Osmanlı tıbbında ilk bahname örneği; Musa B. Mesud'un bahname tercümesi ve modern üroloji açısından değerlendirilmesi
The first instance of a 'Bāhnāme' in Ottoman medicine: The bāhnāme translation of Musa B. Mesud and its assessment in light of modern urology
- Tez No: 580130
- Danışmanlar: DOÇ. DR. HAKAN ERTİN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Deontoloji ve Tıp Tarihi, Medical History and Ethics
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2019
- Dil: Türkçe
- Üniversite: İstanbul Üniversitesi
- Enstitü: Sağlık Bilimleri Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Tıp Tarihi ve Etik Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 232
Özet
“Cinsel arzu, şehvet”anlamındaki Arapça“bâh”ile“kitapçık, risale”anlamındaki Farsça“nâme”kelimelerinden oluşan“bâhnâme;”genel olarak cinsellik, cinsel yaşam, cinsel istek/işlev bozuklukları ile bu husustaki koruyucu, destekleyici ve tedavi edici uygulamaları konu alan monografileri adlandırmak için kullanılagelmiş olan tarihi bir terimdir. Bahnameler İslam kültür dairesine ait tıp müktesebatının/külliyatının önemli bir bölümünü oluştururlar. Sosyal açıdan değerlendirildiğinde de bahnamelerin en önemli amacının sağlıklı cinsel davranış ve uygulamaların öğretilmesiyle evlilikte mutluluğun ve doyumun sağlanması olduğu söylenebilir. Anadolu'da Türkçe olarak kaleme alınmış ve“bahname”olarak nitelendirilebilecek ilk eserler XIV. yüzyıla ait olup Arapça ve Farsça yazılmış daha önceki bahnamelerin tercümeleridir. Bilinen ilk örnek Saruhanoğlu Yakub b. Devlet adına, Nasirüddin-i Tûsî'ye izafe edilen Farsça“Bahname-i Padişahi”den yapılan tercümedir. Aynı eserin Musa b. Mesud tarafından II. Murad için yapılan tercümesi Osmanlılarda bilinen ilk bahnamedir (XV. yy.). Daha sonra telif niteliğindeki örnekler de ortaya çıkmıştır. İlk dönemlerde bilimsel, tıbbi bilgiler içeren bahnameler XVI. yüzyıldan itibaren erotik, kimi zaman da pornografik kitaplara dönüşmüştür. Türk–İslam kültür dairesine ait tıp külliyatının önemli bir bölümünü oluşturmalarına ve dolayısıyla Osmanlı tıbbında da çok sayıda örneği olmasına mukabil, bahnameler bugüne kadar ülkemizdeki tıp tarihi çalışmalarında yeterince incelenmemiştir. Çalışmalar bahnameler hakkında genel bilgiler vermekle ve metin transkripsiyonu ve dil sadeleştirmesiyle sınırlı olup herhangi bir bahname metninde yer alan bilgilerin günümüz tıp, seksoloji ve üroloji/androloji bilgi birikimi ışığında tetkik ve analizine girişilmemiştir. Bu tez çalışmasında bu doğrultuda Musa b. Mesud'un II. Murad için yapmış olduğu ve Osmanlılardaki ilk bahname olarak bilinen tercüme çalışması, İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Dalı Kütüphanesi'ndeki el yazması nüsha kullanılarak incelenmiştir. Önce Genel Bilgiler bölümünde bahname kavramı, bahnamelerin tarihçesi, genelde Osmanlı İmparatorluğu'nda bahnameler ve özelde Musa b. Mesud'un tercümesi hakkındaki mevcut bilgiler derlenmiştir. Daha sonra Bulgular bölümünde eldeki Osmanlıca metin transkribe edilerek sunulmuştur. Tartışma bölümünde ise, metin boyunca verilen bilgiler ve tavsiyeler, günümüz seksoloji, üroloji ve androloji bilgi birikimi çerçevesinde irdelenmiş ve yorumlanmıştır. Metindeki ıstılahlar açıklanarak oluşturulan bir sözlük ve orijinal el yazması nüshanın konuya vakıf okuyucuların yararlanabilmesi amacıyla hazırlanmış olan bir kopyası da tezin sonuna eklenmiştir.
Özet (Çeviri)
Coined by combining the Arabic word“bāh”(sexual desire, lust) and the Persian word“nāme”(booklet),“bāhnāme”is a historical term used to refer to the monographies that dealt generally with sexuality, sexual life, disorders of sexual desire and function, and the related preventive, supportive, and therapeutic practices. Bahnames make up an important part of the medical corpus within the Islamic cultural circle. It can also be suggested, from a social perspective, that the main aim of bahnames was to inform about healthy sexual behavior and practice and thus help attain happiness and satisfaction in marriage. The first works written in Turkish in Anatolia that can be characterized as a“bahname”date back to the 14th century and are translations of earlier bahnames composed in the Arabic and Persian languages. The first known example is the translation performed for Saruhanoğlu Yakub b. Devlet, from the Persian“Bahname-i Padişahi”attributed to Nasirüddin-i Tūsī. The translation of the same work by Musa b. Mesud for Murad II is the first known bahname during the Ottoman period (15th c.). Subsequently there also appeared original, authored works. While initially containing scientific and medical information, bahnames became erotic and occasionally pornographic books from the 16th century onward. Although constituting an important part of the medical corpus within the Turkish–Islamic cultural heritage and thus their multitude in Ottoman medicine, bahnames have so far not been investigated adequately in studies of medical history conducted in our country. The studies are limited to providing general information about bahnames and text transcription with linguistic simplification, and there has been no further attempt to assess and analyze any bahname text in the light of the current knowledge of medicine, sexology, and urology/andrology. Accordingly, this dissertation examined the translation performed by Musa b. Mesud for Murad II, which is known today as the first bahname during the Ottoman period, by using the manuscript copy at the Library of the Department of Medical History and Ethics, Istanbul Faculty of Medicine, Istanbul University. First, the section General Description presents a compilation of the existing information concerning the bahname concept, history of bahnames, and bahnames written in the Ottoman Empire with Musa b. Mesud's translation in particular. The following section Results presents a transcription of the original manuscript in Ottoman Turkish. Lastly the section Discussion contains an analysis and interpretation of the information and advices given along the text in the light of today's knowledge of sexology, urology and andrology. A glossary composed to elucidate the terms used throughout the text and a reproduction of the original handwritten copy for the use of readers knowledgeable about the subject matter were also appended finally.
Benzer Tezler
- Mîr Salih B. Havabin'in Risale fi't-Tıbb adlı eseri (Değerlendirme ve metin neşri)
Başlık çevirisi yok
BÜŞRA SEDA YILMAZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2021
Deontoloji ve Tıp TarihiSakarya ÜniversitesiFelsefe Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MÜKERREM BEDİZEL AYDIN
- The medicinal use and commodification of leeches in the Late Ottoman Empire
Geç Osmanlı Döneminde sülüklerin tıbbi kullanımı ve metalaşması
AYŞE YASEMİN BARAN
- Hekimbaşı Mustafa Behçet Efendi'nin tıp tarihindeki yeri, Tertîb-i Eczâ, Kolera Risalesi, Çiçek Aşısı Risalesi, Ruhiye risalesi adlı eserlerinin transkripsiyon ve değerlendirmesi
The place of Hekimbaşı Mustafa Behçet Efendi in the tip history Tertîb-i Eczâ, Kolera Risalesi, Çiçek Aşisi Risalesi, Ruhiye Risalesi adli eserlerinin transkripsiyon
TUNCAY PEKDOĞAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
Deontoloji ve Tıp TarihiTokat Gaziosmanpaşa ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ İBRAHİM AYKUN
- II. Abdülhamit döneminde tıbbi buluşların Osmanlı tıbbına yansıması
Reflection of medical inventions on Ottoman medicine during the reign of Abdülhamit II
ABDURRAHMAN FATİH ŞENDİL
Doktora
Türkçe
2024
Deontoloji ve Tıp TarihiDokuz Eylül ÜniversitesiAtatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. BAŞAK OCAK
- Anadolu'daki Amerikan hastaneleri ve tıbbi misyonerlik (1880-1930)
American hospitals and medical missions in Anatolia (1880-1930)
İDRİS YÜCEL
Doktora
Türkçe
2011
TarihHacettepe ÜniversitesiAtatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. MUSTAFA YILMAZ
