Geri Dön

Cüveynî'de illiyet teorisi

The theory of causali̇ty accordi̇ng to Juwayni̇

  1. Tez No: 415668
  2. Yazar: HÜSEYİN KAHRAMAN
  3. Danışmanlar: PROF. DR. HATİCE KELPETİN ARPAGUŞ
  4. Tez Türü: Doktora
  5. Konular: Din, Felsefe, Religion, Philosophy
  6. Anahtar Kelimeler: Cüveynî, Kıyâsu'l-ğâib 'ale'ş-şâhid, Fâil-i muhtar, Hâl ve İllet-Malül, İlliyyet, Juwayni, Qiyas al-ghaib ala al-shahid, Omnipotent God, State (Hâl), Cause and Effect (Ġllet-Mâlûl) and Causality
  7. Yıl: 2015
  8. Dil: Türkçe
  9. Üniversite: Marmara Üniversitesi
  10. Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Kelam Bilim Dalı
  13. Sayfa Sayısı: 243

Özet

Bu tezde, Cüveynî'nin illiyet anlayışı iki düşünsel döneme ayrılarak tartışılmaktadır. Bunlardan biri, her ne kadar ontolojik anlamda nedenselliği kabul etmese de kıyâsu'l-ğâib 'ale'ş-şâhid yöntemini kullandığından dolayı epistemolojik nedenselliği kabul ettiği dönem; diğeri ise âlemdeki benzerlik ilişkisi üzerine kurulu olan kelâmî tüm yöntemleri eleştirdiği dönemdir. İlk dönemde Cüveynî, fâil-i muhtar ilah anlayışını daha güçlü bir şekilde ortaya koymak için illet-malül ilişkisini hâl teorisi üzerine bina etmektedir. Ne var ki hâl teorisi fâil-i muhtar ilah anlayışına uygun bir teori değildir. Çünkü teori, âlemde algıladığımız kavramlar ile onların hakikatleri arasında zorunlu nedensel bir ilişkinin varlığı iddiasını taşımaktadır. Oysa fâil-i muhtar ilah anlayışı âlemdeki hiçbir zorunluluğu kabul etmemeye dayalı bir anlayıştır. Hâl anlayışını fâil-i muhtar ilah anlayışı içerisinde savunmak için Cüveynî her ne kadar hâlleri varlık ve yoklukla nitelenemeyen itibarlar olarak görse de nihayetinde teorinin fâil-i muhtar ilah anlayışına uygun olmadığı kanaati Cüveynî'nin bu teoriden vazgeçmesine neden olmuştur. Cüveynî daha sonra, kelamda bir dönemi sona erdirecek olan yöntem eleştirilerinde bulunmuştur. Bu eleştirileriyle o, âlemde herhangi şekildeki bir nedensellik ile fâil-i muhtar ilah anlayışının ortaya konamayacağını iddia etmiştir. Zira Allah âlemi yoktan yarattığı için Allah ile âlem arasında varlıkta ortak olma dışında herhangi bir konuda ortaklık söz konusu değildir. Bu durumda Allah hakkında kullandığımız herhangi bir kavramın âlemden idrak ettiğimiz kavramlarla ortak olduğunu iddia edemeyiz. Cüveynî'nin bu eleştirileri kelam tarihinde çok önemli sonuçlar doğurmuştur. Daha önce âlemdeki zorunluluklardan yola çıkarak ilkeler belirleyen ve bu ilkeler üzerinden metafizik hakkında iddialarda bulunan akıl bundan sonra âlemin indeterminist yapısını çelişmez zorunlu bir ilke olarak belirleyip bunun üzerine metafizik hakkında söz söyleme imkânına sahip olmuş ve fiziksel indeterminizm tüm kelam disiplininin vazgeçilmez ilkesi haline gelmiştir.

Özet (Çeviri)

In the present thesis, Juwayni's understanding of causality is evaluated with regard to his two distinct eras of thought. In the first of these, although he rejects an ontological causality, he accepts an epistemological causality on the basis of anology from that which is perceivable to that which is imperceptible (qiyas al-ghaib ala al-shahid). In his second era, he criticizes all theological methods that depend on resemblance. During his former era, Juwayni bases the relation between cause and effect on the theory of states (ahvâl) to put forth a stronger understanding of an omnipotent God (al-fail al-mukhtar). However the theory of states is not a suitable theory for an understanding of an omnipotent God. This is because this theory entails that there is a neccessary causal relation between the concepts we perceive in this world and the irrealities; whereas an omnipotent God concept rejects any idea of neccessity within the world. Although Juwayni considered the states as aspects that are unqualified as existant or nonexistant, he was compelled to abandon this theory as it was not suitable for an omnipotent God concept. Later, Juwayni's methodological criticisms would end and era of the Kalam. With his criticisms he claimed that any kind of causality would contradict the concept of an omnipotent God. This is because there is nothing common between God and the World other than existence since God has created the world ex nihilo. Thus we can not claim that there is an association between a concept we have aquired from this world and a concept we use about God. These criticisms of Juwayni had significant effects in the history of Kalam. The intellect deriving metaphysical claims from logical neccessities which have been deduced from the neccessities of the world, can now base its metaphysical claims on the neccessary principle of indeterminism in the world and this physical indeterminism has become an indespensable tenet of the whole Kalam discipline.

Benzer Tezler

  1. Cüveynî'de icmâ teorisi (ilk ekolleşmeler dönemi icmâ temellendirilmesine farklı bir yaklaşım)

    Ijma theory in Cüveyni (period of the first schools a different approach to ijma fixing)

    MEHMET CENGİZ

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2007

    DinSelçuk Üniversitesi

    Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı

    PROF. AHMET YAMAN

  2. Cüveynî'de kulların fiilleri

    Mankind's acts in al-Juwaynî

    BURHAN GÜNGÖR

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2024

    Dinİstanbul Üniversitesi

    Kelam Ana Bilim Dalı

    DR. ÖĞR. ÜYESİ MUHAMMED YUŞA YAŞAR

  3. Cüveynî'de âlemin hudûsu

    Huduth of universe on Juwayni

    KÜBRA EMEN

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2021

    DinDokuz Eylül Üniversitesi

    Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. MURAT MEMİŞ

  4. Cüveynî'de tanım teorisi

    Al-Juveyni's theory of definition

    MEHMET AKTAŞ

    Doktora

    Türkçe

    Türkçe

    2020

    DinMarmara Üniversitesi

    Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. HATİCE KELPETİN ARPAGUŞ

  5. İmamü'l-Haremeyn el-Cüveyni'de bilgi teorisi

    Theory of knowledge according to Imam al-Haramayn al-Juwaini

    ZELİHA ULUYURT

    Yüksek Lisans

    İngilizce

    İngilizce

    2014

    DinMarmara Üniversitesi

    Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. HÜLYA ALPER