Geri Dön

Cüveynî'de tanım teorisi

Al-Juveyni's theory of definition

PDF İndir

  1. Tez No: 643351
  2. Yazar: MEHMET AKTAŞ
  3. Danışmanlar: PROF. DR. HATİCE KELPETİN ARPAGUŞ
  4. Tez Türü: Doktora
  5. Konular: Din, Religion
  6. Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
  7. Yıl: 2020
  8. Dil: Türkçe
  9. Üniversite: Marmara Üniversitesi
  10. Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
  11. Ana Bilim Dalı: Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı
  12. Bilim Dalı: Kelam Bilim Dalı
  13. Sayfa Sayısı: 289

Özet

Bu çalışma, ünlü Eş'arî kelâmcısı, İmâm Gazzâlî'nin hocası İmâmü'l-Haremeyn Ebü'l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf el-Cüveynî'nin düşünce sistemi bağlamında Eş'arî kelâmına özgü bir tanım anlayışının olup olmadığını ele almaktadır. Klasik mantık bir yöntem olarak kelâmcılar tarafından benimsenmeden önce Cüveynî ve öncesi Eş'arî kelâmında, kavramlar olarak kabul edilen hâller (ahvâl) ile bir tanım anlayışı geliştirilmiştir. İlâhî sıfatların ispatının yanısıra, Tanrı hakkında konuşma imkânı sağlaması için elverişli olduğu düşünülen bu teoride kadîm ve hâdis âlemdeki kimi yüklemlerin“bir”olduğuna inanılır. Bu sayede hâllerin, birleşme (mümâselet) ve ayrışmayı (muhâlefet) sağlayan özellikler olarak, tanımlar için işlevsel olduğu kabul edilir. Tümellerin felsefî tanımlar için malzeme konumunda olması gibi; Cüveynî için de hâller tanımların malzemesi mesâbesindedir. Ancak hâller“şekil”,“yer”ve“kapsam”bakımında tümellerden farklıdır. Çünkü Cüveynî ve öncesi Eş'arî kelâmı için varlık-mâhiyet ayrımı olmadığından ve tikeller esas varlık kategorisi kabul edildiğinden hiçbir sûrette gerçek anlamıyla mâhiyetler tanımın mevzuu konumuna gelememektedir. Bu da kelâmî tanımların, mefhûmdan (içlem) ziyâde misdâka (kaplama) dayalı olduğunu gösterir. Ayrıca tanımların malzemesi olan illetsiz hâller, sıfat olduklarından dolayı zihnin ötesindeki sâbitlerdir. Bu bakımdan kelâmî kavramlar olan hâller için“yer”, zihnin ötesidir. Son olarak felsefî tanımların aksine kelâmî tanımlar, hâdis âlemde sadece cevher ve araz türleriyle sınırlıdır. Nitekim nefsî sıfat olan illetsiz hâllerin sahibinin (zü'l-hâl) bu ikili olmasından dolayı, gerçek anlamıyla nesneler dünyasına dair tanımlardan söz edilemez. Böylece kelâmî tanımların kapsamı, felsefî tanımlara kıyasla daha dardır. Eş'arî kelâmcılardan ciddi anlamda son hâl savunucusu olan İmâm Cüveynî, en son eserlerinden biri olan el-Burhân fî usûli'l-fıkıh'ta hâller teorisini reddetiğini ifade eder. Bu da, dar kapsama sahip ve cisimler âlemine hitâp etmeyen bu teorinin kavram anlayışının, Cüveynî tarafından felsefî tümellere dönüştürüldüğü hissini uyandırır. Realizmin hangi tonu olduğu bilinmemekle beraber; akla hüviyet atfetme, Eş'arî gelenekteki kültleşmiş tanımları eleştirme, tümel bilgisine işarette bulunma ve tanımlardan söz ederken beş tümeli çağrıştıran nevi-cins gibi terimleri dile getirme şeklindeki alışılmadık bu tavır, kavramsal düşünmenin cevher-araz katmanından cisimler katmanına yükseltildiği izlenimini doğurur. Bu da, evrensel mantığın esası olan mümâselet-muhâlefet bağıntısının cevher-araz ikilisinden nesnelere yükseltildiği şeklinde anlaşılabilir.

Özet (Çeviri)

This study examines whether Asharite theology holds an original approach to definitions by investigating the thought of al-Juwayni, the famous Asharite theologian and teacher of al-Ghazali. Before adopting classical logic as the proper method, al-Juwayni, and preceding Asharite theology developed an approach to definitions in lieu of the states (ahwâl), which are regarded as concepts. In addition to providing a demonstration of divine attributes, the theory was believe to be useful in enabling meaningful talk about God, and claims that certain predicates of both the eternal and the temporal world are the“same”. Therefore, it is believed that the states are operational in definitions as they are qualities that ensure the convergence (mumathalah) and divergence (mukhalafah) of beings. For al-Juwayni, states are building-blocks of theological definitions as much as universals are building-blocks of philosophical definitions. However, the states are different from the universals in terms of“figure”,“place”and“extension”. This is because al-Juwayni and the preceding Asharite theologians do not admit the essence-existence dichotomy and regard particulars as the sole category of existence, so the quiddities never really become the subjects of definitions. This shows that theological definitions are based upon intension (mafhum) rather than extension (misdaqa). Also, since subject of definitions are uncaused states, as attributes they are extra-mental constants. In this respect, for the states of theological concepts,“place”is extra-mental. Lastly, in contrast to philosophical definitions, theological definitions are limited to the essences and the accidents; so there are no definitions that apply to the world of temporal objects. This stems from the idea that only essences and accidents are holders (dhu al-hâl) of uncaused states which are self-attributes (sifat al-nafsiyyah). In this way, the scope of theological definitions is rather more limited than the philosophical ones. Al-Juwayni is the last Asharite apologetic of the theory of states. However, in one of his last books, al-Burhân fî usûl al-Fiqh, he rejects the theory. Also, he starts to employ terms such as species and genera that are reminiscent of the five universals of logic (lsagoge). This makes one think that the states are transformed into philosophical universals by al-Juwayni, since they are not utilizable for discourse about the temporal world. Although it is not certain which tone of realism is adopted, it seems the surprising attribution of identity to reason, the critique of many canonical definitions of Asharite tradition, allusions toward the universals, as well as use of the terms species and genera, means the scope of conceptional reasoning is elevated from the level of essence-accident to the level of things. This can be read as the elevation of the convergence-divergence relation, which is the basis of universal logic, by means of the essence-accident dichotomy to the things in the outside world.

Benzer Tezler

  1. Tez No

    370565

    İmamü'l-Haremeyn el-Cüveyni'de bilgi teorisi

    Theory of knowledge according to Imam al-Haramayn al-Juwaini

    ZELİHA ULUYURT

    Yüksek Lisans

    İngilizce

    İngilizce

    2014

    DinMarmara Üniversitesi

    Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. HÜLYA ALPER

  2. Tez No

    607751

    Ebu'l-Kasım el-Ensari'de bilgi teorisi

    Theory of knowledge according to Abu al-Qasim al-Ensari

    MEHMET EMİN ULU

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2020

    DinSiirt Üniversitesi

    Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. FADIL AYĞAN

  3. Tez No

    753360

    Mütekaddim dönem Eş'arî kelâmında cevher anlayışı

    The understanding of substance in the Mutaqaddimîn period of Ash'arite kalām

    FATIMA AKKAYA ÖĞE

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2022

    Dinİstanbul 29 Mayıs Üniversitesi

    Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. İLYAS ÇELEBİ

  4. Tez No

    469916

    Bakıllânî, Cüveynî ve Gazzâlî'de kelamın metodik yapısı

    The methodical structure of kalam in Bakillânî, Juweynî and Ghazâlî

    AHMET GENÇDOĞAN

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2017

    DinSüleyman Demirel Üniversitesi

    Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı

    PROF. DR. GALİP TÜRCAN

  5. Tez No

    729543

    İmâmü'l-Haremeyn el-Cüveynî'de rü'yetullah

    Ruyetullah in Imam al-Haremeyn al-Juwaynî

    İREM KARALAR

    Yüksek Lisans

    Türkçe

    Türkçe

    2022

    DinZonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi

    Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı

    DOÇ. DR. MURAT AKIN

Geri Dön