Aşık tarzı şiir geleneği içinde destan türü monografisi
A Monography of the destan genre in the Turkish minstral tradition
- Tez No: 52952
- Danışmanlar: PROF. DR. UMAY GÜNAY
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Halk Bilimi (Folklor), Türk Dili ve Edebiyatı, Folklore, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 1996
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Hacettepe Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Halk Bilimi (Folklor) Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 620
Özet
Türk millî edebiyat geleneğinin en eski şiir formlarından birisi olan âşık tarza destan türü, Ozan-Baksı geleneğinden Âşık Tarza Edebiyat geleneğine intikal etmiştir. Âşık tarza destan türünün şekil ve yapı özellikleri sözlü kültür ortamına göre biçimlenmiştir. Âşık tarza destanları şöyle tanımlayabiliriz: Büyük bir çoğunluğu 11 ve 8 heceli koşma, çok az bir kısmı mani, ender olarak divani şeklindeki örneklerine rastlanılan, 5 veya 7 dörtlükten aşağı olmamak şartıyla, konu sınırlaması olmaksızın; âşığın destanlaştırmaya değer bulduğu bir vakayı, bir nesneyi veya kavramı hikâye ederek, bağlama veya bağlama ailesinden bir sazla, ele aldığı konunun anlatım tutumuna bağlı olarak seçip çaldığı geleneksel âşık havalarıyla icra ettiği nazam türüne destan denilmektedir. Sözlü kültür ortamında çoğunlukla âşık karşılaşmaları esnasında irticalen yaratılan destanlar, âşık fasılları başta olmak üzere âşıkların bulunduğu resmi ortamlarda veya söz konusu destanları ezberleyen yahut cöngüne kaydedenlerce her türlü yan resmi ve gayr-ı resmi ortamlarda icra edilirler. Matbaanın 19. yüzyıldan itibaren Türkiye'de yaygın olarak kullanılmağa başlanılmasıyla birlikte âşık tarza destanlar, âşıklar tarafından yazılıp, kâğıtların bir yüzüne bastırılarak sokaklarda satılmağa başlanılır. Bu tür destanları yazılı kültür ortamı destanları olarak adlandırıyoruz. Âşık tarza destanlar elektronik iletişim teknolojisinin 20. yüzyılın ikinci yansından itibaren yaygınlaşmasıyla birlikte âşıklar tarafından plak ve kasetlere kaydedilerek üretilmeğe başlanılır. Bu tür destanları da elektronik kültür ortamı destanı olarak adlandırıyoruz. Günümüzde âşık tarza destanlarının üretilip tüketilmesinde sözlü, yazılı ve elektronik kültür ortamlarının üçü de kullanılmaktadır. Bu çalışmanın amacı âşık tarzı destan türünün taşıdığı bütün özelliklerin bir monografi bütünlüğü içinde ortaya konulmasıdır. Bu nedenle destanlar önce nazım şekli,ezgi ve müzik, tema, eda (anlatım tutumu) ve sosyo-kültürel fonksiyonları bakımından ele alınıp incelenmiş ve dış yapı özellikleri ortaya konulmuştur. Ancak sözlü, yazılı ve elektronik kültür ortamı gibi üç farklı kültür ortamında üretilmeleri göz önünde bulundurularak iç yapılarını ve iç yapılarının şekillenmesinde icra bağlamları ve dinleyici boyutunu tahlil için daha önce geliştirilen K. Bühler (1965), T. Sebeok (1975), A. Moles (1983) ve özellikle, N. Wurzbach'in (1990) iletişim modellerinden hareketle bir model oluşturulmuştur. Bu modele göre âşık ile dinleyicisi arasında destan vasıtasıyla kurulan iletişimin destan yapışım şekillendirmesi ve söz konusu yapısal şekillenmenin destanların üretildikleri kültür ortamlarına bağlı olarak farklılaşması ve devam eden sürekliliklerin tespit edilmesi amaçlanmıştır. Derlenen 5000'i aşkın destan metni, âşık, dinleyici/okuyucu, âşığın kendine ve dış dünyaya yaptığı göndermeler, dinleyiciye bitap ve teşvikler, kullanılan iletişim araçları, destanın mesajı ve dilin kullanımı bakımından tahlil edilmiştir. Ana hatlarıyla destanlarda: nazım şekli, tematik kalıplaşmalar, geleneksel edalar (anlatım tutumları), destan yapışım şekillendiren iki boyutlu iletişimsel yapı, dilin kullanımında sözlü formülsel yapı ve kalıplaşmış motifler ve mahlas tapşırma gibi unsurlarda süreklilikler bulunduğu sonucuna varılmıştır. Öte yandan, sözlü kültür ortamında olmayan destan adlandırmalarının yazılı kültür ortamında ortaya çıkışı ve elektronik kültür ortamında devamı, elektronik kültür ortamı destanlarının sözlü ve yazılı kültür ortamı destanlarına nazaran hacim itibarıyla kısalması ve elektronik kültür ortamı destanlarında ağırlığın sözden ezgiye kayması; bunun neticesi olarak geleneksel âşık ezgilerinin yanısıra“beste”özelliği gösteren müzik formlarının yeni bir fenomen olarak ortaya çıkışı gibi yapısal farklılaşmalar tespit edilmiştir. Türk sosyo-kültürel yapısında meydana gelen değişmelerle birlikte destan, türünde kültür ortamlarına dayalı olarak meydana gelen farklılaşmalar ve devam edegelen sürekliliklerin nedenlerinin, destanların sosyo-kültürel işlevlerindeki daralmalardan kaynaklandığı görülmektedir.
Özet (Çeviri)
The minstrel destan (âşık tarza destan türü) is one of the oldest genres of the Turkish literary tradition. Its generic characteristics were shaped by the oral-cultural context.“Minstrel destans”are ballads or poems composed about specific situations (family feuds, community problems), events (war, natural disaster), news (marriage, death), concepts (creation of the world, morality), or physical objects (mountains, cities). Generally a destan contains a minimum of five stanzas, with a stanza being composed of four eleven-syllable lines. There is no limit to the number of stanzas which a destan can contain. The destans are performed by minstrels using the bağlama, or Turkish lute, and are sung to traditional fixed musical forms (âşık havalan). Most of the time, new destans are created spontaneously during an improvisational“dueling”performance (âşık karşılaşmaları) by two or more minstrels. Once created, they can be recited at later performances, either by the creator or by another individual. Until the 19th century, destans were solely part of the oral tradition, but as the printing press came into common usage, minstrels published their destans on single sheets of paper, and these“broadside ballads”(yazılı kültür ortamı destanları) were sold on the street. From the middle of the 20th century, as electronic media, i.e. records and cassettes, became popular, minstrel destans were recorded and sold in this form. Today, all three types of minstrel destans -oral, written, and electronic- are available to the Turkish public. The purpose of this thesis is to examine the minstrel destan genre; to define the characteristics of the genre by considering their form, thematic content, stylistic structure, and social-cultural functions; and to present an analysis of the structure and content of destans based on their communicative characteristics. For the analysis, a framework was developed based on earlier models of communication by K. Bühler(1965), T. Sebeok (1975), A. Moles (1983), and especially, N. Wurzbach (1990). This framework looks at the communicative relationship which develops between the minstrel and audience and is carried out by examining a corpus of approximately 5000 destana with regard to the minstrel, the audience, the minstrel's reference to self, the minstrel's appeal to the audience, the minstrel's reference to the outside world, the channel of communication, the message of the destan, and the stock of linguistic signs. The continuities and discontinuities of the genre are evaluated in terms of the effect of changes in communication technology and the channels of distribution. Through the analysis, it was found that regardless of the channel of communication -oral, written, or electronic- the formal characteristics, motifs, formulas, and style remain consistent across the genre. In terms of form, the only significant difference is that with the introduction of the written channel and continuing into the electronic channel, titles were given to individual destans. The greatest differences were found in terms of socio-cultural functions. Oral and written destans served many purposes: to entertain, to educate, to inform, to propagandize, to advertise, and to celebrate both social and religious rituals and ceremonies. In the electronic channel, however, the multi-functionality of the destans has been greatly limited. Because of changes in the socio-cultural context and because of developments in communication technology (radio, newspaper and television), they have one primary purpose- to entertain. In addition, because of the emphasis on entertainment, the electronically-mediated destans are much less detailed and thus much shorter. Furthermore, in the electronic channel, the importance has shifted from the words to the music, and thus these destans are no longer performed only to the traditional fixed musical modes, but also to new compositions.
Benzer Tezler
- Aşık tarzı şiir geleneğinde şenlik yolu
Başlık çevirisi yok
DUYGU ŞEYDA
Yüksek Lisans
Türkçe
2003
Türk Dili ve EdebiyatıAtatürk ÜniversitesiOrtaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Ana Bilim Dalı
Y.DOÇ.DR. TURHAN KAYA
- Âşıklık geleneği ve kültür değişmeleri
The minstrelsy tradition and culture changes
HAKAN ÇELİKTEN
Doktora
Türkçe
2019
Halk Bilimi (Folklor)Sivas Cumhuriyet ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NEBİ ÖZDEMİR
- Âşık Kıraç Ata'nın (Ekrem Kıraç) hayatı sanatı ve şiirleri üzerine bir inceleme
A study on the life art and works of love Kıraç Ata (Ekrem Kıraç)
HÜSEYİN KÜRŞAT TÜRKAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2011
Türk Dili ve EdebiyatıNiğde ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. NEDİM BAKIRCI
- Âşık tarzı Türk şiirinde dünyanın fâniliği
The mortality of the world in Âşık style Turkish poems
BÜŞRA YAVUZASLAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2023
Türk Dili ve EdebiyatıBolu Abant İzzet Baysal ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. SERDAR UĞURLU
- 17-19. yüzyıl âşık tarzı Türk şiirinde sosyo-kültürel hayat
Social-cultural life in âşik-style Turkish poetry in 17 th-19 th centuries
CAFER ÖZDEMİR
Doktora
Türkçe
2011
Türk Dili ve EdebiyatıOndokuz Mayıs ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
YRD. DOÇ. DR. BEKİR ŞİŞMAN