Hakas destan kahramanları ve tip özellikleri
The Hakas epic heroes and character features
- Tez No: 555400
- Danışmanlar: PROF. DR. BAYRAM DURBİLMEZ
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Halk Bilimi (Folklor), Türk Dili ve Edebiyatı, Folklore, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2019
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Erciyes Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Türk Halk Edebiyatı Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 450
Özet
Bilindiği üzere sözlü edebiyatın en önemli türlerinden biri olan destanlar, büyük oranda tiplerden oluşan bir şahıs kadrosuna sahiptir. Bu çalışmada bir Sibirya Türk grubu olan Hakasların sözlü edebiyatındaki en hacimli tür olan kahramanlık destanları (alıptığ nımah) ele alınarak bu anlatılardaki destan kahramanları ve bunları birer“tip”yapan özellikler tespit edilmiş ve Hakas destan tipleri, tespit edilen özellikler ışığında Türk destancılık geleneği çerçevesinde değerlendirilmiştir. Bu bağlamda Hakas destanlarında tipler“merkezî kahraman (başkahraman) tipi”ve“alt tipler”olmak üzere iki kısımda ele alınmıştır. İncelenen destanlarda olayların odağında yer alan merkezî kahramanın biyografisinden yola çıkılarak bir merkezî kahraman kalıbı oluşturulmuş ve değerlendirmeler bu kalıp etrafında yapılmıştır. Çalışmanın alt tipler başlığı altında ise“karşı kahraman (düşman / rakip)”“kadın”ve“at”tipi ile“yardımcı tipler”in anlatıdaki rolleri ve işlevleri belirlenerek bu tipler merkezî kahramanla ilgileri noktasında ele alınıp incelenmiştir. Çalışma“Giriş”,“Kaynakça”ve“Sonuç”bölümlerinin dışında iki bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde Hakas Türklerinin coğrafî konumu, tarihi ve folkloru ile ilgili tanıtıcı bilgiler verildikten sonra Türkiye'de Hakas Türkleri ve Hakas destanlarını konu alan akademik çalışmalar hakkında bilgi verilmiştir. Birinci bölümde Hakas destanlarının biçim ve içerik özellikleri ile Hakas destanlarında icra geleneği üzerinde durulmuştur. Çalışmanın ikinci ve son bölümünde ise genel olarak edebî eserde ve özel bir tür olarak destanlarda“kahraman”ve“tip”kavramları ile açıklamalar yapıldıktan sonra Hakas destan kahramanları ve bunların tip özellikleri ayrıntılı bir biçimde incelenmiştir. Hakas destan tiplerinin özelliklerini açıklarken Hakasça'dan Türkiye Türkçesi'ne aktarılan dokuz Hakas destan metni esas alınmış ve bu metinlerden örnekler verilmiştir. Bunlar; Altın Çüs, Ak Çibek Arığ, Ay Huucın, Han Mirgen, Kara Kuzgun, Han Orba, Huban Arığ, Altın Arığ ve Altın Taycı destanlarıdır. viii Çalışma boyunca yapılan tespit ve değerlendirmelerden sonra Hakas kahramanlık destanlarının esas hareket alanını oluştruan savaşlar ve mücadelelerin Türk destancılık geleneğindeki genel yapıya uygun olarak merkezî kahraman tipi etrafında kurgulandığı görülmektedir. Destanlardaki alt tipler de yine merkezî kahramanla ilgileri ölçüsünde ve onun anlatıdaki rolünü tamamlamak üzere destanda yer alırlar. Bununla birlikte bütün tiplerin işlevleri birbirine bağlıdır ve her tip bir diğerinin maceraya devam edebilmesi için gereklidir. Bu nedenle Hakas destanlarında bütün kurgunun bu tipler üzerine inşa edildiği söylenebilir. Türk destanlarında tipler ile ilgili yapılacak ayrıntılı çalışmalar, her bir Türk topluluğunun destan metinlerini daha doğru değerlendirme noktasında önemli katkılar sunmakla birlikte Türk destancılık geleneğindeki bütüncül yapıyı daha geniş bir perspektifle ortaya koyma olanağı sağlayacaktır.
Özet (Çeviri)
Epics, one of the most important types of oral literature, have a large number of cadre largely consisting of characters. In this study, the epic heroes of the Siberian Turkish group Hakas, the most bulky genre in oral literature, were taken into consideration and the features that made them a character were identified and the types of Hakas epic were evaluated within the framework of Turkish epic tradition. In this context, in Hakas epics, the characters are discussed in two parts as the main hero character (protagonist) and sub-characters. A main heroic pattern was formed based on the epic biography of the main hero, which was at the center of the events in the studied epics, and the evaluations were made within this framework. Under the sub-character part of the study, the roles and functions of the“anti-hero (enemy/rival)”“woman”and“horse”characters along with“auxiliary characters”in the narrative were determined and these characters were dealt within their relation to the main hero. The study consists of two parts excluding the Introduction, Bibliography and Conclusion. After giving informative knowledge in the introduction about the geographical location of Hakas Turks, their history and folklore, information about the academic studies carried out on the Hakas Turks in Turkey and Hakas epics was given. In the first chapter, the form and content characteristics of the Hakas epics and the tradition of performance were emphasized. In the second and last part of the study, after giving general explanation about“hero”and“character”concepts in a general literature piece and in epics as a special type, the heroes of the Hakas epic that constitute the main subject of the study and their characteristics were examined in detail. While explaining the characteristics of Hakas epic types, nine Hakas epic texts translated from Hakas language to Turkish were taken as basis and examples from these texts were given. These are Altın Çüs, Ak Çibek Arığ, Ay Huucın, Han Mirgen, Kara Kuzgun, Han Orba, Huban Arığ, Altın Arığ ve Altın Taycı epics. After the determinations and evaluations made during the study, it was seen that wars and struggles forming the main subject of Hakas heroic epics are built around the main hero character in accordance with the general structure in the tradition of Turkish epicism. The sub-characters in the epics are also included to complete the role of the main hero in the narrative. However, the functions of all characters are interdependent and necessary in order for each character to continue his adventure. For this reason, it can be said that all the fiction in Hakas epics is built on these characters. Therefore, detailed studies on the characters in Turkish epics will provide important contributions to the evaluation of the epic texts of each Turkish community, while providing a more comprehensive perspective.
Benzer Tezler
- Hakas destanlarında kadın kahramanlar
Women heroes in Hakas epics
GAMZE GÖKÜR TOKER
Yüksek Lisans
Türkçe
2020
Halk Bilimi (Folklor)Gazi ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. İSA ÖZKAN
- Hakas Türkleri destan kahramanları üzerine bir araştırma: İnceleme-metin
A research on epic heroes of Khakass Turks: Analyze-text
ERHAN AKTAŞ
Doktora
Türkçe
2012
Halk Bilimi (Folklor)Ege ÜniversitesiTürk Halk Bilimi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ÂLİMCAN İNÂYET
- Hakasların Altın Çüs ve Altın Arığ destanlarına arketipsel sembolik bir yaklaşım
An archetical symbolic approach to the epics of the Khakas Altın Çüs and Altın Arığ
MEHMET BEYAZİT
Yüksek Lisans
Türkçe
2022
Halk Bilimi (Folklor)Yıldız Teknik ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. MERİÇ HARMANCI
- Güney Sibirya Türk destanlarında gökyüzü ve yer altı ile ilgili mitolojik unsurlar
South Siberia is at the Turkish epics mythologic items about sky and underground
VEYSEL GÜRTÜRK
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
Halk Bilimi (Folklor)Süleyman Demirel ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HALİL ALTAY GÖDE
- Güney Sibirya Türk destanlarında mekân ve zaman sembolizmi
Symbolism of space and time in epics of South Siberian Turks
BERNA ÖZPINAR
Doktora
Türkçe
2023
Türk Dili ve Edebiyatıİstanbul Kültür ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AYNUR KOÇAK