Peyzaj planlamada doğa koruma ve restorasyon öncelikli alanların belirlenmesi: Yedigöller Milli Parkı (Bolu) örneği
Determination of nature conservation and restoration priority areas in landscape planning: Example of Yedigoller National Park (Bolu)
- Tez No: 418760
- Danışmanlar: PROF. DR. TEVFİK HAKAN ALTINÇEKİÇ
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Peyzaj Mimarlığı, Landscape Architecture
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2015
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Üniversitesi
- Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Peyzaj Mimarlığı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 341
Özet
Doğal kaynakların aşırı kullanılması doğal yaşam alanlarına zarar vermekte, yaşam alanlarının parçalanmasına ve hatta yok olmasına neden olabilmektedir. Bunlardan ormanlar barındırdıkları zengin biyolojik çeşitlilik nedeniyle önemli doğal yaşam alanlarından biri olarak kabul edilmektedir. Son yıllarda yapılan birçok çalışmada ise, yüksek biyolojik çeşitliliğe sahip ve birbirinden farklı üç flora bölgesinin de içinde bulunan doğal yapısı insan tarafından bozulmuş ormanlarımızda restorasyon çalışmalarına gerek duyulduğu ortaya konmaktadır. Ülkemizde yetişme ortamları arasındaki belirgin farklılıklardan dolayı birbirinden farklı peyzaj tipleri olup, özellikle Avrupa ve Kuzey Amerika'da son yıllarda bu konulardaki gelişmeler göz önünde bulundurulduğunda, bunların her biri için farklı planlama yöntemleriyle doğa koruma ve restorasyon çalışmalarının sürdürülmesi gerekmektedir. Bu çalışmada araştırma alanı olarak Yedigöller Milli Parkı (Bolu) seçilmiştir. Alan,“karışık orman bitkilerinin topluca aynı yörede bulunması”nedeniyle 1965 yılında milli park ilan edilmiş olup, 1631 ha alan kaplamakta ve içinde yedi adet heyelan gölünü barındırmaktadır. Bu çalışmayla günümüzde gelişmiş ülkelerde yaygın olarak kullanılan“ekolojik değer analizi”ve“ekolojik bütünlük analizi”nin temel prensiplerinden yola çıkılarak, doğa koruma ve restorasyon öncelikli alanların belirlenmesinde yeni bir planlama konseptinin geliştirilmesi amaçlanmıştır. Çalışma sonucunda ortaya konan planlama modeli ile, farklı peyzaj tiplerinde de değiştirilip dönüştürülebilecek bir konsept oluşturulması ön görülmüştür. Peyzaj analizi ve değerlendirme sürecinin bir sonucu olarak alana ilişkin bir zonlama planının oluşturulması ve milli parktaki koruma-kullanma dengesinin sağlanmasına yönelik öneriler getirilmesi ise, çalışmanın ikincil amaçları olmuştur. Çalışmada kullanılan yöntem, temel olarak iki farklı ölçekte gerçekleştirilen analizler ile bu analizlerin sonuçlarının ortak sentezini kapsamaktadır. Analizlerden birincisi“ekolojik değer analizi”olup, alanın tamamını kapsamaktadır. İkinci analiz ise“ekolojik bütünlük analizi”olup, göl, dere ve yol kenarlarında lokal alanları kapsamaktadır. Bu analizler ile ortak sentezi kapsayan yöntem beş ana aşamadan oluşmaktadır: (1) Analizlere altlık oluşturan parametrelerin seçilmesi, (2) Parametrelere uygun veri tabanları ve altlıkların oluşturulması, (3) Analizlerin gerçekleştirilmesi, (4) Değerlendirme ve sonuç, (5) İki farklı ölçekteki analiz sonuçlarının sentezlenerek doğa koruma ve restorasyon öncelikli alanların haritasının oluşturulması. Bu çalışmadaki analizlerde ülkemizde yapılan birçok planlama çalışmasında kullanılan eğim, bakı, yükselti basamakları, toprak tipleri, meşcere tipleri ile alanın geneline ilişkin flora ve fauna listeleri gibi klasik altlıklar yerine, alanın doğal ve kültürel özelliklerini en iyi şekilde yansıtacak“biyolojik ve ekolojik temelli parametreler”ile“ormanın çeşitli strüktür özelliklerine dayanan parametreler”seçilmiştir. Milli parkın tamamını kapsayan ekolojik değer analizi; bitki toplumlarının enderliği ve mekânsal dağılımı, hemerobi dereceleri, bitki taksonu çeşitliliği ve enderlik, endemik taksonlar, orman strüktürüne ilişkin bazı bileşenler (katlılık, meşcere yaşı, karışımın biçimi, karışım oranı, kapalılık) ve ölü ağaç miktarını ele alan toplam 16 parametrenin ikili ilişki matrisleri veya doğrudan puanlamalarla değerlendirilmesiyle gerçekleştirilmiştir. Bu parametrelere ilişkin verilerin toplanmasında ise, mevcut altlıklar ve veri tabanlarından yararlanılmış ve toplam 80 örnek alan alınarak arazi çalışmaları yapılmıştır. Araştırma alanındaki göl, dere, araç yolu ve yürüyüş yollarının çevresindeki insan etkisinin belirlenmesine yönelik olarak yapılan ekolojik bütünlük analizinde ise; vejetasyon, ekolojik değeri olan küçük strüktürler ve fonksiyon tipleri ana başlıkları altında toplam 11 parametre doğrudan puanlama yöntemiyle değerlendirilmiştir. Bu parametrelere ilişkin veriler 47 örnek alanda yapılan arazi çalışmaları ile elde edilmiştir. Bu çalışmada yapılan ekolojik değer analizi sonucunda şu sonuçlar elde edilmiştir: (1) Yedigöller Milli Parkı her ne kadar ekolojik olarak homojen yapıda bir orman peyzajı gibi görünse de, ekolojik değer analizi ile alanda doğallık, yaşam alanı çeşitliliği, tür çeşitliliği, enderlik ve endemiklik gibi faktörlere bağlı oldukça değişken bir peyzaj yapısı söz konusudur. (2) Sınıflandırılmış ekolojik değer skalalı doğa koruma ve restorasyon değeri haritasına göre 3 ekolojik değer sınıfı belirlenmiş ve alanın %90'ının ekolojik değer skalasına göre“orta”ekolojik değere sahip olduğu ortaya konmuştur. (3) Ayrıntılı ekolojik değer skalalı doğa koruma ve restorasyon değeri haritasına göre alan, 15-30 arasında değişen puan değerleri ile temsil edilmektedir. (4) Alanda insan etkisi arazinin de engebeli olması nedeniyle ağırlıklı olarak göllerin yakın çevresinde belirlenmiştir. (5) Peyzajın yapısı göz önünde bulundurularak mümkün olduğunca fazla sayıda parametrenin kullanılmasının, alanın çok yönlü analiz edilmesini sağladığı gibi analizin hassasiyetini de arttığı belirlenmiştir. Bu sonuçlara dayanılarak şu öneriler getirilebilir: (1) Ayrıntılı ekolojik değer skalalı doğa koruma ve restorasyon değeri haritası ile parametrelerin ikili kombinasyonları sonucunda elde edilen haritalar, sınıflandırılmış ekolojik değer skalalı doğa koruma ve restorasyon değeri haritasında 3 genel sınıfa ayrılan alanların kendi içinde derecelendirilmesine olanak sağlamaktadır. Bu da doğa koruma ve restorasyon çalışmaları yapılması öngörülen alanların kendi içinde öncelik sırasına sokulmasında kullanılabilecektir. (2) Bundan sonra yapılacak olan ekolojik değer analizlerinde, bu çalışmadaki birçok yeni parametre kullanılabilir. Ancak bu parametreler sabit olarak kabul edilmemeli, alanın durumuna göre yeni parametreler seçilmeli veya matrislerde değişiklikler yapılmalıdır. Göllerin yakın çevresinde göl, dere, araç yolu ve yürüyüş yollarının kenarında yapılan ekolojik bütünlük analizi sonucunda şu sonuçlar elde edilmiştir: (1) Örnek alanlardaki zonlarda 5 ekolojik bütünlük değeri sınıfı belirlenmiştir. (2) Değerlendirilen 20.65 ha alanın %1'inin ekolojik bütünlük değerinin“çok iyi”, %11'inin“iyi”, %37'sinin“orta”, %33'ünün“kötü”ve %18'inin“çok kötü”olduğu ortaya konmuştur. Bu sonuçlara dayanılarak şu öneriler getirilebilir: (1) Bu yöntemle bir alanın ekolojik bütünlük değerinin yanı sıra, seçilen parametrelerin arazideki durumları hem sayısal hem de görsel olarak ortaya konarak, yalnızca gerekli görülen alanlarda restorasyon çalışmaları yapılarak gereksiz restorasyon çalışmalarından kaçınılması sağlanabilecektir. (2) Her bir örnek alana ait alım karneleri ise, gerekli görülen noktalarda zonlar şeklinde uygulanacak doğa koruma ve restorasyon çalışmalarında uygun tekniklerin seçilmesi ve yapılan uygulamaların izlenmesi açısından uzun vadede altlık oluşturabilecektir. Ekolojik değer analizi ve ekolojik bütünlük analizi sonuçlarının sentezlenmesiyle milli park için öneri niteliğinde hazırlanan zonlama planına göre ise alanın yaklaşık %65'inin çekirdek zon olarak ayrılması önerilmiştir. Çekirdek zonun dışında kalan alanlar ise tampon zon ve gelişme zonu olarak ayrılabilecektir.
Özet (Çeviri)
The overuse of natural resources degrades natural habitats, while it may cause the fragmentationa and even loss of living areas. Forests are accepted as one of the important natural habitats owing to the rich biodiversity they contain. Many studies made in recent years revealed the fact that restoration practises have been required in our forests, whose natural structure has been destroyed by anthropogenic interference, containig a high level of biodiversity and situated in three different phyto-geographical regions. In Turkey, there are various landscape types formed because of distinct differences between habitats. Considering the recent developments on these subjects mainly in Europe and North America, it is necessary to carry on nature conservation and restoration studies by applying different planning methodology for each these landscape types. Yedigöller National Park (Bolu) was selected as study area in this study. The area was announced as national park in 1965 with the reason“presence of mixed forest plants as a whole in the same region”covering an area of 1631 ha and contains seven avalanche lakes. It was aimed with this study to develop a new planning concept for determining nature conservation and restoration priority areas based on the basic principles of“ecological value analysis”and“ecological integrity analysis”, which are widely used today in many developed countries. With the planning method introduced as a result of this study, it was foreseen to develop a concept that can be changed and transformed according to the needs of different landscape types. The secondary aims of this study are to generate a zoning plan for the area as a result of landscape analysis and assessment process, as well as bringing forward proposals in order to ensure protection-use balance in the national park. The methodology used in the study basically contains the analyses performed in two different scales and the joint synthesis of these analyses. The first analysis is ecological value analysis“ and includes whole area, while the second one ”ecological integrity analysis“ contains local areas as lakes, streams and road sides. The methodology, including these analyses and joint synthesis, is composed offive main steps: (1) Selecting parameters as a base for the analyses, (2) Generating data bases and base maps suitable for the parameters, (3) Performing the analyses, (4) Assessment and results, (5) Preparing the map of nature conservation and restoration priority areas by synthesising the results of analyses made in two different scales. In this study ”biology and ecology based parameters“ and ”parameters based on various structural features of the forest“ were selected in order to reflect the natural and cultural characteristics of the area instead of classical base maps such as slope, aspect, elevation, soil types, stand types and general flora and fauna lists. Ecological value analysis, containing the area as a whole, was performed with the assessment of 16 parameters, which are the rarity of plant communities and their spatial distribution, hemeroby degrees, diversity and rarity of plant taxa, endemic taxa, some components of forest structure (layerness, stand age, mixture type, mixture rate, canopy closure) and deadwood amount by using relation matrices and direct scoring. Present base maps and databases as well as the data gathered by field studies from 80 sample plots were used for collecting data related to these parameters. In landscape integrity analysis applied for determining the anthropogenic effect around the lakes, streams, roads and walking trails in the study area, totally 11 parameters classified under three main groups as vegetation, small structures with high ecological value and function types were assessed by direct scoring method. Data related to these parameters were obtained by field studies performed in 47 sample plots. The results obtained according to the ecological value analysis in this study are as follows: (1) Although Yedigöller National Park may be perceived as a homogenous forest landscape, the results revealed that there is a rather variable landscape structure depending on naturalness, diversity of habitats, species diversity, rarity and endemism. (2) Three ecological value classes were determined according to the nature conservation and restoration map with classified ecological value scale scores, while 90% of the study area was identified as ”medium“ ecological value. (3) Study area was represented with scores ranging between 15-30 according to the nature conservation and restoration map with detailed ecological value scale scores. (4) Anthropogenic disturbance is mainly determined in the area close to the lakes owing also to the slopy topography of the study area. (5) Use of many parameters as possible considering the landscape structure improved the sensitivity of the analysis as well as providing the sophisticated analysis of the study area. Based on these findings, the following suggestions could be offered: (1) The nature conservation and restoration map with detailed ecological value scale scores and the maps obtained with the dual combination of parameters allow the grading of areas generally classified under three groups in the nature conservation and restoration map with classified ecological value scale scores. This may be used for the prioritization of the areas specified for nature conservation and restoration studies. (2) Many parameters used for the first time in this study may be used in further ecological valu analyses in Turkey. However, these should not be adopted as constant parameters, while new parameters should be selected or some changes should be made in the matrices considering the main landscape characteristics. The results obtained according to the ecological integrity analysis performed around the lakes, streams, roads and walking trails close to the lake district are as follows: (1) Five ecological integrity classes were determined in different zones of sample plots. (2) The ecological integrity value of the 1% of 20.65 ha area assessed was determined as ”very good“, while 11% was specified as ”good“, 37% as ”medium“, 33% as ”bad“ and 18% as ”very bad", respectively. Based on these findings, the following suggestions could be offered: (1) Unnecessary restoration practises could be prevented by applying such practises only in required areas determined by the indtroduction of selected parameters both quantitatively and visually with this methodology. (2) The forms filled for each sample plot may be used as bases with regard to the selection of suitable techniques in nature conservation and restoration practises to be applied in zones in the required areas and for the monitoring of the implementations in the long term. According to the proposed zoning plan prepared with the synthesis of the ecological value map and results of the ecological integrity analysis, it was offered to classify 65% of the national park as core area. The rest may be specified as buffer zone and and transition zone.
Benzer Tezler
- Büyükada'nın kültürel peyzaj değerlerinin korunmasına yönelik değerlendirme yöntemleri
Evaluation techniques towards the preservation of cultural landscape values of Büyükada
SELİN KARSAN AYANOĞLU
Doktora
Türkçe
2019
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. YEGAN KAHYA SAYAR
- Belgrad Ormanı (İstanbul) çevresinde peyzaj devamlılık değerlerinin belirlenmesi üzerine araştırmalar
Research on the determination of landscape continuity value around Belgrade Forest (istanbul)
SİMAY KIRCA
Yüksek Lisans
Türkçe
2009
Peyzaj Mimarlığıİstanbul ÜniversitesiPeyzaj Mimarlığı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HAKAN ALTINÇEKİÇ
- Peyzaj planlamada ekosistem hizmetleri yaklaşımı: Düzce ili örneği
Approach to ecosystem services in landscape planning: Case of Duzce province
MELEK YILMAZ KAYA
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
Peyzaj MimarlığıDüzce ÜniversitesiPeyzaj Mimarlığı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. OSMAN UZUN
- Yedigöller Milli Parkı ile Sarımustan İşletme Ormanı'nın hemerobi dereceleri ve bitki toplumları üzerine araştırmalar
Research on hemeroby levels and plant communities in Yedi̇göller National Park and Sarimustan managed forest
MEHMET TOKCAN
Doktora
Türkçe
2015
Botanikİstanbul ÜniversitesiOrman Mühendisliği Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ÜNAL AKKEMİK
- Doğal sit sorunlarının bornova çiçekliköy ve yakaköy örneğinde hukuksal yapı açısından irdelenmesi
A research for naturel sites in legal ways in example of bornova ciceklikoy and yakakoy
ZENGİN AYLİN
Yüksek Lisans
Türkçe
2007
Peyzaj MimarlığıEge ÜniversitesiPeyzaj Mimarlığı Ana Bilim Dalı
PROF.DR. BAHAR TÜRKYILMAZ