Köktürkçedeki eş anlamlı ve zıt anlamlı kelimeler
Байыркы түрк тилиндеги синоним сөздөр жана антоним сөздөр
- Tez No: 614432
- Danışmanlar: DOÇ. DR. TAALAYBEK ABDİYEV
- Tez Türü: Yüksek Lisans
- Konular: Dilbilim, Türk Dili ve Edebiyatı, Linguistics, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Köktürkçe, eş anlamlı, zıt anlamlı
- Yıl: 2013
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türkoloji Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 132
Özet
Tezimizdeki dil malzemeleri, dilbilim ve leksikolojide uygulanan yöntemler çerçevesinde, özellikle de anlam ağırlıklı olarak incelenmiştir. Daha önce yapılan benzeri çalışmalar gözden geçirildikten sonra araştırmamızda kullanabileceğimizen uygun yol belirlenmiştir. Çalışmamızda ilkin kaynak olan yazıtların metinlerini leksikolojik olarak inceleyen kaynaklar taranmıştır. (H. Ş, USER (2010).“Köktürk ve Ötüken Uygur Kağanlığı Yazıtlarının Söz Varlığı İncelenmesi”), (N, USEEV (2011).“Yenisey Cazma Estelikteri I. Leksikası Cana Tekstteri”) Araştırmamızda sözcükler anlam bakımından bütün boyutlarıyla incelenmiştir. Köktürkçe üzerine yapılmış olan araştırmaların daha çok morfoloji ağırlıklı olduğu bu incelememizin sonucunda görülmüştür. Birçok dilbilimci, bir dilin gelişmişlik ve edebî düzeyinin yüksekliğini o dilde var olan eş ve zıt anlamlı kelimelerin çokluğu ile doğru orantılı olduğunu ifade etmiştir. Biz de bu görüşe dayanarak Köktürkçedeki eş ve zıt anlamlı kelimeleri inceledik, Köktürkçenin edebî zenginliğini göstermeye çalıştık. Metinlerde tespit edilmiş olan eş ve zıt anlamlı kelimeler türlerine, özelliklerine, oluşum yollarına göre tasnif edilmiştir. Giriş bölümünde eş ve zıt anlamlı sözcükler hakkında genel bir bilgi verildikten sonra, Köktürkçeyi leksikolojik olarak inceleyen eserler genel hatlarıyla ele alınmıştır. Birinci bölümde, Köktürkçede tespit ettiğimiz eş anlamlı ad ve fiil soylu sözcükleri, maddeler halinde sıralanmıştır. Bazı sözcükleri tüme varım yöntemi doğrultusunda, eş anlamlı sözcük olarak değerlendirme kapsamına aldık.Örneğin: Süŋüglüg, sözcüğü mızraklı asker anlamındadır, fakat biz bu sözcüğü, yaraklıg sözcüğü ile birlikte silahlı asker, kapsamında eş anlamlı sözcük olarak ele aldık. Bunun nedeni ise mızrağın o dönemde bir nevi silah çeşidi konumunda olmasıdır. İkinci bölümde, Köktürkçede tespit ettiğimiz zıt anlamlı ad ve fiil soylu sözcükler maddeler halinde sıralanmıştır. Üçüncü bölümde eş ve zıt anlamlı kelimeler, türleri, üslup bakımından kullanım özellikleri ve bu sözcükleri meydana getiren etkenler doğrultusunda tasnif edilmiştir. Ayrıca, gerek birinci bölümde gerekse ikinci, üçüncü bölümlerde bazı sözcüklerin eş ve zıt anlamlılık nedenleri açıklanmaya çalışılmıştır. Sonuç bölümünde ise I. II. ve III. bölümlerdeki verilerin sonuçları değerlendirilmiştir. Son olarak dizin çalışması yapılmış ve çalışmamız bununla bitirilmiştir.
Özet (Çeviri)
Магистрдик диссертациябыздагы изилдөөгө алган темабыз тил илими менен лексикологияда колдонулган усулдарды колдонуу менен эң негизгиси маани-маңыз жагына басым жасоо менен каралды. Бул темага байланыштуу мындан мурун жазылган илимий иштерди карап чыгып, колдонулган усулдарды пайдалануу менен, изилдөө ишибиз масатына жетүүсү үчүн эң ыңгайлуу жол тандалып алынды. Биринчиден, булак катары колдонулган жазуулардын тексттерин лексикологиялык өңүттөн изилдеген илимий адабияттарды кылдаттык менен изилдеген соң . (Х. Ш, УСЕР (2010).“Көктүрк ве Өтүкен Уйгур Каганлыгы Язытларынын Сөз Варлыгы Инжеленмеси”), (Н, УСЕEВ (2011).“Енисей Жазма Эстеликтери I. Лексикасы Жана Тексттери”)маани-маңыз жагынан бардык өлчөмдөрү боюнча изилдөөгө алынды. Буга чейин эски жазуулардын тилине карата жазылган илимий изилдөөлөрдө сөздөрдүн жасалуу түрүнө көбүрөөк басым жасалгандыгы белгилүү. Биздин илимий изилдөөбүз болсо сөз казынасын изилдөө жана классификациялоо багытында жүргүзүлмөкчү. Тил илиминин көрүнүктүү өкүлдөрү кандайдыр бир тилдин өнүгүү жана адабий деңгээлинин жогорулугун ал тилдеги синоним жана антоним сөздөрдүн көп болушу менен пропорцианалдуу экендигин белгилешкен. Биз дагы бул көз карашка таянып, көктүркчөдөгү тилдеги бирдей маанини (синоним) жана карама-каршы (антоним) маанини билдирген сөздөрдү изилдөө менен көктүрк адабий тилинин байлыгын бул изилдөөбүздө көрсөтүп берүүгө аракеттендик. Тексттердеги бирдей маанини (синоним) жана карама-каршы (антоним) маанини билдирген сөздөр түрүнө, өзгөчөлүгүнө, жасалуу жолуна жараша классификацияланды. Магистрдик диссертациябыздын киришүү бөлүмүндө Енисей, Көктүрк жана Өтүкен Уйгур кагандыктарынан калган жазуу эстеликтеринин сөз казынасы жөнүндө жалпы маалымат берилип, көктүркчөдөгү синонимия жана анонимия маселесине токтолдук. Мындан тышкары көктүркчөнүн сөз казынасы тууралуу жазылган илимий изилдөө иштеринин мазмуну жөнүндө кыскача маалымат берилди. Биринчи бөлүмдө көктүркчөдөн чыгарган бирдей маанидеги атоочтон жана этиштен жасалган сөздөрдү мааниси боюнча бөлүп жаздык. Кээ бир сөздөрдү бирдей маанидеги сөз катары баалоого алдык. Мисалы: Сүңүглүг (Süŋüglüg), сөзү найза кармаган жоокер маанисин берет, бирок биз бул сөздү йараглыг (yaraklıg) куралчан жоокер деген сөз менен бирдей маанидеги сөз катары карадык. Мунун себеби найзанын ошол доордо бир курал-жарактардын бир түрү болгондугунда. Экинчи бөлүмдө көктүркчөдөн чыгарган карама-каршы маанини берген атооч жана этиштен жасалган сөздөрдү мааниси боюнча классификацияладык. Үчүнчү бөлүмдө болсо бирдей маанини (синоним) жана карама-каршы (антоним) маанини билдирген сөздөрдүн стилдик жактан колдонулуу өзгөчөлүктөрү жана бул сөздөрдү пайда кылган элементтер жөнүндө теориялык маалымат берилип, жазуу эстеликтериндеги бирдей маанини (синоним) жана карама-каршы (антоним) маанини билдирген сөздөрдү бул багытта классификацияладык. Мындан тышкары, мейли биринчи бөлүмдө болсун, мейли экинчи же үчүнчү бөлүмдөрдө болсун, кээ бир сөздөрдүн бирдей жана карама-каршы маанилүүлүктүн келип чыгуу себептерин аныктоого аракеттендик.
Benzer Tezler
- Köktürkçedeki ekleşmelerin morfofonemik karşıtlıkları
Morphoponemic contrainesses in köktürk epitaph
ÖZGE AKAGÜNDÜZ
Yüksek Lisans
Türkçe
2010
Türk Dili ve EdebiyatıSakarya ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. ZİKRİ TURAN
- Köktürk Abideleri'nin fiil çekimi
The conjugation of the verbs in Köktürk Inscriptions
EMİN DİNÇ
Yüksek Lisans
Türkçe
2005
Türk Dili ve EdebiyatıSakarya ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF.DR. ZİKRİ TURAN
- Köktürkçeden Kırgız ve Türkiye Türkçesine fiilller: Ses ve anlam bilgisi bakımından bir karşılaştırma
Verbs from Orkhun to Kyrgyz and Turkey Turkish: A comparison from the viewpoint of phonetics and semantic
NURGÜL MOLDALİEVA
Yüksek Lisans
Türkçe
2002
Türk Dili ve EdebiyatıGazi ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. M. FATİH KİRİŞÇİOĞLU
- Tarihî Türk yazı dillerinde alet isimleri
Tool names in historical Turkish written languages
GÖKBERK ONARAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2024
Türk Dili ve EdebiyatıMardin Artuklu ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. SERDAL KARA
- Eski Uygur Türkçesinde cümle
Syntax in Old Uighur Turkish
ÜLKÜ POLAT
Doktora
Türkçe
2018
Türk Dili ve EdebiyatıEge ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. HATİCE ŞİRİN