Kısıtlılık kavramı üzerinden mimarlığa bakış: Bodrum Yarımadası konut mimarisinde kısıtlı farklılaşma
A critical review of architecture on the concept of constraints: Constrained differentiation of residential architecture in Bodrum Peninsula
- Tez No: 560003
- Danışmanlar: PROF. DR. FAZİLET YURDANUR DÜLGEROĞLU
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Mimarlık, Architecture
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2019
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
- Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Mimarlık Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Mimari Tasarım Bilim Dalı
- Sayfa Sayısı: 251
Özet
Anadolu'nun güneybatı ucundaki Bodrum Yarımadası, tarih boyunca çeşitli uygarlıklara ev sahipliği yapmış, Anadolu'nun ortak özelliği olan kültürlerin erime potası olduğu yerlerden biri olmuştur. Karya'dan Roma'ya, Bizans'tan Osmanlı'ya ve en sonunda Türkiye Cumhuriyeti'ne gelen tarihsel süreç içerisinde; Yarımada'nın son 50 yılda geçirdiği değişim ve yapılaşma, Yarımada'nın çehresini öncesindeki bin yıllarca sürenin sonunda birikmiş katmanlardan yüzlerce kat daha fazla değiştirmiştir. Antik Çağ'ın yedi harikasından biri olan Mausoleum'un kenti olan Halikarnassos'tan bugüne komşuları On İki Adalar'la bağı sayesinde var olan Bodrum Yarımadası, cumhuriyet döneminde bu bağın zayıflamasıyla ve nüfus mübadeleleri sonucunda kendisine yeni bir kalkınma güzergâhı aramak durumunda kalmıştır. Cumhuriyet döneminin ilk yıllarında gerçekleşen birtakım tarımsal kalkınma hamlelerinin ardından, 1970'lerden itibaren Bodrum hızla Türkiye'nin sayılı turizm destinasyonlarından birine evrilmiştir. Yaz turizmine elverişli iklimi ve barındırdığı birçok küçük koydaki deniz turizmi olanakları sonucunda, Yarımada'da çok sayıda alt merkez oluşmuş; böylelikle turizme dayalı yapılaşma merkezin haricinde tomurcuklanarak yayılmacı bir karakterle tüm alt merkezlerde kendini göstermiştir. Bodrum'da turizmin ve turizme dayalı yapılaşmanın temellerini bölgenin kültürel kodlarında ve ayrıca yapılaşma kodlarında bulabilmek mümkündür. On İki Adalar çevresinde görülen geleneksel konut yapılaşması, Akdenizlilik kültürüyle birleşerek Bodrum'u turistler için cazip bir yer yapmaktadır. Bölgedeki taş yapılardaki konut tipolojisi, öncelikle tarihsel ve nostaljik bir ortam içerisinde tüketilebilir bir turizm nesnesi haline getirilmiştir. 1970'lerin başından itibaren bölgenin hızla yapılaşmasına karşı geliştirilen koruma amaçlı imar planları doğrultusunda geliştirilen tipolojik soyutlamaların getirdiği kurallar doğrultusunda, Bodrum'da mimarlık ürünlerinde değişimin hızı zayıflamış; ancak bunun yanında belirlenen yapı boyutları ve malzeme kısıtları sayesinde mimari üretimin hızı artmıştır. Tüm bu mimari üretim süreci boyunca Bodrum Türkiye'den ve dünyadan önemli mimarların çalışma fırsatı bulduğu bir coğrafya haline gelmiştir. Çalışma, arka plandaki tüm bu gelişmelerin ışığında, Yarımada'da konut mimarisinde özellikle son on yıllık periyottaki değişime odaklanarak bu değişimin kodlarını deşifre etmeye çalışmaktadır. Çalışma, imar kurallarının kısıtladığı bir çevrede konut birimlerinin tasarımında mimarların yaklaşımlarının irdelenmesinin, kısıtlı olma durumu göz ardı edilerek ele alınamayacağı savından yola çıkmaktadır. Bu durum karşısında mimari üretimin niceliğinin imar kısıtları sonucu tekrarlanan bir yapısı olan Bodrum'da, mimari ürünün niteliğinin sorunsallaştırılması kısıtlı olma durumları karşısında mimarın reaksiyonları göz önünde bulundurularak yapılacaktır. Çalışmanın buradaki savı, yaratıcı bir eylem olan mimari tasarım ve üretiminde kısıtlı olma durumunun şekillendirici etkisini ele almanın araştırmaya değer bir bakış olduğudur. Tezin giriş kısmında Bodrum'daki tarihsel ve güncel durumu tanıtan bir açıklamadan sonra, çalışmanın Bodrum Yarımadası'ndaki durumu inceleyebilmek için hangi kapsamda mimarlık kavramlarını ele alacağı özetlenmiştir. Kısıtlı olma durumunun ne anlama geldiği, bireylerin ya da toplumsal yapıların kısıtlara karşı nasıl şekil aldığı ve sonuç olarak kısıtlı olma durumunun kavramsallaştırılması yalnızca mimarlık disiplini parantezinde sınırlı tutulmayarak çalışmanın kapsamında kendine yer bulmuştur. Tezin ikinci bölümünde kısıt kavramı, öncelikle sınır ve sınırlı olmanın bir alt kümesi olarak ele alınmış; bu amaçla sınır, limit ve kısıt kavramlarının incelemesi yapılmıştır. Çalışmanın daha sonraki bölümlerine bir altlık oluşturacak biçimde kısıtlı olma durumunun ele alınabilmesi için Norveçli siyaset bilimci ve felsefeci Jon Elster'in Kısıt Teorisi'nden yardım alınmıştır. Kısıt Teorisi kişilerin ya da toplumların kısıtlar karşısında kendilerine yarar sağlayacak yapıları nasıl oluşturduklarını ya da bu hali hazırdaki yapılar karşısında nasıl pozisyon aldıklarını inceler. Elser'in Kısıt Teorisi'nde kullandığı kategorizasyon mimarlık kavramları üzerinden incelenmek üzere ortaya konulmuştur. Tezin üçüncü bölümünde Elster'in başlıca dışsal ve özsel kısıtlar olarak ikiye ayırdığı yaklaşım, mimarlıkta dışsal ve özsel kısıt kavramları olarak alt kavramlar üzerinden ele alınmıştır. Buna göre dışsal kısıtlar; tipoloji, yerellik ve bölgeselcilik, imar kuralları ve kentsel koruma olarak dört ana başlıkta; özsel kısıtlarsa mimarlıkta özerklik başlığı altında incelenmiştir. Bu başlıklarda ele alınan kavramlar, kısıtlı olmak ve kısıtlara karşı mimarın ve mimari üretimin stratejileri olarak ele alınarak bu kavramların oluşturduğu kısıtların etkileri masaya yatırılmıştır. Daha sonrasında çalışma tarafından bahsedilen dışsal ve özsel kısıtların oluşturduğu öne sürülen tekrar/farklılık, melezlenme, anonimleşme gibi alt kavramlar Elster'in kuramı ile çaprazlanarak incelenmiştir. Tezin dördüncü bölümünde Bodrum Yarımadası'nda mimarlıktaki gelişim ele alınmış, koruma amaçlı imar planlarından sonra Yarımada'da yapılaşmanın değişimi irdelenmiştir. Bu değişim sürecinde belirli kronolojik kırılma noktaları belirlenerek mimari üretimin kısıtlı değişimine yol açan koşullar ortaya konmuştur. Çalışma, tüm bu değişim süreci sonucunda ortaya çıkan koşullarda 2000 sonrası konut mimarisindeki değişimi Yarımada'nın farklı bölgelerinden seçilen konut projelerini vaka analizi yaparak incelemektedir. Seçilen projeler aslen Bodrum dışında çalışan mimarlık ofislerinin, imar kısıtlarına ve mimarlıktaki kısıt kavramları karşısında Bodrum Yarımadası'ndaki konut mimarisini nasıl şekillendirdiklerini örneklendireceklerdir. Tez, imar tarafından dayatılan kısıtlar sonucu mimarlık nesnesinin değişiminin hızının azaldığı bir coğrafyada, sorunsallaştırdığı kavramlar üzerinden yaşanan tekrarlara ve farklılaşmalara ışık tutmayı amaçlamaktadır. Neoliberal piyasanın tahakkümündeki mimarlar, değişimin hızının nispeten azaltıldığı bir düzlemde bu yapının içinde kendilerine bir izlek oluşturmaktadır. Bodrum Yarımadası'nda kısıtların bağlamında çalışan, bazıları küresel bazıları ülke çapında işler üreten mimarların aldıkları pozisyonlar Bodrum'daki kısıtlı farklılaşmayı ortaya çıkarmak için mercek altına yatırılmaktadır.
Özet (Çeviri)
The Bodrum Peninsula on the southwestern tip of Anatolia has been a home to various civilizations throughout history and has been one of the places featuring as a melting pot as that is widely common in Anatolia. In the long course of its history, from Carian civilization to the Roman, Byzantine, Ottoman Empires and finally Republic of Turkey; the change and urbanization in the last 50 years have altered the face of the peninsula unprecedentedly than the accumulated layers of thousands of years had done earlier. From the times of Halicarnassus, the city of the Mauseloum which was one of the Seven Wonders of the Ancient World, till the Republican Period; the Mediterranean bonds between surrounding Dodecanese Islands have aided Bodrum Peninsula in connecting to the Aegean and flourish by the trade. However, after severing the ties with the islands after the WWI and subsequent population exchanges, people of Bodrum started searching new economic solutions to survive. After a period of attempts to introduce agricultural developments in the area in the Republican Era, the real leap forward came with the start of touristic activities beginning in the 1970s. As a result of the peninsula's favorable climate for summer tourism and the opportunities of sea tourism around many small bays, a large number of sub-centers were formed in the peninsula; thus, tourism-based construction has been observed in all sub-centers with a proliferating character alongside the town center. In Bodrum, it is possible to find the foundations of urbanization created by touristic activities in the cultural environment of the town and additionally in the building codes regulating and restricting forms of the buildings for the purpose of preserving the unique character of its residential architecture. Due to being an extension of traditional residential architecture around the Dodecanese, combined with the Mediterranean culture, the unique architectural environment has made Bodrum an attractive place for tourists; the typology of housing made of simple stone structures in the region were transformed into an object of tourism that could be consumed in a historical and nostalgic environment. While Bodrum was becoming rapidly popular as a tourstic destination, unconscious urbanization came as well and some measures restricting construction were defined by the authorities to preserve the unique architectural character of the peninsula. By means of the rules of development plans for preservation originating from typological abstractions derived from traditional houses, the pace of architectural change decreased; however, the speed of architectural production has increased thanks to the strictly determined building dimensions and material constraints that enabled fast and costless construction. In the light of all these developments in the background, the study tries to decipher the codes of this change by focusing on the change in residential architecture in the peninsula especially in the last decade. The argument of the thesis is that the approach of the architects in the region cannot be studied or criticized without taking the concept of being constrained into consideration. In this case, in Bodrum, which has a repetitive structure in architectural production due to the constraints of building codes, the problematizing of the quality of architectural products will be carried out by taking the responses of the architects against being constrained into account. The claim here is that it is worth conducting a research about the critical effect of being constrained in architectural design and architectural practice as a motive for creative activities. In the introduction chapter of the thesis, after explaining the historical and contemporary situation in Bodrum, the extent of how the thesis discusses architectural concepts related with the concept of constraints is summarized. The conceptualization of what it means to be limited, how individuals or social structures are shaped against constraints and consequently, the state of being constrained, have all found their place in the scope of the study, not only in the parenthesis of architectural discipline. In the second chapter of the thesis, the concept of constraints is considered as a subset of boundary and limitedness; for this purpose, the concepts of border, limit and constraint are examined. Afterwards, the Constraint Theory of the Norwegian political scientist and philosopher Jon Elster is introduced to the study in order being able to discuss the constraints and conceptulize them in the later chapters of the study. The Constraint Theory examines how individuals or communities form structures that will benefit them in case of being constrained, or how they take positions against existing situations. Elster's study of the constraints which explains his approach to rational decision making under constraints and demonstrates various examples from arts, social behavior, economics, law etc. is discussed under a categorization taken from the book. Constraints are divided into two; the first, incidental constraints which are imposed by external factors, people, conventions or intrinsic to the nature of the action, and essential constraints which are applied by the agent and are self-binding and self-imposed. The categorization Elster used in the Constraint Theory has been put forward to be studied through the concepts of architecture. In the third chapter of the thesis, the approach towards constraints which is mainly categorized into two by Elster as incidental and essential constraints is applied into architectural concepts. Accordingly, incidental constraints are studied under four main topics that are typology, locality and regionalism, building codes and urban preservation; furhermore, the essential constraints are studied under the topic of autonomy in architecture. The concepts discussed in these topics are considered as the strategies of the architect and architectural practice against constraints, and the effects of the constraints created by these concepts are further discussed in detail. Secondary concepts such as repetition, hybridization and anonimity which are derived from the incidental and essential constraints mentioned by the study are crossed with Elster's theory. In the fourth chapter of the thesis, the evolution of residential architecture in Bodrum Peninsula is discussed after various implementation plans for preservation went into effect, so that the change in the urbanization in the peninsula could be analyzed. In this process of change, certain chronological breakpoints are determined and conditions that led to the constrained change of architectural production in the peninsula are revealed. The study examines the change in the residential architecture after 2000 under the conditions created by the change in constraints via analyzing the residential projects selected from different regions of the peninsula as case studies. The selected projects illustrate how non-native architectural offices practicing in Bodrum contribute to the development of recent residential architectural production in the Bodrum Peninsula against the constraints of building codes and the according to their conceptual understanding of constraints in architecture. Selected projects are grouped according to their approach to the cultural sustainability of local architecture, to the methods how they react against strict building codes in various locations around the peninsula. The tension between incidental constraints defined by the regional characteristics and the essential constraints of the architects derived from the discipline and both self-imposed and self-referential codes of architects' own previous works covers most of the discussions on the projects and their architects. Both architects' own comments about their projects and the architectural situation in Bodrum and also criticisms from renowned scholars published in the national architectural literature about mentioned projects and architects are cited in order to be able to avoid totally personal speculations. To illustrate the constrained change in architecture; five projects from the period 1970-2000 and six projects from the period 2000-2019 are discussed among many others mentioned briefly throughout the fourth chapter. The thesis aims to shed light on the repetitions and differentiations in the architectural environment by means of the concepts which are introduced and deeply discussed by the thesis itself, in a geography where the speed of change of architectural object has been decreased as a result of the constraints imposed by building codes. Nonetheless, architects under the domination of the neoliberal market has managed to createa a path for themselves within this relatively low-speed structure in Bodrum. The various attidutes of architects towards the context created by constraints are put under the spotlight in order to reveal constrained differentiations in architecture in Bodrum Peninsula.
Benzer Tezler
- Türkiye'deki mevcut konut binalarının enerji verimliliği iyileştirmeleri ile nSEB'e dönüştürülmesi: Finansal bariyerler ve çözüm önerileri
Transformation of existing residential buildings in Turkey into nZEB with energy efficiency improvements: Financial barriers and solution proposals
BEGÜM DİKER
Doktora
Türkçe
2024
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. FATİH YAZICIOĞLU
- Edirne Sarayı restorasyonu ve çevresi ile birlikte işlevlendirilmesi proje planlama yaklaşımı ile değerlendirilmesi
Restoration and with environmental organization of the Edirne palace using project planning method
MEHMET MESUT KODAK
Yüksek Lisans
Türkçe
1997
MimarlıkYıldız Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. FÜSUN SEZEN
- Erişilebilirlik kavramı ve erişilebilirliğin mevzuatlar açısından değerlendirilmesi
Accessibility concept and evaluation of accessibility in terms of regulations
MELEK MANKAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
MimarlıkEskişehir Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. OSMAN TUTAL
- Türkiye İnşaat Sektöründe Risk Yönetimi Olgunluğu Üzerine Değerlendirme
Risk management maturity assessment on the construction sectory in turkey
DİLEK EREN
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
Mimarlıkİstanbul Teknik ÜniversitesiMimarlık Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HÜSEYİN ATİLLA DİKBAŞ
- Türkiye'de kentsel dönüşüm uygulamalarının mekansal açıdan değerlendirilmesi
Evaluation of the spatial aspects of urban transformation practices in Turkey
ÖZLEM ÜNAL TOPKAYA
Yüksek Lisans
Türkçe
2014
MimarlıkDokuz Eylül ÜniversitesiŞehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HÜLYA KOÇ