Türkiye Türkçesi ve Kırgız Türkçesinin söz dizimi bakımından karşılaştırılması
Başlık çevirisi mevcut değil.
- Tez No: 615508
- Danışmanlar: PROF. DR. BURUL SAGINBAYEVA
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Dilbilim, Türk Dili ve Edebiyatı, Linguistics, Turkish Language and Literature
- Anahtar Kelimeler: Belirtilmemiş.
- Yıl: 2019
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Türkoloji Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 454
Özet
Bir dilin zaman içerisinde siyasal, sosyal ve coğrafî Ģartlara bağlı olarak değiĢmesi normaldir. Dil de, adeta canlı bir varlık gibi, bir yandan geliĢimini sürdürürken öte yandan da değiĢim geçirir. Bu değiĢimler, tarihsel süreç içerisinde o dilin kollara ayrılmasına, zamana ve Ģartlara bağlı olarak bu kolların birbirinden uzaklaĢmasına sebep olabilmektedir. Türk dili için de durum bu Ģekildedir. Tarihi süreç içerisinde geliĢen ve değiĢik kollara ayrılan Türk dili geniĢ bir sahaya yayılmıĢtır. Maalesef günümüzde, Türk dilinin bazı kolları arasında, bu farklılaĢmalar anlaĢmayı engelleyecek boyutlardadır. Uzun yıllar birbirinden ayrı kalmak zorunda kalan Türk topluluklarının bir kısmı, yirminci yüz yılın sonlarında meydana gelen bir takım olumlu siyasî olaylar neticesinde, bağımsızlıklarına kavuĢmuĢlar ve birbirleriyle daha rahat iliĢkiler kurmaya baĢlamıĢlardır. Siyasi iliĢkilerin geliĢmesi, sosyal ve kültürel geliĢmeleri de beraberinde getirmiĢtir. Yılların sebep olduğu kopmaları onarabilmenin en etkili ilacı da dildir. HazırlanmıĢ olan bu tez de bu bakımdan önemlidir. Türk dilinin kolları arasında bu türden karĢılaĢtırmalı çalıĢmaların yapılması, bu kollar arasında farklılaĢmanın sadece yüzeysel olduğunu, yapısal bakımdan bu kollar arasında çok az bir farklılık olduğunu göstermesi bakımından önem taĢır. Bu çalıĢmada da Kırgız Türkçesi ile Türkiye Türkçesi söz dizimi bakımından karĢılaĢtırılmıĢtır. Tez iki ana bölümden oluĢmuĢ olup, birinci bölümde Türkiye Türkçesi ve Kırgız Türkçesi, kelime grupları bakımından karĢılaĢtırılmıĢtır. Bu çalıĢma esnasında gerek Kırgız Türkçesinde, gerekse Türkiye Türkçesinde kelime grupları üzerine çalıĢmıĢ dilcilerin görüĢlerine yer verilmiĢtir. Kırgız gramerciliğinde kelime gruplarının dilciler tarafından nasıl değerlendirildiği ve nasıl bir sınıflama yapıldığı üzerinde ayrıntılı olarak durulmuĢ, arkasından Türkiye gramerciliğinde kelime grupları ele alınmıĢtır. ÇalıĢmada Kırgız dilcilerinin görüĢlerine yer verildikten sonra Leyla Karahan‟ın 3 görüĢleri esas alınarak Kırgızcadaki kelime grupları Türk gramercilerinin bakıĢ açısıyla tekrardan incelenmiĢtir. Tezin ikinci bölümünde ise cümle konusu üzerinde durulmuĢ; bu bölüm“cümle ögeleri”ve“cümle çeĢitleri”olmak üzere kendi içinde iki alt baĢlığa ayrılmıĢtır. Bu bölümde de birinci bölümdeki metot takip edilmiĢtir. Tezin hazırlanması esnasında mümkün olduğunca farklı dilcilerin görüĢlerine yer verilmekle birlikte, tezin tutarlı bir Ģekilde hazırlanabilmesi için Türkiye Türkçesi gramerinde Leyla Karahan'ın görüĢleri esas alınmıĢtır. Kırgız Türkçesinde ise son çıkan kitaplardan biri olması ve birçok dilcinin de görüĢlerini kapsaması bakımından 2009 yılında komisyon tarafından hazırlanmıĢ olan“Azırkı Kırgız Adabiy Tili”adlı kitabın görüĢleri tez de esas alınmaya çalıĢılmıĢtır. KarĢılaĢtırma yapılırken, tezde yer alan örneklerde, her iki lehçenin gramer kitaplarından yararlanılmasının yanında, edebî metinlerden seçilen yeni örneklere de tez de yer verilmiĢtir. ÇalıĢma sonunda görülmüĢtür ki iki lehçe arasındaki farklılaĢmanın en büyük sebebini, sınıflandırma ve yöntem farklılıkları oluĢturmaktadır. Yapı bakımından yok denecek kadar az farklılığa sahip olan iki lehçenin, gramerlerinin bu denli farklı olması dilcilerin yaklaĢım farklılığından ileri gelmektedir.
Özet (Çeviri)
Бир тилдин убакыт өткөн сайын саясий, социалдык жана географиялык шарттарга байланыштуу өзгөрүүсү, нормалдуу көрүнүш болуп саналат. Ошондой эле тил дагы жандуу бир зат сыяктуу, бир тараптан өнүгүп жатканда, ошону менен бирге өзгөрүүлөргө да дуушар болот. Бул өзгөрүүлөр, тарыхый мөөнөт ичинде ал тилдин ар түрдүү диалекттерге бөлүнүшүнө, убакытка жана шарттарга көз каранды болуп, бул диалекттердин бир-биринен узак болуп калышына себеп болот. Түрк тили үчүн да, бул абал жогоркудай кырдаалда болуп саналат. Тарыхый бир мөөнөт ичинде өнүккөн жана ар түрдүү диалекттерге бөлүнгөн түрк тили, кеңири бир аймакка жайылган. Бирок өкүнүчтүү болгону, түрк тилинин кээ бир диалекттери арасында, бул өзгөрүүлөрдүн түшүнүшүүгө тоскоол болгон жагдайга жеткени болуп саналат. Көптөгөн жылдар бою бир-биринен алыс калган түрк шериктештиктеринин бир бөлүгү, жыйырманчы кылымдын аяктарында болуп өткөн бир топ саясий кырдаалдардын натыйжасында, эгемендүүлүккө жетишкен жана бир-бири менен болгон катташуусу оңой боло баштаган. Саясий алакалардын өнүгүүсү, социалдык жана маданий өнүгүүлөргө да жол ачкан. Түрк урууларын кайрадан жакындаштыруунун бирден-бир жолу - тил болуп саналат. Даярдалган бул диссертация дал ушул жагдайда маанилүү болуп саналат. Түрк тилинин диалекттери арасында мындай салыштырмалуу эмгектердин даярдалуусу, берки гана чети. Биздин бул илимий изилдөө ишибизде да салыштыруу методу колдонулуп, түрк жана кыргыз тилдеринин сөз тизмектери (синтаксис) салыштырылган. Диссертация эки негизги бөлүмдөн туруп, биринчи бөлүмдө кыргыз жана түрк тилдеринин сөз айкаштары салыштырылган. Ошондой эле, эки тилдин тилчилеринин бул тема тууралуу жазган эмгектерине да орун берилди. Кыргыз тилинин сөз айкаштары, тилчилер тарабынан кандай баалангандыгы жана 5 классификациялсы деталдуу түрдө көрсөтүлүп, артынан түрк тилинин сөз айкаштары көрсөтүлгөн. Бул эмгекте, кыргыз тилчилеринин көз- караштары тууралуу баяндалган соң, Лейла Карахандын пикирлери негиз алынып, кыргыз тилинин сөз айкаштарына түрк тилчилердин көз караштары боюнча кайрадан анализ жүргүзүлгөн. Диссертациянын экинчи бөлүмүндө, сүйлөм жөнүндө сөз болуп, бул бөлүм өз ара“сүйлөм мүчөлөрү”жана“сүйлөм түрлөрү”болуп эки топко бөлүнгөн. Бул бөлүмдө да биринчи бөлүмдөгү ыкма колдонулган. Бул диссертацияда, мүмкүн болушунча бөлөк тилчилердин көз караштарына орун берилип, диссертациянын далилдер менен даярдалышы үчүн, Лейла Карахандын ой жүгүртүүлөрү негиз алынган. Ал эми кыргыз тили боюнча, акыркы чыккан китептердин бири болуп саналган жана бир топ тилчилердин көз караштарын камтыган, 2009-жылы комиссия тарабынан даярдалган“Азыркы кыргыз адабий тили”аттуу китептин ой пикирлери негиз алынган. Салыштыруу жүргүзүлүп жатканда жана диссертацияда орун алган мисалдарда, эки диалекттин да грамматика китептерин пайдалануу менен бирге, адабий чыгармалардан алынган мисалдар да колдонулган. Жыйынтыктап айтканда, тилдин түрдүү классификациялары жана түрдүү ыкмалары бул эки диалекттин ортосунда айырмачылыктарга жол ачканы белгилүү болду. Түзүлүшү жагынан бир-биринен анча деле айырмаланбаган эки диалекттин грамматикаларынын арасындагы мынчалык айырмачылык тилчилердин түрдүү көз караштарынын натыйжасында келип чыккандай.
Benzer Tezler
- Ahıska Türkleri ağzı
Dialects of Ahiska (Meskhetian) Turks
ERDİNÇ DEMİRAY
Doktora
Türkçe
2011
DilbilimErciyes ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. NEVZAT ÖZKAN
- Тема: кыргыз жана тҥрк тилдеринде сҥйлөмдҥн классификациясы
Başlık çevirisi yok
TURSUNBAEVA AYJAMAL
Yüksek Lisans
Kırgızca
2011
DilbilimKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiDilbilim Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. DANIŞMAN YOK
- Eski Türkçe ve Kırgızca'daki yapım ekleri
The Affixes used in old Turkic and Kirghiz language
MAYRAMBEK OROZOBAYEV
Yüksek Lisans
Türkçe
2004
Türk Dili ve EdebiyatıHacettepe ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. EMİNE YILMAZ
- Biçim-sözdizimsel ve anlambilimsel açılardan Kırgız Türkçesinde çatı
Морфо-синтаксисттик жана семантикалык жактан кыргыз тилиндеги мамиле категориясы
IŞIN BİLGE KAĞAN SELÇUK
Doktora
Türkçe
2005
DilbilimKırgızistan-Türkiye Manas ÜniversitesiTürkoloji Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. BURUL SAGINBAYEVA
PROF. DR. AHMET BURAN
- Kırgız Türkçesi ile Türkiye Türkçesi'nin karşılaştırmalı sözdizimi
Comparaive word composition (syntagm) of Kyrgyz Turkish and Turkey Turkish
AİDA SÜLEYMANOVA
Yüksek Lisans
Türkçe
2002
Dilbilimİstanbul ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
DOÇ. DR. HAYATİ DEVELİ