Cungar Hanlığı'nın sosyal ve kültürel tarihi
Жунгар хандыгынын социалдык жана маданий тарыхы
- Tez No: 615537
- Danışmanlar: PROF. DR. İLHAN ŞAHİN
- Tez Türü: Doktora
- Konular: Tarih, History
- Anahtar Kelimeler: Oyrat, Cungar, Cungar Hanlığı, sosyal, kültürel, idarî, Kalmuk, Merkezî Asya, huntayci
- Yıl: 2012
- Dil: Türkçe
- Üniversite: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi
- Enstitü: Sosyal Bilimler Enstitüsü
- Ana Bilim Dalı: Tarih Ana Bilim Dalı
- Bilim Dalı: Belirtilmemiş.
- Sayfa Sayısı: 201
Özet
Merkezî Asya tarihinde mühim bir yere sahip olan Cungar Hanlığı'nın siyasî tarihi üzerinde yapılan çeşitli çalışmalar bulunmaktadır. Bununla birlikte bu devletin sosyal ve kültürel tarihî üzerine bugüne kadar yeterli çalışmaların yapıldığını söylemek çok güçtür. Bu bağlamda bu çalışma, Cungar Hanlığı'nın sosyal ve kültürel tarihi üzerine odaklaşır. Çalışma giriş hariç Cungar Hanlığı'nın siyasî tarihi ile sosyal ve idarî yapısının ve Cungar toplumunun ekonomik hayatını da içine alacak şekilde hazırlanmıştır. Çalışmanın giriş kısmında konuyla ilgili kaynaklar ve bu zamana kadar yapılan çalışmalar ortaya konulup değerlendirmeleri yapılmıştır. Cungar Hanlığı'nın Tarih Sahnesine Çıkışı adlı bölümde öncelikle Cungar adının etimolojik açılımı ve kullanımıyla ilgili açıklamalar yapılmaya çalışılmıştır. Daha sonra hanlığı kuran boyların erken dönem tarihleri ele alınmış ve böylece devletin kuruluşunu ortaya çıkaran tarihî süreç açıklanmıştır. Kuruluşu kısmında ise devletin otoritesini pekiştirmek için yapılan siyasî faaliyetler, boylar arasındaki iç çatışmalar ve bölgedeki diğer halklarla yapılan mücadeleler üzerinde durulmuştur. Bunu takiben devletin yükseliş dönemi olarak ifade edilebilecek olan Galdan Boşogtu, Tsevan Rabdan ve Galdan Tseren dönemleri ele alınmıştır. Galdan Tseren'in ölümüyle birlikte taht kavgaları, iç mücadeleler ve komşu devletlerle savaşlar yapılmış, neticede de hanlığın gerileme süreci başlamıştır. Tsevan Dorci, Lama Dorci ve Davatsi gibi hanların devlet idaresine tam olarak hâkim olamamaları ile devlet iyice zayıflamıştır. Çing hanedanlığının v saldırıları sonucunda Cungar Hanlığı 1758 yılında yıkılmıştır. Merkezî Asya'nın son konar göçer devletlerinden biri olan Cungar Hanlığı'nın yıkılmasında çağın gerektirdiği sosyal, siyasî ve idarî dönüşümleri yapamamış olmasının rolü büyüktür. Bu durumun bir sonucu olarak çevresindeki merkezî otoritesi sağlam, askerî bakımdan güçlü ve teknik gelişimini sağlamış devletler karşısında hayatını devam ettirme imkânı bulamamıştır. Cungar Hanlığı'nın İdarî ve Sosyal Yapısı bölümünde merkezî teşkilatı oluşturan görevliler etraflı bir şekilde ele alınmıştır. Bu bağlamda devlet teşkilatının başında olarak bir han bulunur. Daha sonra devlet teşkilatında tuşimal, carguçi, demotsi, albaçi zaysan, albaçi, kutuçiner, ulut, buçiner, buçin, altaçin ve cahçin adlı görevliler yer alır. Bu bölümde adı geçen görevlilerin faaliyetleri, devlet teşkilatındaki hizmetleri ve dereceleri ortaya konulmuştur. Devletin merkezî teşkilâtının ele alınmasından sonra sosyal ve idarî kurumlar değerlendirilmeye çalışılmıştır. Sosyal kurumların temelinde olan aile ele alındıktan sonra ailelerin bir araya gelmesiyle oluşan hotunların yapısı incelenmiştir. Hotunların oluşmasıyla birlikte hem sosyal hem de idarî bir yapı teşkil edildiği anlaşılır. Bundan sonra sırasıyla aymag, angi, otok, cas ve ulus şeklinde hem sosyal ve idarî hem de coğrafî yapılanmalar bulunur. Çalışmada bu yapılanmalar, kaynakların el verdiği ölçüde izah edilmeye çalışılmıştır. Çalışmanın Cungar Toplumunun Kültürel ve Ekonomik Hayatı başlıklı üçüncü bölümününde doğum, evlilik, ölüm, din, inanç ritüelleri, yazı, edebiyat, meskenleri gibi sosyal ve kültürel konular ele alınmıştır. Bunların yanında Cungar Hanlığı'nın ekonomisinin temelini teşkil eden hayvancılık, ayrıca ticaret ve diğer ekonomik faaliyetler hakkında bilgiler verilmiştir. Cungar Hanlığı'nın Sosyal ve Kültürel Tarihi adlı bu çalışmada görsel malzemeler kullanılarak konunun daha anlaşılır olmasına gayret gösterilmiştir. Ayrıca çalışmada mümkün olduğu kadar toplumun kendi uygarlık değerleri olan kavram ve kavram işaretlerinin kullanılmasına özen gösterilmiştir. Bu ifadelerin daha da iyi anlaşılabilmesi için çalışmanın sonuna bir lûgatçe kısmı konulmuştur.
Özet (Çeviri)
Орто Aзия тарыхында орчунду орунду ээлеген Жунгар хандыгынын саясий тарыхы тууралуу көптөгөн эмгектер бар. Муну менен катар мамлекеттин социалдык жана маданий тарыхы жөнүндө азыркы күнгө чейин жетишээрлик эмгектердин жазылганын толук айта албайбыз. Бул диссертацияда кириш бөлүмүнөн сырткары Жунгар хандыгынын саясий тарыхы, социалдык жана административдик түзүлүшү менен бирге Жунгар коомунун маданий-экономикалык жашоосу мүмкүнчүлүккө жараша дыкат изилдөөгө алынды. Эмгектин кириш бөлүмүндө темага байланыштуу колдонулган тарыхый булактарга жана буга чейинки изилдөөлөргө кыскача обзор жасалды. Жунгар хандыгынын саясий тарыхы аттуу бөлүмдө, биринчиден жунгар аталышынын этимологиялык мааниси жана колдонулушуна байланыштуу аныктамалардын маңызын ачып берүүгө аракет жасалды. Кийин хандыкты негиздеген уруулардын байыркы тарыхы изилденип жана мамлекеттин түптөлүшүн тарыхый процесси берилди. Мамлекеттин авторитетин бекемдөө үчүн жасалган саясий аракеттер, уруулар арасындагы ички согуштар жана чөлкөмдөгү башка элдер менен болгон тирешүүлөр каралган. Муну менен бирге мамлекеттин жогорку денгээлде өнүгүүсү мезгили эсептелген Галдан Бошогту, Церан Рабдан жана Галдан Церен башкарган учурлары изилденди. Галдан Церендин өлүмү менен такт талашуулар, ич ара согуштар жана коншу мамлекеттер менен араздашуулар болду. Натыйжасында хандык алсыздана баштаган. Цеван Доржи, Лама Доржи жана vii Даваци сыяктуу хандардын бийлиги мезгилинде ич ара бийлик талашуунун негизинде мамлекет ураган абалга жетип толук алсыз болуп калды. Цинь империясынын чабуулдарынан улам, Жунгар хандыгы 1758-жылы кулаган. Борбордук Азиянын акыркы көчмөн мамлекеттердин бири болгон Жунгар хандыгынын кулашына мезгилдин талабына ылайык социалдык, саясий жана административдик түзүлүшкө керектүү өзгөрүүлөрдү киргизе албагандыгынын мааниси чоң болгон. Бул абалдын бир натыйжасы катары, чөйрөсүндөгү борбордук бийлиги бекем, аскерий жактан күчтүү жана асерий техникасын өнүктүргөн мамлекеттердин катарында жашоосун улантуу мүмкүнчүлүгүн сактап алган эмес. Жунгар хандыгынын административдик жана социалдык түзүлүшү бөлүмүндө ойраттардын социалдык жана башкаруу тарашы менен бирге өзгөчө, мамлекеттин борбордук административдик уюшкандыгы анализге алынды. Мамлекеттик түзүлүштүн башында албете, хан болгон. Андан кийин тушимал, жаргучи, демотси, албачи зайсан, албачи, кутучинер, улут, бучинер, бучин, алтачин жана жахчин аттуу кызматкерлер болгон. Бул бөлүмдө атталган кызматкерлердин ишкердүүлүгү, мамлекетти башкаруудагы кызматтары жана даражалары жөнүндө сөз болгон. Социалдык түзүлүшү бөлүмдө социалдык уюмдун негизгиси болгон үй-бүлө ар тараптуу изилденген. Кийин үй-бүлөлөрдүн биргелешүүсүнөн пайда болгон хотундардын түзүлүшү кылдатык менен изилденген. Хотундардын уюшулушу менен социалдык жана башкаруу түзүлүшү да келип чыккандыгы белгилүү болду. Мындан кийин кезек-кезек менен аймаг, анги, оток, жас жана улус түрүндөгү социалдык жана жергиликтүү башкаруу түзүлүштөр дагы булактардын берген маалыматы боюнча түшүндүрүүлүүгө аракет жасалды. Эмгектин жунгар коомунун маданий жана экономикалык жашоосу деген үчүнчү бөлүмүндө төрөлүү, үйлөнүү, өлүү, дин, ырым жырым ритуалдары, жазуу, адабият, турак-жайлар сыяктуу социалдык темалар каралган. Булар менен катар Жунгар хандыгынын экономикасынын негизин түзгөн мал-чарбачылыгы, соода жана кол-өнөрчүлүк сыяктуу экономикалык иш аракеттер жөнүндө маалымат берилген. viii Жунгар хандыгынын социалдык жана маданий тарыхына тиешелүү карта, таблица жана сүрөттөр сыяктуу тиркеме материалдар колдонулуп, изилдөөнүн дагы да түшүнүктүү болуусуна аракет кылынды. Айрыкча эмгекте, мүмкүн болуушунча жунгар коомдун өз наркы болгон түшүнүк жана түшүнүк белгилердин колдонуулусуна маани берилди. Бул түшүнүктөрдүн ачыкташ үчүн эмгектин аягында кыскача сөздүк бөлүгү орун алган. Ачкыч сөздөр: Ойрат, Жунгар, Жунгар хандыгы, социалдык, маданий, административдик, Kaлмaк, Орто Азия, Хун тайжи.
Benzer Tezler
- Cungar hanlığının siyasi tarihi
Politic history of Jungars
EKREM KALAN
Yüksek Lisans
Türkçe
2005
TarihMimar Sinan Güzel Sanatlar ÜniversitesiTarih Ana Bilim Dalı
PROF. DR. AHMET TAŞAĞIL
- Altay Türklerinin Rusya'ya katılış sürecindeki politik, sosyo-ekonomik ve kültürel durumları (XVII-XIX. yüzyıllar)
Of Altay Turks in the process of accessing Russia political, socio-economic and cultural situations (XVII-XIX. centuries)
ALİ HÜSGÜNEL
- İli bölgesi ve Tarançiler (17. – 20. yüzyıllar)
İli region and Taranchis (17th – 20th centurier)
MAIMAITIAILI MAIMAITIMING
- Siyasî ve kültürel açıdan Kazak Hanlığı (1456-1731)
Kazakh Khanate for in terms of political and cultural (1456-1731)
YERKİNAY MAUKHARA
Yüksek Lisans
Türkçe
2011
TarihSelçuk Üniversitesiİslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı
PROF. DR. İSMAİL HAKKI ATÇEKEN
- Muhammed Sâdık Kâşgarî Tezkire-i Azîzân inceleme-metin-dizin
Muhammed Sâdık Kâşgarî, Tezkire-i Azîzân introduction-text-index
NESRİN GEZİCİ
Doktora
Türkçe
2019
Türk Dili ve EdebiyatıAnkara ÜniversitesiTürk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı
PROF. DR. ÖNAL KAYA