Short Distance Weapons are separated into three groups as“Cutting-Penetrating”,“Penetrating”and“Hitting”. Short Distance Cutting Penetrating Weapons are“Epee”,“Long Sword”,“Curved Sword”,“Wedge”,“Knife”; Short Distance Penetrating Weapons are“Spear”; Short Distance Hitting Weapons are“Battle Axe”,“Adz”and“Mace”. Long Distance Weapons have a single sub-group in Gokturk Era as“Penetrating”and the weapon in this group is“Arrow and Bow”. Defense Weapons are divided into three sub-groups as“Shield”, Helmet“ and ”Armour“. Armour is divided into two groups as ”Human“ and ”Animal“ within itself. Human Armour and Horse Armour is in the form of ”Chain Braid“ or ”Plated“; plated armor is divided into three groups as ”Scaly“, ”Horizontal“ and ”Vertical“. The next area where the metal works are used intensely is ”Horse Harness Sets“. This wide group is divided into two branches as ”Riding Set“ and ”Bridle Set“. ”Stirrup“ comes to the forefront in Riding Set. Bridle Sets are composed of ”Bridle Strap Scales“, ”Bridle Strap Buckles“, ”Bridle Strap Ends“, ”Bridle Strap“T”shaped Parts“, ”Bridle Strap Pendants“, ”Bit“ and ”Psalia“ The third largest group is ”Clothing and Dressing Up“. Among the varieties of ”Belt and Belt Details“, ”Earring“, ”Ring“, ”Crown“ and ”Mirror; Belt and Belt Details have the most works as“Belt Scales”,“Belt Buckles”,“Belt Frames”,“Belt Pendants”and“Belt Ends . The final largest group of metal works of Gokturk Era is ”Metal Goods“. These include ”Cups“, ”Boilers“, ”Plates“, ”Masks for Deceased“, ”Figurines“, and ”Coins". Among these, the elements especially belonging to belt sets sometimes form the decoration by themselves, and sometimes they have geometrical or floral decorations on them. The handles of cups are sometimes in the form of a badge and again some of these have the four-leaves flower form between themselves and the body. With so much intense materials, the metal works of Gokturk Era are doubtlessly reflected in the stone, rock and wall drawings of the same era. Moreover, again the symbolism and iconography of Gokturk Era had acquired a place for itself. Their sacred and curing features with respect to this were inevitable for their use in Shaman ceremonies and being perceived as a symbol of power and dominance. One of the most important features of the metal works of Gokturk Era is the fact that it brought together and interpreted the accumulation and experience inherited from the previous Turkish Eras and communities and raised these to a level which constituted a bridge for its contemporaries as well as Turkish Eras and communities to follow.
Benzer Tezler
- Burdur ili mermer sektörünün kurumsal ve ekonomik yapısı
İnstitutional and economic structure of marble sector in burdur
AHMET SARITAŞ
- Tang Hanedanı tarihlerine (Jiu Tang Shu ve Xin Tang Shu) göre Tibet ve Tibetliler
Tibet and Tibetans according to historical sources of Tang Dynasty (Jiu Tang Shu and Xin Tang Shu)
ENES ADIGÜZEL
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Tarihİstanbul ÜniversitesiGenel Türk Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. KÜRŞAT YILDIRIM
- I. ve II. Körfez Savaşı' nın Türkiye' ye etkileri
The Effects of First and Second Gulf War on Turkey
ALPTAN ULUTAŞ
Yüksek Lisans
Türkçe
2006
Türk İnkılap TarihiDokuz Eylül ÜniversitesiAtatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Ana Bilim Dalı
Y.DOÇ.DR. AHMET MEHMET EFENDİOĞLU
- Bağımsızlık sonrası Kırgız tarihi biyografik romanı
Эгемендүүлүктөн кийинки кыргыз тарыхый биографиялык романдары
HALİT AŞLAR
Doktora
Türkçe
2012
Türk Dili ve EdebiyatıKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTürkoloji Ana Bilim Dalı
PROF. DR. LAYLİ ÜKÜBAYEVA
PROF. DR. ORHAN SÖYLEMEZ
- Orta Anadolu'daki İlhanlı Dönemi mimari eserleri
Ilkhanid Architectural structures in the Middle Anatolia
ZEYNEP DEMİRCAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2003
Sanat TarihiMimar Sinan Güzel Sanatlar ÜniversitesiSanat Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ZEKİ SÖNMEZ