Eski Anadolu Türkçesinde çatı
The voice of verb in Old Anatolian Turkish
- Tez No: 549538
- Danışmanlar: PROF. DR. FUNDA TOPRAK
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Türk Dili ve Edebiyatı, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2019
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 353
Özet
Bir tümcenin ana unsuru, sistemin yöneticisi iş, oluş, durum bildiren fiillerdir. Fiiller, araştırmacılar tarafından ana unsur olmaları, aldıkları biçimbirimlerin anlam değişikliklerine yol açması gibi pek çok sebepten çok yönlü incelenmeye değer bir kavram olarak görülmüştür. Çatı, hem isimlendirilmesindeki hem de kurma ve değerlendirme gibi yöntemlerin farklılığının çok olmasından dolayı literatürdeki en tartışmalı konulardan biridir. Bu tez araştırmasında, Eski Anadolu Türkçesine ait eserlerden özellikle“Karışık Dilli Eserler”olarak tanımlanan Behcetü'l-Hadâik Fî Mev'izati'l-Halâik, Kıssa-i Yūsuf, Garib-nâme, Kitâb-ı Güzîde ve Kitâb-ı Ata-Dede'nin yanı sıra, dönemin dil özelliklerini en iyi şekilde yansıtacağı düşünülen Garib-nâme, Süheyl ü Nev-bahār, Sultan Veled'in Türkçe Manzumeleri, Marzubān-nāme Tercümesi, Müntahab-ı Şifâ ve Dede Korkut olmak üzere toplam on eserden yola çıkılarak fiilde çatı kavramı ele alınmıştır. Çatı, morfolojik, sentaktik ve leksik yöntemlerle kurulabilir. Türkçe için en uygun olan, en çok tercih edilen ve kabul gören yöntem ise morfolojik yani eklerle kurulan yöntemdir. Bu düşünceden hareketle çatı ekli fiiller söz konusu eserlerden tespit edilmiş ve madde başı olarak verilerek döneme ait fiil söz varlığının tespiti de yapılmaya çalışılmıştır. Deyimler ve birleşik fiiller incelemeye dâhil edilmemiştir. Araştırma, Giriş, Eski Anadolu Türkçesi ve Tarihî Gelişimi, Oldurgan Çatı, Ettirgen Çatı, Edilgen Çatı, Dönüşlü Çatı ve İşteş Çatı olmak üzere yedi bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde istem, çatı kavramı ve konuyla ilgili görüşler ile bu görüşler üzerine yapılmış çalışmalar; ikinci bölümde Eski Anadolu Türkçesi dönemi ve çalışmada incelenen eserler hakkında bilgi verilmiştir. Diğer bölümlerde söz konusu çatılar hakkında bilgi ve görüşlere yer verilerek incelenen eserlerdeki çatı ekli fiillerin tümceye hangi anlamları yüklediği üzerinde durulmuş, bu anlamı alan fiiller tasnif edilerek örnekler verilmiştir. Aynı zamanda fiillere gelen istemlerin çatı kavramı ile ilgili olup olmadığının tespiti için çatı ekli fiiller istemlerine göre de incelenmiştir. Araştırma sonucunda farklı çatı eki alan aynı fiilinin isteminin de farklı olabileceği, bir fiilin sabit bir isteminin olmadığı belirlemiştir. Ayrıca oldurgan, ettirgen ve işteş çatılı fiillerin aldıkları istemlerin tümcede öge artımına sebep olduğu; edilgen ve dönüşlü çatılı fiillerin çoğunda yeni ögelerin eklenmediği; istem artımının da gelişigüzel değil öznenin istediği gibi belirlendiği sonuçlarına ulaşılmıştır. Ekleri ortak olan oldurgan ve ettirgen çatı kavramları göz önünde bulundurulduğunda ise fiil çatısını sadece şekle göre değil, anlam ve işleve göre de değerlendirmek gerektiği sonucunu göstermiştir. Son olarak, elde edilen verilerin incelenmesi çatı eklerinin yapım ekleri içinde değerlendirilmemesi ayrı bir başlık altında değerlendirilmesi gerektiğini göstermiştir.
Özet (Çeviri)
Verbs describing an action, occurrence, state are the main elements of a sentence as managing the system. Verbs are considered as an important concept to be studied in various aspects by researchers because of the facts of being key elements and leading change in meaning through morpheme formations. Verb voice is one of the most controversial issues in literature due to the differences in both naming and the methods of establishment and evaluation. In this study, verb voices are examined based on the ten works, namely Behcetüǿl-Hadâik Fî MevǾizatiǿl-Halâik, Kıssa-i Yūsuf, Kitâb-ı Güzîde ve Kitâb-ı Ata-Dede, described as“Mixed-Langugage Works”, and Garib-nâme, Süheyl ü Nev-bahār, Sultan Veled'in Türkçe Manzumeleri, Marzubān-nāme Tercümesi, Müntahab-ı Şifâ and Dede Korkut, considered as to reflect the language features of the period in the best way. The voice can be made with morphological, syntactic and lexical methods. The most suitable preferred and accepted method for Turkish is morphological one that is made via suffixes. From this point of view, verbs with voice suffixes have been determined from the mentioned works and it is tried to determine the verbal vocabulary of the period by being given the verbs with voice within separate entries. Idioms and combined verbs are not included in the study. This study has seven sections, namely, Introduction, Old Anatolian Turkish and its historical development, Causative Voice, Factitive Voice, Passive Voice, Reflexive Voice, and Reciprocal Voice. In the introduction section, the general information about valency, voice concept, arguments about the subject and in the second section, Old Anatolian Turkish period and the works included in that study are clarified. In the following sections, information and arguments about the verb voices are given. Also, how meanings change in sentences by the verbs with voices suffixes in the examined works is elaborated and those verbs are classified and exemplified. Meanwhile, verbs getting certain voices with suffixes are analysed in terms of their valency in order to determine whether the valency is related to the voice or not. It is concluded that valency of the same verb with different voice suffixes may be different and a verb does not have a certain valency. Furthermore, it is found out that the valency of verbs with causative factitive and reciprocal voice cause the element increase in the sentence; new items are not added in passive and reflexive voice and the increase in demand is determined not randomly but in accordance with the subjects' wants. When causative and factitive voices, annexes of which are the same, are taken into consideration, it is found out that the verb voice should be evaluated not only by shape but also by meaning and function. Lastly, it is emphasized the examination of the obtained data have shed light on that the voice suffixes should be examined under a separate heading instead of being included in the construction of the annexes.
Benzer Tezler
- Eski Anadolu Türkçesinde fiillerin tasnifi
The Classification of old Anatolian Turkish verbs
SÜLEYMAN BOZDAĞ
Yüksek Lisans
Türkçe
1999
Türk Dili ve EdebiyatıAfyon Kocatepe ÜniversitesiOrtaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. GÜRER GÜLSEVİN
- Eski Türkçede işlevsel bağlamda çatı ekleri
Voice suffixes in functional context in old Turkish
MUHARREM YILDIZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2014
Türk Dili ve EdebiyatıEskişehir Osmangazi ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. FERRUH AĞCA
- Türkçede fiil çatısı
Voice of verb in Turkish
ANIL ARSLAN
Doktora
Türkçe
2022
DilbilimAnadolu ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. SELAHİTTİN TOLKUN
- Tarihsel arka planı ile Türkiye Türkçesinde çatı
Başlık çevirisi yok
MEHMET FATİH KIRMALI
Doktora
Türkçe
2024
Türk Dili ve EdebiyatıSivas Cumhuriyet ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HACI İBRAHİM DELİCE
- El-?avânînü'l-Külliyye Li-?apti'l-Lugâti't-Türkiyyede fiillerin icelenmesi ve eski Anadolu Türkçesiyle kıyaslanması
El-?avânînü?l-Külliyye Li-?apti?l-Lugâti?t-Türkiyyede fiillerin icelenmesi ve eski Anadolu Türkçesiyle kıyaslanması
MUHARREM NAZLI
Yüksek Lisans
Türkçe
2012
Türk Dili ve EdebiyatıEskişehir Osmangazi ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. CAN ÖZGÜR