Türkiye'deki kentsel dönüşüm alanlarına yönelik bilişim teknolojilerine dayalı katılımcı tasarım modeli önerisi

An ict-based participatory design model proposal for urban transformation areas in Turkey

PDF İndir

Tez No: 606169
Yazar: AHMET GÜN
Danışmanlar: DOÇ. DR. YÜKSEL DEMİR, PROF. DR. BURAK PAK
Tez Türü: Doktora
Konular: Mimarlık, Architecture
Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
Yıl: 2019
Dil: Türkçe
Üniversite: İstanbul Teknik Üniversitesi
Enstitü: Fen Bilimleri Enstitüsü
Ana Bilim Dalı: Mimarlık Ana Bilim Dalı
Bilim Dalı: Mimari Tasarım Bilim Dalı
Sayfa Sayısı: 394

Özet

Mimarlık üretimi kentsel alanlar içerisinde gerçekleşmekte ve üretilen tasarım ürünü gerek süreç gerekse de sonuç açısından kenti etkilemektedir. Diğer taraftan ise kentsel alanlara yapılacak olan her müdahale mimarlığın varolduğu bağlamı doğrudan etkilemektedir. Bu bağlamda değerlendirildiğinde kentsel alanlara yapılacak olan her müdahale mimari tasarım ölçeğinde bir problem alanı tarif etmektedir. 20. yüzyılın ikinci yarısında toplumsal hayatta eğitim, kültür ve bilgi alanlarında meydana gelen gelişmeler kentlerin fiziksel biçimini de doğrudan etkilemiş ve bu doğrultuda kentlerin yeni gereksinimlere yanıt verecek şekilde dönüştürülmesi ihtiyacını doğurmuştur. Türkiye'de“kentsel dönüşüm”, Batı ülkelerinde ise“kentsel yenileme”olarak adlandırılan bu dönüşüm süreci doğrultusunda fiziksel ve sosyal açıdan çöküntü haline gelen kentsel alanların yenilenmesi hedeflenmektedir. Batı ülkelerinde gerçekleştirilen bu tür kentsel müdahaleler, vatandaşların ihtiyaç ve arzularını göz önünde tutan katılımcı bir yaklaşımla gerçekleştirilmektedir. Bu kapsamda bu ülkelerde 1960'lı yıllardan itibaren kullanıcıların tasarım süreçlerine daha etkin bir şekilde katılmaları amacına yönelik birçok katılım yöntemi geliştirilmekte ve bu kapsamda katılımcı tasarım uygulamaları hayata geçirilmektedir. 21. yüzyılda bilgi ve iletişim teknolojilerinde yaşanan gelişmeler, katılımcı tasarım kapsamında kullanılan araç ve metodları da etkilemiştir. Bu dönemde kenti yöneten otoriteler ve diğer sorumlu paydaşlar daha az zaman ve maddi kaynak harcanarak daha fazla sayıda vatandaşın dönüşüm sürecine katılmasına olanak sağlaması, paydaşlar arası etkin iletişim ortamı sunması ve daha objektif karar verme süreçlerine imkan tanıması gibi özelliklerinden dolayı bilişim teknolojilerine yönelmiş ve bu kapsamda internet tabanlı katılım platformları, mobil katılım uygulamaları ve dijital katılım oyunları gibi birçok araç ve ortam geliştirilmiştir. Bu tür teknoloji güdümlü çözümler, gelişmiş ülkelerde yaşanan kentsel problemlerin çözümü veya kentlerin sürekli iyileştirilmesi gibi amaçlar doğrultusunda etkin bir şekilde kullanılırken doğal afetler, hızlı ve çarpık kentleşme gibi çok ciddi kentsel sorunları bulunan gelişmekte olan ülkelerde ise neredeyse hiç kullanılmamaktadır. Diğer taraftan Türkiye'de zemin koşulları ve binaların yapısal durumlarından dolayı afet riski altındaki kentsel alanlar, illegal olarak inşa edilen gecekondu yerleşimleri, fiziksel ve ekonomik ömrünü tamamlamış ve günümüz gereksinimlerine yanıt veremeyen kentsel alanlar olmak üzere uzun süredir kentsel dönüşüm gündeminde olan birçok konu bulunmaktadır. Bunun yanı sıra 2030'lu yıllarda büyük bir depremin meydana geleceği öngörülerek başta Çevre ve Şehircilik Bakanlığı olmak üzere birçok merkezi ve yerel yönetim birimi kentsel dönüşüm seferberliği başlatmıştır. Bu seferberlik kapsamında Türkiye'deki afet riskine karşı tedbir almak amacıyla kentsel dönüşüm kapsamında önümüzdeki 15-20 yıllık süreç içerisinde milyonlarca konutun yeniden inşa edilmesi ve binlerce kentsel alanın dönüştürülmesi planlanmaktadır. Türkiye'de şimdiye kadar kentsel dönüşüm kapsamında yürütülen uygulamalarda bu alanlarda yaşayan kullanıcıların ihtiyaç ve beklentilerinin dönüşüm sürecine dahil edilmemesi nedeniyle birçok kentsel dönüşüm projesinde kullanıcılar ile devlet kurumları karşı karşıya gelmekte ve süreç arzu edildiği şekilde ilerleyememektedir. Bu nedenle yürütülecek kentsel dönüşüm süreçlerinin vatandaşlar, sorumlu idare, uzman gruplar vb. paydaşlar arası etkin bir iletişim ortamı sunulmadan ve paydaşların sürece aktif bir şekilde katılmaları sağlanmadan başarı ile yürütülmesi mümkün görülmemektedir. Bu kapsamda milyonlarca kişiyi doğrudan veya dolaylı olarak ilgilendiren kentsel dönüşüm süreçlerinde başta yerel yönetim ve kullanıcılar olmak üzere tüm paydaşların sürece veri sağlayacağı ve paydaşlar arası çok yönlü iletişime olanak tanıyacak bir katılımcı tasarım yaklaşımının geliştirilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Gelişmiş Batı ülkelerinde şimdiye kadar elde edilen deneyimler ve Türkiye'de son dönemde bilişim teknolojisi kullanımında tanık olunan gelişmeler, bilişim tabanlı katılımcı araç ve uygulamaların Türkiye'deki kentsel dönüşüm süreci için ihtiyaç duyulan katılımcı tasarım ortamını sunma potansiyeline sahip olduğunu göstermektedir. Bu doğrultuda çalışma kapsamında bilişim tabanlı katılımcı araç ve tekniklerin Türkiye'deki kentsel dönüşüm sürecinde kullanılmasına yönelik bir araştırma yapılmıştır. Bu çalışmada Türkiye'deki kentsel dönüşüm sürecinde gerçekleşen eylemlere vatandaşların aktif bir şekilde katılabilmelerine olanak sağlayan bilişim teknolojilerine dayalı katılımcı tasarım modeli önerisinin geliştirilmesi hedeflenmiştir. Çalışma kapsamında model kavramı, model senaryosu kapsamında önerilen prensipler, modelin aday sistem mimarisi, modelde yer alması önerilen aktörler, kullanılacak etkileşim çevreleri, önerilen katılımcı eylemler ve süreç tasarımı, kullanım senaryoları ve değerlendirme kriterleri olmak üzere birçok bileşenden oluşan yinelenebilir ve uyarlanabilir bir müdahale seti olarak tanımlanmaktadır. Bu doğrultuda öneri modelin geliştirilmesi için gerekli altyapının sağlanabilmesi amacıyla belirli konular incelenmiştir. Çalışma kapsamında ilk olarak katılım olgusunun toplumsal ve kuramsal kökenlerine inilmiş ve katılımcı tasarım konusunda geliştirilen farklı yaklaşımlar ve bu konuda günümüze kadar gerçekleştirilen uygulamalar, yapılan literatür incelemesi ile ele alınmıştır. Ardından kentsel alan müdahalelerinde bilişim tabanlı katılımcı tasarım yaklaşımlarına zemin oluşturan toplumsal gelişmeler ve bu konuda Avrupa kentlerinde yaşanan gelişmelere odaklanılarak bu kentlerde kullanılan bilişim tabanlı katılım platformları belirli örnekler üzerinden analiz edilmektedir. Çalışmanın bu aşamasında bilişim tabanlı katılım platformlarını belirlemek ve bu platformlarla ilgili dokümanlara erişebilmek amacıyla sistematik bir literatür taraması yapılmış, konuya ilişkin yürütülmekte olan güncel araştırmalar hakkında bilgi sahibi olmak amacıyla Avrupa'da yürütülmekte olan araştırma projeleri araştırılmış ve bu konuda son dönemde yürütülen 6 projenin yazılı raporları analiz edilmiştir. Bu aşamada ayrıca analiz edilmek için belirlenen 25 platformun her biri için yazılı raporlar ve dergi makaleleri incelenmiş ve derinlemesine bilgi elde edebilmek için platformların iletişim kanalları analiz edilmiştir. Bunların yanı sıra içerik analizinde açıklığa kavuşturulamayan bazı konular hakkında bilgi almak için bazı proje geliştiricileri ile iletişime geçilerek 7 kişi ile anket çalışması, 4 kişi ile ise görüşmeler yürütülmüştür. Çalışmanın bir sonraki bölümünde Türkiye'deki kentsel dönüşüm sürecinin analiz edilmesi hedeflenmiş ve bu kapsamda üç adımdan oluşan bir yöntem uygulanmıştır. Bu doğrultuda ilk adımda Türkiye'de kentsel dönüşüm kapsamında gerçekleştirilen uygulamalar ve yasal çerçeveyi incelemek amacıyla 2000 yılından sonra kentsel dönüşüm konusunda yürürlüğe konulan kanun ve yönetmelikler taranmış, iptal davalarına yönelik metinler incelenmiş ve kentsel dönüşüm konusunda medyaya yansıyan haberler taranmıştır. İkinci adımda Türkiye'deki kentsel dönüşüm sürecine yönelik günümüze kadar yapılan çalışmaları incelemek ve tez kapsamında yapılan araştırmanın literatürdeki hangi boşluğu tamamlayacağını tespit edebilmek amacıyla literatür araştırması yürütülmüştür. Üçüncü adımda ise kentsel dönüşüm uygulamalarından sorumlu olan resmi yetkililerin perspektifinden dönüşüm süreçlerinde kullanıcı katılımına yönelik yürütülmekte olan çalışmalar ve günümüze kadar tanık olunan sorun ve fikir ayrılıkları ele alınmıştır. Çalışmada bu kapsamda İstanbul'da yürütülen kentsel dönüşüm uygulamalarına odaklanılmış ve bu doğrultuda kentsel dönüşüm projeleri yürütmekte olan 14 belediye yetkilisi ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığı İstanbul İl Müdürlüğü temsilcileriyle yarı-yapılandırılmış görüşmeler yürütülmüştür. Çalışmanın bu aşamasında elde edilen veriler sonucunda Türkiye'deki kentsel dönüşüm süreçlerinde katılımcı bir yaklaşım geliştirmek için ihtiyaç duyulan gereksinimler belirlenmiştir. Çalışmanın sonraki bölümünde katılımcı bir model için ihtiyaç duyulan gereksinimlere yanıt verebilecek şekilde geliştirilen katılım modelinin bileşenleri sunulmuştur. Bu çerçevede sırasıyla modelin genel prensipleri, modelin eylem alanını oluşturan bileşenler olan modelin aday sistem mimarisi, modelde yer alacak aktörler, etkileşim çevreleri ve model kapsamında gerçekleştirilecek olan eylemler ve süreç ve model kapsamında gerçekleştirilecek uygulamaları değerlendirmek için gerekli olan kriterler ve değerlendirme soruları ortaya konulmuştur. Bu bölümde model senaryosu kapsamında önerilen bazı mobil uygulamaların ve katılımcı eylemlerin test edilmesi amacıyla İTÜ Mimarlık Fakültesi Mimarlık Bölümü öğrencileri ile Süleymaniye bölgesinde iki adet pilot çalışma yürütülmüştür. Öğrencilerle sahada yürütülen çalışmanın ardından atölye sürecine, kullanılan uygulamalar ve çalışma kapsamında toplanan verilere ilişkin görüş ve önerilerini toplamak amacıyla katılımcılara bir anket formu gönderilmiş ve verdikleri yanıtlar değerlendirilmiştir. Çalışmanın bu bölümünde ayrıca önerilen modele yönelik geribildirim toplamak ve model senaryosunda önerilen uzman katılımı boyutuyla ilgili veri ve bilgi elde etmek amacıyla uzman gruplar ile ayrıntılı görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda Süleymaniye bölgesi hakkında deneyimleri ve fikirleri olan uzman grupların bölgede yürütülebilecek bir kentsel rehabilitasyon projesi için fikir ve önerileri toplanmıştır. Araştırmanın bu aşamasında son olarak modelin uygulanması için Beylikdüzü Belediyesi ile yürütülen çalışmalar açıklanmıştır. Sonuç bölümünde ise tez araştırmasından elde edilen bulgular ve sonuçlar ile bu konuya ilişkin gelecekte yapılabilecek çalışmalar sunulmuştur. Çalışmada Türkiye'deki kentsel dönüşüm süreçlerinde katılım açısından farklı paydaşların ihtiyaç duyduğu gereksinimler tespit edilmiş ve bu gereksinimleri karşılayacak çözüm önerileri ortaya konulmuştur. Bu doğrultuda kentsel dönüşüm süreçlerinde katılımı gereken paydaş gruplarla yürütülen görüşmeler sonucunda öneri modelin farklı perspektiflerden değerlendirilmesi ve geliştirilmesi mümkün olmuştur. Tez kapsamında yürütülen pilot araştırmalar ise öneri modelin uygulanması sürecinde kullanıcı deneyimi ve elde edilecek veriler açısından önemli bulgular sağlamıştır.

Özet (Çeviri)

Architectural production is performed within urban areas and the design product affects the city in terms of both process and result. On the other hand, all kinds of interventions made on urban areas directly affect the context where architecture exists. When evaluated in this sense, all kinds of interventions made on urban areas are defined as a problem area within the scale of architectural design. The developments in social life that occurred in the second half of the 20th century in fields of education, culture and information have directly affected the physical shapes of cities and a necessity therefore emerged to transform cities in this direction so that they can meet the new requirements. This conversion process, which is called“urban transformation”in Turkey and“urban renewal”in the Western countries aims at renewing urban areas, which have become points of collapse in physical and social terms. Such urban interventions made in western countries are realized through a participatory approach considering the necessities and wishes of citizens. Many participation approaches are being developed since the 1960s that aim at allowing users to more efficiently participate in design processes, and participatory design applications are implemented accordingly. The developments experienced in the 21th century in information and communication technologies (ICT) have affected the tools and methods that are used within the scope of participatory design. During this period, the authorities that govern cities have leaned towards information technologies due to the features provided by these such as enabling more citizens to participate in the transformation processes while spending less time and material resources, providing an environment that allows a more efficient communication between stakeholders and enabling more objective decision-making processes; and within this scope, many tools and environments have developed such as internet-based participation platforms, mobile participation application and digital participation games. Although such technology-driven solutions are being efficiently used in developed countries for the solution of urban problems and the continuous improvement of cities, they are almost never used in developing countries that face many serious urban problems such as natural disasters, fast and unplanned urbanization. On one other hand, there are many issues that are on the agenda of urban transformation for a long time such as urban areas that face disaster risk due to the ground conditions, structural properties of buildings in Turkey together with urban areas that have completed their physical and economic lifecycle and therefore cannot meet today's requirements. In addition, many central and local administrative units, primarily including the Ministry of Environment and Urbanization, have initiated a mobilization for urban transformation with the consideration that a major earthquake will occur in the 2030s. Thus, it is planned to reconstruct millions of housings and to transform thousands of urban areas for the upcoming 15-20 years within the scope of urban transformation to take measures against the disaster risks in Turkey. However, the implementations that have taken place up to now show that users in many urban transformation projects have faced-off governmental institutions and these projects cannot advance as desired due to the fact that the requirements and expectations of users, who live in these areas, have not included within the transformation process. For this reason, a successful conduct of urban transformation processes doesn't seem probable unless a productive communication environment is provided between citizens, responsible administration, expert groups and the other stakeholders and all stakeholder groups actively participate in the process. Therefore, it is necessary to develop a participatory approach, which allows a multidimensional communication between stakeholders, into which all stakeholders, primarily including local administrations and users, provide data to urban transformation processes. The experiences obtained in Developed Western Countries until today and the advancements recently witnessed in Turkey concerning the use of information and communication technologies show that ICT-based tools and applications have the potential for providing the participatory design environment, which is required to the urban transformation process in Turkey. A research has been conducted in this direction, which is about the usage of ICT-based participatory tools and techniques for facilitating the urban transformation process in Turkey. This study aims at developing the proposal for a participatory design model, which is based on ICTs and which allows the active participation of citizens to the acts performed in Turkey during the urban transformation process. The scope of the study is defined as a renewable and adjustable intervention set, which consists of many components such as the model concept, the principles recommended within the scope of model scenario, the candidate system architecture of the model, actors recommended for inclusion in the model, the interaction frames to be used, recommended participatory acts, process design, usage scenarios and assessment criteria. Certain subjects have been examined in order to provide the infrastructure that is needed for developing the recommendation model. The initial of the study focuses on the societal and theoretical roots of the participation phenomenon and then the literature review was done to evaluate the different approaches that were developed on the subject of participatory design and the implementations made until today on this matter. A focus is thereafter given to social developments, which constitute the ground for ICT-based participatory approaches concerning urban area interventions and to the developments in European cities on this subject. The ICT-based participation platforms used in these cities were analyzed over certain samples. Literature review was done for identifying the ICT- participation platforms and accessing the documents pertinent to these platforms; an examination was made into the research projects that are conducted in Europe in order to obtain information about the contemporary researches on the subject; and finally, the written reports of 6 research projects were analyzed that were conducted on these subjects. The written reports and journal articles were reviewed for each of the 25 platforms, which were identified for analysis, and the communication channels of these platforms were analyzed in order to obtain in-depth information. In addition, some project developers were contacted in order to get information about some issues that remained unclear during the content analysis and a survey study is conducted with 7 persons and interviews were done with 4 persons. In the next section of the study, it is aimed at analyzing the urban transformation process in Turkey and a method, which consists of three steps, is employed within this scope. In this sense, firstly, the laws and regulations affecting urban transformation process in Turkey since the year of 2000 were reviewed in order to examine the laws and implementing provisions related to urban transformation, texts about annulment suits were examined and media news about urban transformation were reviewed. The second step made a literature review in order to examine the studies made until today about the urban transformation process in Turkey and to find the research gaps in literature filled by this dissertation. The third step heavily focus on the conflicts and problems encountered until today concerning the public participation in urban transformation processes. Within this scope, the study focused on the urban transformation implementations carried out in Istanbul and semi-structured interviews were held with 14 municipality officials and the representatives from the Ministry of Environment and Urbanization that run urban transformation projects. The data obtained from this section of the study was employed for identifying requirements which were used as a guide to the development of an ICT-based participatory model for urban transformation processes in Turkey. The sixth section of the study presented the components of the participation model, which was developed in a way that can meet the requirements of a participatory model. Within this framework, the principles behind the model were introduced in the light of our literature review, our analysis results and the relevant empirical studies. Then, the participatory actions that are embedded in legal context and existing action flows and the available tools and techniques that can be used to realize these actions were identified. After that, the evaluative criteria for examining the proposed participatory actions were addressed for better ICT-integrated participatory urban transformation practices in Turkey. This section includes two pilot studies conducted with students from Istanbul Technical University (İTÜ), Department of Architecture in the Süleymaniye Region in order to test some mobile applications and participatory actions that are proposed within the scope of the model scenario. Following the fieldwork conducted with students, survey forms were sent to participants in order to gather their views and opinions about the the applications used and the data gathered during the study. The answers given by them were assessed thereafter. This part of the study further includes detailed interviews with expert groups for the purposes of gathering feedback about the proposed model and for obtaining data about the scope of expert participation, which is recommended by the model scenario. Opinions and recommendations of expert groups, who are experienced about the Süleymaniye Region, were gathered about an urban rehabilitation project that can be realized. In the final phase of this section, the studies conducted with the Beylikdüzü Municipality for the implementation of the model were explained. In the conclusion part, the findings obtained from this dissertation and future studies that can be conducted on the subject were discussed. This study identifies the requirements vary by different stakeholders in terms of participation in the urban transformation process in Turkey and proposes several solutions that can meet such requirements. The interviews held with stakeholder groups, who are required to participate in urban transformation processes, enabled the assessment of the proposed model from different perspectives. On the other hand, the pilot researches conducted within the scope of the thesis provided important findings in terms of user experience and the data to be obtained during the implementation phase of the proposed model.

Benzer Tezler

Tez No
609419
Evaluation of architectural models and applications of smart cities
Akıllı şehirlerin mimari modellerinin ve uygulamalarının değerlendirilmesi
EMRE BAŞTÜRK
Yüksek Lisans
İngilizce
2019
Jeodezi ve Fotogrametri İstanbul Teknik Üniversitesi
Geomatik Mühendisliği Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NESİBE NECLA ULUĞTEKİN
Tez No
599128
Kentsel dönüşüm projelerinin sürdürülebilirlik göstergeleri ile değerlendirilmesi: Fikirtepe kentsel dönüşüm projesi
Evaluation of urban transformation projects with sustainability indicators: Fikirtepe urban transformation project
GÜNEŞ GENÇER ÖZDEMİR
Yüksek Lisans
Türkçe
2019
Şehircilik ve Bölge Planlama Yıldız Teknik Üniversitesi
Şehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ AYFER YAZGAN
Tez No
510847
Büyükşehir belediyelerinin kentsel dönüşüm projelerinde rant geliri elde etmesine yönelik alan araştırması Ankara Büyükşehir Belediyesi (Dikmen vadisi projesi rant paylaşımı değerlendirilmesi)
Field research for the metropolitan municipalities to obtain rent income in urban regeneration projects, key study of Ankara Metropolitan Municipality examining the role of successful urban regeneration projects in generating revenues: the case study of Dikmen valley project: Ankara metropolitan municipality
BERKANT GÖREN
Yüksek Lisans
Türkçe
2018
İşletme Türk Hava Kurumu Üniversitesi
İşletme Ana Bilim Dalı
DR. ÖĞR. ÜYESİ RUHİ KILIÇ
Tez No
439723
Yerleşme ölçeğinde sürdürülebilir tasarım değerlendirme sertifikalarının Türkiye'deki kentsel dönüşüm projelerinde kullanımı üzerine bir inceleme
An analysis of how Turkey uses sustainable design assesments certificates with settlement scales, in urban regeneration projects
SILA YILDIZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2016
Şehircilik ve Bölge Planlama İstanbul Teknik Üniversitesi
Gayrimenkul Geliştirme Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. BEGÜM SERTYEŞİLIŞIK
Tez No
709306
İstanbul Fikirtepe ve Çırçır kentsel dönüşüm bölgelerinde yeni şehircilik ilkeleri bağlamında karşılaştırmalı bir değerlendirme
A comparative evaluation in the context of new urbanization principles in Fikirtepe and Çırçır urban transformation regions
EKREM KAZAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2021
Mimarlık İstanbul Aydın Üniversitesi
Mimarlık Tarihi Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HALİL İBRAHİM ŞANLI

Geri Dön